کمپین کاشت نهال در آذربایجان
راه‌حل طرح
نویسنده: شهرام افشار
کمپین کاشت نهال در آذربایجان در خردادماه سال ۱۳۹۸، ابتدا توسط جمعی از کوهنوردان آذربایجانی در واکنش به قطع گسترده درختان جنگلهای ارسباران (قاراداغ) راه‌اندازی شد. سپس پایگاه خبری «آذر انجمن» به شکل منسجم آن را پیگیری کرد و فراگیر نمود. این کمپین یکی از تاثیرگذارترین کمپین‌های راه‌اندازی شده در حوزه محیط زیست آذربایجان به شمار می‌رود. کمپین کاشت نهال در آذربایجان که با استقبال گستردهای مواجه شد، ضمن مقابله با قطع گسترده درختان آذربایجان، در خصوص فرهنگ‌سازی در حوزه درختکاری و حفاظت از محیط زیست، تاثیرات چشمگیری در جامعه بر جا گذاشت.
ضرورت تشکیل کمپین:
در سال ۱۳۹۷، عکس‌ها و گزارشات زیادی از قطع گسترده درختان در شهرهای مختلف آذربایجان و حمل درختان بریده شده، در فضای مجازی منتشر شد که واکنش‌های زیادی برانگیخت. بعدها، قطع گسترده درختان به جنگلهای ارزشمند ارسباران(قاراداغ) کشیده شد. با وجود انتشار تصاویر متعدد از قطع درختان جنگلهای ارسباران، مسئولان دولتی به جای برخورد با متخلفان، در صدد انکار و توجیه مسئله برآمدند. داور نامدار، مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان شرقی؛ ۴ دی‌ماه ۱۳۹۷، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری مهر، ادعا کرد «حتی یک اصله درخت از درختان جنگلهای ارسباران قطع نشده و درخت‌هایی که قطع شده‌اند متعلق به باغات بوده‌اند و باغداران خودشان درختان را در اختیار بهره‌برداران و صاحبان صنایع قرار داده‌اند.» او در عین حال گفت سال گذشته مجلس، قانونی در خصوص استراحت ۱۰ ساله درختان استان‌های شمالی کشور تصویب کرده و اکنون تقاضا برای بریدن درختان در سراسر کشور افزایش یافته است.
اما خبرگزاری فارس با رد ادعای این مقام مسئول، نوشت: «تصاویر و فیلم‌های منتشر شده به وضوح نشان‌دهنده جنگلی بودن این درختان است.» هادی کیادلیری، رئیس انجمن جنگلبانی ایران نیز گفت: «تصاویری که از قطع درختان این منطقه منتشر شده مربوط به درختان اُرس بوده و این درخت ممنوع‌القطع است.» قلی‌الله قلی‌زاده، نماینده کلیبر هم با بیان اینکه «قطع درختان منطقه ارسباران در سطح وسیعی صورت می‌گیرد»، اجرای قانون «تنفس جنگلهای شمال کشور» را عامل قلع و قمع گسترده جنگلهای ارسباران دانست و گفت: «طرح تنفس اجازه نمی‌دهد فعالان حوزه صنایع چوبی، درختی را(در شمال کشور) قطع کنند و این مساله باعث شده تا دلالان و واسطه‌های کارخانجات تولید کاغذ به منطقه ارسباران هجوم بیاورند و در این میان عمدتاً درختان قطع شده قره‌داغ به خارج از آذربایجان شرقی و به استان‌های شمالی حمل می‌شدند.»
با گسترش اعتراضات مردم، جامعه مدنی آذربایجان و رسانه‌های منطقه، قطع گسترده درختان شدیدا کاهش یافت. اما با فروکش کردن دامنه اعتراضات، از اوایل سال ۱۳۹۸ قلع و قمع درختان جنگلهای آذربایجان دوباره از سر گرفته شد و خشم شهروندان را برانگیخت. در واکنش به این قتل‌عام بی‌رحمانه، کمپین کاشت نهال در آذربایجان راه‌ندازی شد.
(ارسباران یا قاراداغ ناحیه‌ای کوهستانی با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت، در شمال استان آذربایجان شرقی و در شهرستان‌های اهر کلیبر و ورزقان واقع شده است. ارسباران از نظر ویژگیهای اکولوژیک، حیات وحش، میراث فرهنگی و زیبایی‌شناسی دارای مشخصه‌های ممتازی است و محل انحصاری رویش گونه‌های نادری از گیاهان و زیستگاه گونه کمیاب و در معرض انقراض قره خوروز(خروس سیاه) است. این میراث طبیعی، همچنین زیستگاه افزون بر ۳۰۰ نوع گونه جانوری شامل، ۲۱۵ گونه پرنده، ۲۹ گونه خزنده نادر، ۴۸ گونه پستاندار و ۱۷ نوع ماهی است. جنگلهای ارسباران به لحاظ ویژگیهای منحصر به فرد طبیعی، در سال ۱۳۵۴ از طرف یونسكو به عنوان «ذخیره‌گاه زیست‌کره» ثبت شده است.)
