آلودگی رود ارس با پساب‌های هسته‌ای ارمنستان
اوایل اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲، برای چندمین بار پیاپی طی سال‌های اخیر، فیلم‌هایی از آلودگی رود ارس و سبز رنگ شدن آب این رود، در فضای مجازی انتشار یافت که سبب نگرانی شدید مردم استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل شد که در حاشیه این رود قرار دارند. به دنبال آن، ۲۰ اردیبهشت‌ماه، فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در گفت‌و‌گو با ایلنا، آلوده کردن ارس توسط ارمنستان را تایید کرد و گفت: «این قضیه سابقه زیادی دارد و ایران از حدود ۱۰ سال پیش با ارمنستان مذاکرات جدی داشت. اکنون ماجرا از سوی سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری می‌شود.» او ادعا کرد «برخی معادن» ارمنستان رودخانه ارس را آلوده می‌کنند. اما برخی از گزارشات حاکی از آن است که علاوه بر پساب‌های صنعتی معادن ارمنستان، پساب هسته‌ای نیروگاه متسامور این کشور نیز به ارس می‌ریزد.
روزنامه «پیام ما»، ۲۹ خردادماه ۱۴۰۲ طی گزارشی، از آلودگی رود ارس به مواد «رادیو اکتیو» حاصل از پساب‌های نیروگاه هسته‌ای متسامور ارمنستان خبر داد. به نوشته «پیام ما»، در مقاله‌ای تحت عنوان «تأثیرات آلودگی رودخانۀ مرزی ارس توسط کشورهای ارمنستان و آذربایجان بر امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران» که توسط اعضای گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه «شهید بهشتی» تهران و گروه «ژئوپلیتیک» دانشگاه «عالی دفاع ملی» تهیه و زمستان ۱۴۰۱ در مجلۀ «پژوهش‌نامۀ مطالعات مرزی» چاپ شده، آلودگی ارس به مواد پرتوزا و فلزات سنگین توسط ارمنستان تایید شده است. طبق نوشته این مقاله، نیروگاه متسامور سالانه ۲۸۸ تُن «اورانیوم» مصرف می‌کند و «فاضلاب نیروگاه اتمی متسامور ارمنستان بدون هیچ‌گونه تصفیه در جنوب ساداراک در موقعیت جغرافیایی عرض شمالی ۷۲۸.۳۹۳۷ و طول شرقی ۵۵۶.۴۴۴۸ وارد ارس می‌شود.»
روزنامه پیام ما، این مقاله را «جدی‌ترین سند بررسی آلاینده‌های رادیواکتیو ارس» قلمداد کرده و نوشته در این مقاله آمده است: «در کشور ارمنستان شهرهای صنعتی «میری»؛ «آگاراک»، «نیو وادی» و «شوانیدزور» با صنایع معلوم و آلودگی‌های آشکار و پنهان که گاهی با حجم بالایی از کف رودخانه ارس یا تعبیه شده در مکان‌های کمتر قابل دید حتی توسط مرزبانی، وارد رودخانه ارس می‌شوند، تا کیلومترها ساختار بیولوژیکی آن را برهم ریخته‌اند. نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته‌ای و قدیمی و غیراستاندارد مذکور به رود ارس، به علت کهنگی قطعات و احتمال خطر آفرینی فراوان جانی و محیط زیستی نیروگاه هسته‌ای متسامور ارمنستان توسط کارشناسان منطقه‌ای و بین‌المللی و اتحادیه اروپا تأیید شده است.»
به نوشته «پیام ما»، این گزارش درباره تبعات آلودگی رود ارس توسط ارمنستان بر استان‌های شمال غربی ایران نیز نوشته است: «تحقیقات در حوزۀ استفاده از این آب آلوده در مناطق حاشیۀ مرزی رودخانه، نشانگر وقوع خسارت جبران‌ناپذیر در حوزۀ انسانی و محیط زیستی برای سه استان اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی است که با تولید بحران‌های دامنه‌دار در این مناطق در ابعاد مختلف، امنیت ملی کشور را در آیندۀ نزدیک از این منظر با مخاطرۀ جدی مواجه می‌کند.»
بر اساس گزارش روزنامه «پیام ما»، در مقاله علمی دیگری که بهار ۱۴۰۲، از سوی گروه‌های جغرافیای سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی تدوین شده «رهاکردن پساب‌های صنعتی سنگین و نیروگاه هسته‌ای متسامور» از تهدیدات رود ارس معرفی شده است.
در این باره، کمیسیون توسعه پایدار و محیط زیست اتاق ایران نیز در دی‌ماه ۱۴۰۱، با ارائه گزارشی، اعلام کرد «فعالیت‌های معدنی و همچنین نیروگاه اتمی متسامور در کشور ارمنستان» باعث آلودگی رودخانه ارس و تنزل کمیت و کیفیت آب آن شده است. ۲۲ خردادماه ۱۴۰۲، نیز محمود عباس‌زاده، نماینده مشکین‌شهر گفت: «پساب نیروگاه متسامور به ارمنستان که از منظر مجله نشنال جئوگرافیک، خطرناک‌ترین نیروگاه جهان است، به رودخانه ارس می‌ریزد و این احتمالا آب‌های زیرزمینی استان‌هایی که در حاشیه این رودخانه قرار دارند، به ویژه اردبیل را آلوده می‌کند و این می‌تواند دلیل ابتلای بسیار بالای مردم به سرطان معده و گوارش باشد.»
در همین ارتباط، اردیبهشت‌ماه امسال، دکتر محمد جعفرزاده، معاون دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل، اعلام کرده بود «اردبیل رتبه اول سرطان معده» در بین استان‌های کشور را داراست. پیشتر در مهرماه ۱۳۹۶، نیز شکور پورحسین، نماینده مردم پارس‌آباد و بیله سوار، با بیان اینکه آلودگی ارس موجب بروز «سونامی سرطان» در شمال استان اردبیل شده، گفت: «حجم بالای فلزات سنگین رود ارس به دلیل پسماند صنعتی ارمنستان، منجر به شیوع سرطان شده است.»
دکتر احمد بایبوردی، رئیس مرکز تحقيقات كشاورزی و منابع طبيعی آذربايجان‌شرقی هم، ۱۷ خردادماه ۱۴۰۲، در گفت‌و‌گو با پایگاه خبری آذرانجمن، ضمن هشدار درباره میزان بالای «عناصر سنگین» در رود ارس گفت: «سطح وسیعی از اراضی کشاورزی استان در پایاب سد خداآفرین قرار دارد و محصولات کشاورزی به علت آلودگی آب مورد استفاده، امنیت غذایی استان را هم به خطر انداخته است.» لازم به ذکر است، سد خداآفرین بر روی رود ارس قرار دارد.
بحث آلودگی ارس توسط ارمنستان در سال‌های گذشته نیز بارها مطرح شده و مسئولان از تلاش برای حل این مشکل سخن گفته‌اند اما تا به امروز نتیجه‌ای در این باره حاصل نشده است و مردم منطقه نگران عواقب این آلودگی‌ها هستند. در روزهای گذشته، در اعتراض به آلودگی رودخانه ارس توسط پساب‌های ارمنستان، یک کمپین اعتراضی جمع‌آوری امضا در وبسایت «فارس من» راه‌اندازی شده است. در این کمپین از مسئولان خواسته شده به آلودگی رودخانه ارس رسیدگی کنند.
فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در گفت‌و‌گو با ایلنا، «بازچرخانی» پساب‌های صنعتی در ارمنستان را راهکار حل این معضل می‌داند و می‌گوید: «در کمیته‌های مشترک (با ارمنستان) به این جمع‌بندی رسیدیم که بازچرخانی انجام دهند و آب را دوباره در همان صنایع و معادن به مصرف برسانند تا با تصفیه‌هایی که انجام می‌شود شیرابه‌ها و موادی را که ممکن است دوباره وارد رود شوند، حذف کنند. اکنون بازچرخانی اتفاق افتاده و در حال حاضر هم فعال است اما بعضا همچنان به طور مقطعی ممکن است یک روز در ماه افزایش آلایندگی اتفاق بیفتد.»
دکتر احمد بایبوردی، رئیس مرکز تحقيقات كشاورزی و منابع طبيعی آذربايجان شرقی، نیز درگفت‌و‌گو با آذرانجمن، خواستار «استقرار یک دستگاه کانکس پرتابل مجهز به سیستم پایش تصویری آنلاین» در رودخانه ارس برای رصد مرتب رودخانه شد و گفت: «با احداث این سیستم پایش، در رودخانه می‌توان به ارمنستان نشان داد که ما مصمم به جمع‌آوری هرچه زودتر آلایندگی ارس هستیم.»
محسن موسوی انصاری، متخصص حوزه آب نیز ۲۴ خرداد ۱۴۰۲، به روزنامه همشهری گفت: «ضروری است حوضه آبریز مشترک یا یک کمیته مشترک حوضه آبریز تشکیل شود تا کشورهای ذی‌نفع مانند ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و ایران، منافع و مضار خود را مطرح کنند و از وضعیت یکدیگر در حفاظت از منابع آب مشترک باخبر شوند.» او تاکید می‌کند: «در این خصوص وزارت امور خارجه و سازمان حفاظت محیط زیست باید قوی‌تر عمل کنند.»