پیشینه کمپین:
تا کنون کمپین‌های زیادی درباره کاشت نهال در نقاط مختلف به راه افتاده است، اما در منطقه آذربایجان کمپینی به این گستردگی و تاثیرگذاری راه‌اندازی نشده بود.
اهداف کمپین:
آذرانجمن هدف از راه‌اندازی این کمپین را «برداشتن گام‌های عملی در به چالش کشیدن عملکرد مسئولین دولتی»، اعلام کرد و نوشت: «در نظر داریم با راه‌اندازی کمپین کاشت نهال، ضمن آگاهی‌بخشی هرچه بیشتر به مردم و پای کار آوردن مسئولین، از بروز بحرانی دیگر در محیط زیست آذربایجان جلوگیری کنیم تا تجربه تلخ دیگری مانند تجربه دریاچه اورمیه را شاهد نباشیم.»
نحوه تشکیل و سازماندهی کمپین:
همزمان با دور دوم قطع گسترده درختان ارسباران، روز چهارشنبه، ۱ خردادماه ۱۳۹۸ جمعی از کوهنوردان آذربایجانی، طی حرکتی نمادین در واکنش به قطع گسترده درختان منطقه ارسباران(قاراداغ)، ضمن کاشت نهال در این منطقه، با راه‌اندازی کمپین درختکاری، کوهنوردان آذربایجان را به پیوستن به این کمپین دعوت کردند. روز ۲ خردادماه نیز پایگاه خبری «آذرانجمن» به درخواست مخاطبانش، به راه اندازی کمپین کاشت نهال با شعار #هر_درخت_یک_زندگی اقدام کرد و از مردم آذربایجان دعوت کرد، جهت پیوستن به این کمپین، عکس‌ها و فیلم‌های خود را از کاشت نهال در منطقه خودشان به همراه نام(در صورت تمایل) جهت انتشار به این رسانه ارسال کنند. این کمپین با استقبال گستردهای مواجه شد و هزاران نفر از شهروندان آذربایجان به این کمپین پیوستند و هزاران اصله نهال در شهرهای مختلف کاشته شد.
راهبردها و تاکتیکهای کمپین:
-بهره‌گیری از ظرفیت فضای مجازی: مشارکت‌کنندگان در این کمپین، پس از کاشت درخت در نقاط مختلف آذربایجان، عکس یا فیلم آن را به آذرانجمن ارسال می‌کردند و این رسانه، آن را در وبسایت، اینستاگرام و تلگرام خود منتشر می‌کرد. در روزهای بعد، سایر رسانه‌ها و کانال‌های مردمی آذربایجان مانند کانال پرهوادار تیراختو و کانال‌های طنز ترکی، نیز به این کمپین پیوستند و به انتشار اخبار و ویدیوهای مربوط به آن پرداختند.
-بهره‌گیری از ظرفیت فعالین مدنی و چهره‌های شاخص آذربایجان: پیوستن فعالین مدنی، هنرمندان و چهره‌های مردمی و شاخص آذربایجان به این کمپین، سبب فراگیرتر شدن آن در شهرهای مختلف آذربایجان شد. «صادق اکبری و محمد زارع»، از هنرمندان تبریزی انیمیشنی کوتاه و انتقادی به نام «درخت» ساختند و منتشر کردند. این انیمیشن قطع درختان را به چالش می‌کشید. «ائلناز خاکزاد» گرافیست تبریزی، در حمایت از کمپین، طرحی با عنوان «بیر آغاج، بیر حیات» طراحی کرد. رحیم بقال اصغری(آک‌بایراک)، کارتونیست و نویسنده شناخته شده آذربایجانی، «آشیق چنگیز مهدی‌پور»، هنرمند سرشناس آذربایجانی، «خلیل بحران» طنزپرداز آذربایجانی و آیدین تبریزی، خبرنگار و فعال شناخته شده محیط زیست، نیز از مشارکت‌کنندگان و مشوقان این کمپین بودند.
-بهره‌گیری از ظرفیت گروهها و تشکل‌های مردم‌نهاد: گروههای ورزشی، گردشگری و کوهنوردی آذربایجان مانند گروه گردشگری اوبا توریسم، گروه فرهنگی ورزشی آذرخش، باشگاه کوهنوردی یاغیش، همچنین تشکل‌هایی مانند کمیسیون حقوق بشر کانون وکلای آذربایجان شرقی، موسسه ایشیق یول مرند، انجمن سبز اندیشان تبریز، اعضای نشریه آیدین گله‌جک نیز در معرفی این کمپین نقش زیادی داشتند.
-بهره‌گیری از ظرفیت دانشجویان و دانش‌آموزان: در این کمپین دانشجویان دانشگاه پیام نور تبریز و دانش‌آموزان برخی مدارس آذربایجان نیز شرکت کردند و دانش‌آموزان مدارس شهرستان ورزقان به همراه معلمانشان ۷۰۰ اصله نهال کاشتند.
زمانبندی اجرای كمپين:
کمپین کاشت نهال در آذربایجان، از ۱ خردادماه ۱۳۹۸ آغاز شد و در روز ۲۴ خردادماه ۱۳۹۸، پایگاه خبری «آذرانجمن» با صدور بیانیه‌ای به این کمپین پایان داد.
دستاوردهای کمپین:
-متوقف شدن قطع گسترده درختان آذربایجان: به دنبال راه‌اندازی این کمپین و به تبع آن اعتراضات صورت گرفته و حساسیت‌های ایجاد شده در جامعه، قطع گسترده درختان تا حد بسیار زیادی کاهش یافت.
-فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی و افزایش حساسیت افکار عمومی نسبت به موضوعات زیست محیطی به خصوص قطع گسترده درختان آذربایجان: کمپین در این زمینه بسیار موفق بود. بطوریکه بسیاری از رسانه‌های آذربایجانی در شبکه‌های اجتماعی، تشکل‌های مردم نهاد، فعالین مدنی، چهره‌های شاخص و طیف بزرگی از مردم به آن پیوستند و در طول کمپین هزاران عکس و فیلم از کاشت درخت در نقاط مختلف آذربایجان در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.
-تاثیرگذاری کمپین بر عملکرد مسئولین: آذرانجمن در بیانیه پایانی خود، در این باره نوشت: «در بخش مطالبه‌گری و تعامل با مسئولین دولتی، با وجود اینکه برخی مقامات و مسئولین ورود موثری به موضوع داشتند و کما بیش برخی اقدامات نیز انجام پذیرفت و فشارها، متولیان محیط زیست منطقه را مجبور به واکنش کرد، اما به دلیل تنگ نظری و عدم مسئولیت‌پذیری برخی از مسئولین در حوزه محیط زیست که به انکار، فرافکنی و امنیتی و سیاسی جلوه دادن مسائل با هدف فرار از زیر بار مسئولیت عادت کرده اند، می‌توان گفت اهداف کمپین در این بخش بطور کامل و به شکلی که فعالین زیست محیطی را اقناع کند، محقق نشد.»
-راه‌اندازی «ستاد مردمی صیانت از جنگلهای آذربایجان»: این ستاد در امتداد کمپین و در روز ۱۲ خردادماه ۱۳۹۸ در محل «خانه محیط زیست آذربایجان»، با حضور جمعی از فعالین محیط زیست، فعالین مدنی، فعالین رسانه‌ای و وکلای آذربایجانی شکل گرفت. وظیفه این ستاد، پیگیری «موضوع قطع درختان ارسباران(قاراداغ) و مطالبه‌گری از مسئولین دولتی بود.
مشکلات و چالشهای کمپین:
عدم آگاهی مشارکت‌کنندگان از کاشت اصولی نهال نه تنها کمکی به محیط زیست نمی‌کند، بلکه می‌تواند به محیط زیست آسیب نیز بزند. در جریان کمپین، «خانه محیط زیست آذربایجان» با انتشار مطلبی، به اطلاع‌رسانی در این باره پرداخت و شیوه کاشت اصولی نهال، بهترین زمان کاشت نهال در آذربایجان و نحوه مراقبت از نهال را برای شهروندان تشریح کرد.
نقاط قوت کمپین:
-همراهی گسترده رسانه‌ها و کانال‌های مردمی آذربایجان از کمپین: همراهی رسانه‌ها و کانال‌های مردمی، در معرفی و فراگیر شدن این کمپین بسیار تاثیرگذار بود.
-مشارکت اقشار مختلف مردم و تشکل‌های گوناگون: در این کمپین اقشار مختلف مردم شامل زنان، مردان، کودکان، دانش‌آموزان، دانشجویان، چهره‌های شناخته شده آذربایجان و تشکل‌های مردم‌نهاد فعالانه شرکت داشتند. این موضوع در دست‌یابی به اهداف کمپین نقش اساسی ایفا کرد.
منابع: