کمپین فعالین بلوچ
راه‌حل طرح
نویسنده: مجتبی هاشمی
در علوم انسانی جدید، واژه «اقلیت» تنها مختص گروه‌هایی که از نظر آماری تعدادشان کمتر باشد نیست. «اقلیت» به گروه‌هایی نیز اشاره دارد که به خاطر ویژگی‌های زبانی، فرهنگی، نژادی، قومیتی، جنسیتی، جنسی و...، از نظر جایگاه اجتماعی، دسترسی به تحصیل و اشتغال و به طور کلی بهره‌مندی از حقوق انسانی در جایگاهی فرودست نسبت به یک گروه مسلط در جامعه قرار می‌گیرند. لذا بر خلاف تصور رایج در جامعه ایران، حتی اگر اقلیت‌های کرد، ترک یا بلوچ الزاماً با نژاد متفاوتی دسته بندی نشوند، در صورت آن که تبعیضات علیه آنها در چارچوب تعریف فوق بگنجند، باز هم طبق اسناد بین‌المللی قربانیان «تبعیض نژادی» محسوب می‌شوند. ماده ۲۷ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی که ایران عضو آن است، تصریح کرده است که اقلیت‌های قومی، مذهبی و زبانی باید از حق برخورداری از فرهنگ خود، اظهار و اجرای مذهب خود و استفاده از زبان خود برخوردار باشند.
مردم بلوچ ساکنان قدیمی و باستانی ۹ هزار ساله بلوچستان هستند. بلوچستان دوره باستان یکی از مناطق معروف و مطرح و آباد بوده که هندی ها و سومری ها همواره با آنها در تجارت بودند. در صده‌های اخیر به دلیل افزایش روز افزون موقعیت ژئوپلیتیکی بلوچستان از تنگه هرمز تا کراچی و بخاطر ثروت سرشار معدنی و زیرزمینی و زیر دریایی به محلی برای نزاع تبدیل شده و روز به روز اهمیتش بیشتر شده است. در سال‌های اخیر مردم بلوچ و منطقه بلوچستان مورد تبعیض نژادی و موارد نقض گسترده حقوق بشر از سوی جمهوری اسلامی قرار گرفته‌اند. در این مطلب سعی شده است به معرفی یکی از کمپین‌های تاثیرگذار بلوچ به نام «کمپین فعالین بلوچ» پرداخته شود.
ایده و انگیزه شکل‌گیری کمپین
تبعیض و نابرابری نسبت به اقلیت‌های جنسی، دینی، قومی و... در همه جای جهان دلیل ایجاد کمپین‌هایی می‌شود. «حبیب الله بزرگ زاده» (معروف به سربازی) بنیان‌گذار و مدیر پیشین کمپین فعالین بلوچ، یکی از افرادی است که در سال ۱۳۸۶ در مدرسه دینی «دارالفرقان» جاه جمال تحصیل می‌کرده است و به گفته خودش در مصاحبه با مرکز اسناد حقوق بشر ایران در پی پروژه «ساماندهی مدارس دینی» دستگیر شده است. او پس از شرح نحوه دستگیری و دادرسی پرونده‌اش در ایرانشهر استان سیستان و بلوچستان می‌گوید: «بعد از آزادی مسیر فعالیت‌هایم عوض شد. تحصیل حوزوی را در سال اخر تکمیل نکردم و قصد ورود به دانشگاه داشتم که البته آن هم به علت فشارهای حکومتی و اجبار به فرارم از کشور انجام نشد. به مدت قریب به یکسال با دانشجویان و جوانان فعالیتی را به نام «جلسات جوانان» انجام می‌دادیم. هرهفته در یک منطقه جلسه برگزار می‌کردیم و در مورد مسائل اجتماعی صحبت و فعالیت می‌کردیم از جمله سراغ جوانانی می‌رفتیم که مواد مخدر مصرف می‌کردند. آنها را به کمپ های ترک اعتیاد می‌بردیم. یا برای دانشجوها کمک هزینه پیدا می‌کردیم و کتابخانه تاسیس می‌کردیم. چون مشابه چنین جلسات و فعالیت‌هایی قبلا وجود نداشت، وزارت اطلاعات روی این مسئله حساس شد و من را صدا کردند و گفتند اگر این جلسات را ادامه بدهی، پنج سال حبس تعلیقی تو (که پیش از آن در جریان دستگیری به آن محکوم شده بودم) را اجرائی می‌کنیم. مسلماً من نمی‌خواستم دوباره به زندان و آن شرایط برگردم. بعد از جریان جلسات، من واقعاً توسط مامورین تحت فشار قرار گرفتم. مرتباً من را احضار می‌کردند و می‌گفتند که باید با ما همکاری کنی و اذیتم می‌کردند. کار به جایی رسید که ساعتها تک و تنها در یک اتاق می‌نشستم و با خودم فکر می‌کردم این چه زندگی است که من دارم؟ اجازه هیچ فعالیتی ندارم. نمی‌توانم هیچ کاری انجام بدهم. حتی اجازه برگزاری یا شرکت در یک جلسه معمولی ندارم. هر روز هم توسط ماموران وزارت اطلاعات تحت فشار هستم. کفش‌هایم را با خودم داخل اتاق می‌بردم که کسی نفهمد من داخل اتاق هستم. درنهایت قبل نوروز ۱۳۸۸ از کشور خارج شدم و تصمیم گرفتم با تأسیس کمپین فعالین بلوچ صدای تضییع حقوق مردم آن منطقه را به گوش‌ها برسانم. مدتی که در بازداشت بودم از داخل سلول انفرادی با یعقوب مهرنهاد وبلاگ نویسی که بعدا اعدام شد دوستی نادیده‌ای پیدا کردم. دوستی با او، شکنجه‌ها، اعدام افراد بی‌گناه و اینگونه مسائل باعث شد برای خودم مسئولیتی قائل بشوم و با خودم فکر کردم اگر من صدای این افراد را بلند نکنم، چه کسی این کار را خواهد کرد؟»
نحوه تشکیل کمپین
«عبدالله عارف» مدیر کنونی کمپین «فعالین بلوچ» درباره نحوه آغاز به کار این کمپین می‌گوید: «در سال ۱۳۹۲ افرادی مانند «عبدالغفار نقشبندی» و پدرش «مولانا فتحی محمد نقشبندی» و «ملک محمد آبادیان» به اتهام قتلی که انجام نداده بودند و دولت به آنها نسبت داده بود، دستگیر شدند. می‌توان گفت شروع این کمپین با این قضیه بود. مدیر سابق کمپین «حبیب‌الله سربازی» درباره وضعیت آنها شروع به کار کرد و قضیه دستگیری آنها را رسانه‌ای نمود و به گوش سازمان‌های حقوق بشری رساند و در بلوچستان منعکس کرد. بعد از آن خیلی از بلوچ‌ها تماس گرفتند و درباره مشکلاتشان مثل بازداشت، اعدام، شکنجه و... صحبت کردند. افراد زیادی در بلوچستان وجود دارند که سال‌ها در زندان هستند ولی کسی خبری از آنها ندارد و اخبارشان منعکس نمی‌شود. این جرقه‌ای شد تا «حبیب‌الله سربازی» کمپین را تاسیس کند و موارد نقض حقوق بشر را در بلوچستان و برای بلوچ‌هایی که در جغرافیای ایران (از جمله افرادی که در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، گلستان و...) هستند، تاسیس کند.»
کمپین «فعالین بلوچ» یک مهرماه ۱۳۹۲ به عنوان اولین کمپین حقوق بشری بلوچستان به طور رسمی آغاز به کار کرد و از سال ۱۳۹۷ عبدالله عارف مدیریت این کمپین را عهده دار شده است. همچنین همانطور که در تصویر آمده است از دل این کمپین در سال ۲۰۱۸ «جنبش سهاب» برای رشد آگاهی مدنی ملی و سیاسی؛ و در سال ۲۰۲۰حزب «راجی تپاکی» شکل گرفته است.
ضرورت تشکیل کمپین
از نظر عبدالله عارف «مهم‌ترین ضرورت کمپین این است که وقایع بلوچستان را برای داخل ایران و سازمان‌های خارج از ایران منعکس کند. سازمان‌هایی که پیش از این کار حقوق بشری می‌کردند، به گفته خودشان معتقد بودند بلوچستان نقطه سیاهی بود که قابل دسترسی نبوده است. بلوچستان همیشه مقابل پروپاگاندای جمهوری اسلامی بوده است که آنها را در ایران تجزیه طلب، اشرار، مواد فروش، قاچاقچی و... تعریف کرده بود.» از همین رو نیاز به چنین کمپینی احساس می‌شده است.
او معتقد است: «جمهوری اسلامی از عدم آگاهی مردم در این سال‌ها سوءاستفاده کرده است. با این حال تا کنون دیده‌ایم هرگاه آگاهی در قسمتی یا گروهی بیشتر شود به نفع مردم شده و مردم بهتر توانسته‌اند حق خود را بگیرند. در سایر نقاط ایران تصور درستی درباره بلوچستان وجود ندارد. وضعیت بلوچستان کاملا امنیتی است. شکستن تابو برای اعتراض کردن بالا بردن سطح دادخواهی به نفع مردم بوده است و به نوعی فشار را کمتر می‌کند.»
اهداف کمپین
به طور کلی می‌توان هدف این کمپین را همانطور که در اساسنامه آن آمده است، دفاع از حقوق ملی، مذهبی، سیاسی و فرهنگی مردم بلوچ دانست. همچنین این کمپین با شعار «حرکتی برای آگاهی و عدالت» سعی دارد با استخراج و کشف حقایق موجود در بلوچستان و در بین بلوچ‌های ایران سیاست‌های ناهمگون و نادرست و موارد نقض حق مردم بلوچ را به شکل حرفه‌ای به عموم مردم بلوچ و از آن پس مردم ایران و سپس جامعه بین‌الملل و نهادهای حقوقی برساند.
به طور مشخص می‌توان اهداف کمپین را شامل موارد زیر دانست:
۱- دفاع از حقوق مردم بلوچ اعم از حقوق ملی و فرهنگی
۲- تقویت جامعه مدنی بلوچستان
۳- آموزش حقوق بشر و حقوق شهروندی
۴- استخراج اخبار و گزارش‌ها در مورد نقض حقوق بشر در بلوچستان و مناطق بلوچ نشین
به گفته آقای عارف هدف اصلی و اولیه کمپین این است که بتواند درک حقوق بشر را در بلوچستان نهادینه کند تا بلوچ‌ها بتوانند از وضعیت حقوقشان درک درستی داشته باشند و بفهمند چه چیزی حق آن‌هاست و برای گرفتن حق خود اقدام کنند و ساکت ننشینند. از نظر او بیشتر هدف این کمپین آگاهی رسانی مردم و حمایت از حقوق مدنی آنها است.
استراتژی کمپین
۱- تهیه و تنظیم گزارشات سالیانه نقض حقوق بشر در بلوچستان
۲- خبررسانی درباره وضعیت زندانیان خصوصاً زندانیان سیاسی
۳- رصد و ثبت نقض حقوق شهروندی، نقض حقوق زنان، نقض حقوق زندانیان، وضعیت شهروندان بلوچ فاقد مدارک هویتی
۴- آگاهی بخشی به زنان و دختران بلوچ
۵- گزارشگری مشکلات موجود در بلوچستان
نحوه‌ی سازماندهی کمپین
به گفته «عبدالله عارف» هسته اولیه تشکیل دهنده این کمپین تقریباً ۳-۴ نفر بودند. این افراد شامل «حبیب‌الله سربازی»، «عبدالله عارف» و «محمدعمر ملازهی» می‌شود. «حبیب‌الله سربازی» زندانی سابق سیاسی بود که مورد شکنجه واقع شده بود و این وضعیت (نقض حقوق بشر) را به عینه دیده بود. من بودم که به زبان عربی در این زمینه فعالیت می‌کردم و آن زمان در زمینه نقض حقوق بلوچ‌ها به عربی می‌نوشتم. از طرف آقای سربازی پیشنهاد شد که با هم کار کنیم چرا که نیاز بیشتری برای کار کردن به زبان فارسی وجود داشت. بعد از آن مستقیماً این کمپین را تشکیل دادیم. همچنین آقای «محمد عمر ملازهی» که چند نفر از افراد خانواده‌اش اعدام شده بودند و فعال مدنی در بلوچستان بود و در کانال کلمه کار می‌کرد، هم بودند. تمام این افراد از فعالین مدنی بلوچستان بودند که خودشان درگیر چنین مسائلی بودند. همچنین این افراد کار رسانه‌ای می‌کردند. مثلاً آقای سربازی آن موقع در شبکه نور کار می‌کرد و مجری برنامه بود. این افراد تاسیس کنندگان بودند و مجموعه‌ای از افراد نیز در داخل ایران با آنها همکاری می‌کردند.»
به گفته او «شروع کار کمپین آگاهی رسانی مردم بود. آنها تنها موارد نقض حقوق بشر را جمع‌آوری نمی‌کردند و سعی در آگاه کردن مردم داشتند. از همین رو سعی می‌کردند مردم بفهمند چگونه می‌توانند موارد نقض حقوق بشر را اطلاع‌رسانی کنند. در آن زمان بیشتر فعالیت از طریق تلگرام و فیسبوک انجام می‌شد و به مردم درباره نحوه گزارش‌دهی و اهمیت آن آموزش داده می‌شد. تا یکسال اول بیشتر فعالیت کمپین آگاه‌دهی برای مردم بلوچستان بود. این موارد ثبت هم می‌شد. همچنین در همان سال اول سایت کمپین نیز راه‌اندازی شد.» این سایت هم اکنون به نشانی https://balochcampaign.us/ به دو زبان فارسی و عربی به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
براساس اساسنامه کمپین، ارکان کمپین به شرح زیر است:
۱- هیأت‌مدیره (اعضای موسس)
۲- سردبیر
۳- هیئت امناء
وظایف هیئت مدیره
۱- تعیین خط مشی کمپین بر اساس اهداف بیان شده در اساسنامه
۲- تصویب برنامه‌ها، آیین‌نامه و دستورالعمل‌ها
۳- نظارت بر حسن عملکرد کمپین
۴- تهیه و تنظیم بودجه
۵- اصلاح یا تغییر در اساسنامه به پیشنهاد هیئت امناء
۶- پیشنهاد و تعیین سردبیر
سردبیر
۱- سردبیر توسط هیت مدیره تعیین می‌گردد.
۲- مدت زمان سردبیری یک سال و قابل تمدید فقط برای یک سال است.
۳- سردبیر اجرای فعالیت‌های کمپین در چهارچوب خط مشی تعیین شده برای کمپین را به عهده دارد.
هیئت امنا
۱- هیئت امناء متشکل از فعالین معتمد در مجال‌های مختلف مذهبی سیاسی و فرهنگی خواهد بود.
۲- تعداد اعضای هیئت امنا به صلاحدید هیئت مدیره می باشد.
۳- هیئت امنا ضمن قرار گرفتن جزو فعالین رسمی کمپین وظایفی چون پیشنهاد سردبیر به هیئت مدیره، بازرسی حسن عملکرد سردبیر و اعضای کمپین را به عهده دارند.
اعضای کمپین
این کمپین از سه دسته همکاران رسمی، داوطلب و اعضای سایت تشکیل می‌شود که طی اهداف فوق الذکر فعالیت می‌کنند.
در صورت بروز تخلف از اهداف فوق‌الذکر از طرف هر کدام از اعضا و داوطلبان کمپین، تخلف توسط سردبیر به هیئت مدیره ارجاع و با مشورت و صلاحدید جمعی در مورد تخلف تصمیم گیری می‌شود.
این کمپین نیروهای ثابتی دارد که شبکه‌های اجتماعی را اداره می‌کنند و روی وبسایت می‌گذارند یا گزارش‌ها را تهیه می‌کنند . هر دو هفته یکبار جلساتی با حضور این افراد برگزار می‌شود. همچنین نیروهایی هستند که برای کمپین گزارش تهیه می‌کنند، که این کمپین با این افراد به صورت روزانه در ارتباط است. این گزارش‌ها توسط کمپین راستی‌آزمایی می‌شود و پس از آن بر روی آنها کار می‌شود. گروهی از افراد که کار راستی‌آزمایی را انجام می‌دهند و صحت آنها را تعیین می‌کنند در داخل ایران هستند. ماهی یکبار هم جلساتی با این افراد تشکیل می‌شود تا نیازهای آنها مورد بررسی قرار گیرد.
روش‌ها و راهکارهای کمپین
از جمله روش‌ها و راهکارهایی که این کمپین تا کنون برای فعالیتش مورد استفاده قرار داده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- این کمپین در طول مدت فعالیتش بیش از ۴۰ نفر را در مورد گزارشگری و نوشتن گزارش آموزش داده است. نحوه آموزش به نوعی است که این افراد بتوانند موارد نقض حقوق بشر را گزارش کنند و بدانند که چطور با شاهدان صحبت کنند و بتوانند موارد نقض حقوق بشر را به صورت یک گزارش تقریباً حقوق بشری درآورند.
۲- افشاگری‌های حقوقی کمپین که توانست جان بسیاری از زندانیان را نجات دهد.
۳- ثبت و گزارشگری وضعیت حقوق بشر در بلوچستان ایران.
۴- پوشش، تولید، جمع‌آوری تمام مواد مربوط به مردم بلوچ از جمله اخبار، گزارش، گفتگو، فیلم، عکس، مقاله و سایر محصولات رسانه‌ای و انعکاس آنها در موضوعات فرهنگی، حقوقی، مذهبی ، سیاسی، و اجتماعی
۵- انتشار محصولات رسانه‌ای و خبری در قالب‌های مختلف نوشتاری، دیداری و شنیداری
۶- تهیه و تدوین گزارش‌ها و مقالات علمی ، حقوقی و خبری
۷- انجام فعالیت‌های آماری در راستای فعالیت‌های سایت این کمپین.
اقدامات کمپین
این کمپین تا سال ۱۳۹۶ در مدت چهار سال توانسته است:
۱- بیش از ۲۰۰ مورد اعدام در زندان های بلوچستان را افشا کند.
۲- بیش از ۲۵۰ مورد بازداشت جوانان و اندیشمندان و علما را به سمع و نظر همگان برساند
۳- بیش از ۱۰۰ مورد نقض حق آزادی اندیشه و بیان را مستندسازی کرده است.
۴- بیش از ۱۷۰ مورد نقض حقوق زندانیان بلوچ را به دست آورده است
۵- بیش از ۱۵۰ مورد از کشته و زخمی شدن جوانان و نوجوانان بلوچ به دست ماموران امنیتی و انتظامی و سپاهی را ثبت و سند کرده است.
۶- صدها خبر و گزارش در حوزه های مختلف، کارگران، فرهنگی و هنری، زنان، کودکان، بهداشت و درمان، محرومیت ها، اقتصادی و اجتماعی و سایر موارد دیگر را منتشر کرده است.
دستاوردها و تاثیرات کمپین
از نظر آقای عارف «این کمپین در حال حاضر پلی میان بلوچ‌ها و سازمان‌های حقوق بشری شده است. از نظر او پیش از این کمپین دسترسی به وضعیت حقوق بشر در بلوچستان به سختی ممکن بوده است که کمپین فعالین بلوچ امکان این دسترسی را فراهم کرده است و هنوز هم در این راستا تلاش می‌کند. گرچه در حال حاضر سایت‌های زیادی راه اندازی شده است و اخبار در سوشال مدیا خیلی منتشر شده است، با این حال، این کمپین سهم بزرگی در روشن کردن وضعیت مردم بلوچستان داشته است.همچنین این کمپین توانسته است سالانه گزارش‌هایی از موارد نقض حقوق بشر را در مورد کشته شدگان، بازداشت ها و اعدام‌ها را ثبت و مستند کند و به صورت گزارش‌های سالانه منتشر نماید. همچنین این کمپین توانسته است قضیه اعدام‌ها را در بلوچستان برجسته کند. چرا که تا پیش از این در مورد این اعدام‌ها اطلاع‌رسانی نمی‌شد. این کمپین توانسته است تا جایی که امکانات موجود اجازه می‌دهد، به یک صورت استاندارد موارد نقض حقوق بشر را ثبت کند و به بقیه سازمان‌های حقوق بشری که موضوع حقوق بشر را پیگیری می‌کنند، برساند.
از نظر او هنگامی که این کمپین گزارش‌هایی در مورد مسائلی در بلوچستان می‌نویسد، می‌توان تأثیر این گزارش‌ها را دید. مثلاً تمرکز بر قضیه اعدام‌ها و همکاری با سایر سازمان‌ها در این رابطه نشان از این تاثیرگذاری دارد. به خاطر رسانه‌ای شدن و مطرح شدن این قضیه در بلوچستان که این کمپین بر روی آن کار کرده است دیدیم که اعدام‌ها کمی کاهش یافته است و حتی مدتی است که اعدام انجام نمی‌شود. وقتی به طور مثال قضیه زخمی شدن و مرگ برخی از کارگران به خاطر عدم وجود امنیت در محیط کار را پوشش می‌دهیم، می‌بینیم بازرس‌ها برای بررسی موضوع به آنجا می‌روند. در کل به نظر می‌رسد در داخل خود جمهوری اسلامی خبرهای کمپین پیگیری می‌شود و تاثیرگذار بوده است.
بودجه و منابع مالی کمپین
کمپین فعالین بلوچ در فعالیت های خود می تواند از حمایت های مالی افراد و سازمان های غیرانتفاعی برخوردار باشد؛ البته در راستای استقلال فکری و عملی کمپین غیر سیاسی و غیر دولتی بودن از محدودیت های این کمپین برای پذیرش کمک های مالی است.
زمان بندی کمپین
این کمپین از سال ۱۳۹۲ فعالیت خود را آغاز کرده است و برای فعالیت خود زمان محدودی در نظر نگرفته است.
چالش‌های کمپین
۱- چالش‌های درونی
از نظر آقای عارف کمپین چالش درونی خاصی ندارد تنها مسئله این است که کار این کمپین هنوز آن طور که باید سیستماتیک نیست چراکه همه به صورت داوطلبانه کار می‌کنند. اگر این کار به صورت یک سیستم رسمی بود، کار بهتری ارائه می‌کرد. زیرا کار داوطلبانه باعث کندی کار می‌شود و همچنین نوآوری را محدود می‌کند.
۲- چالش‌های بیرونی
از نظر آقای عارف بزرگترین چالش کمپین در داخل جمهوری اسلامی است. افرادی که با کمپین همکاری می‌کنند اگر شناسایی شوند متاسفانه مورد پیگرد و شکنجه قرار می‌گیرند. بیشتر چالش این کمپین امنیتی است. به دلیل سیستم امنیتی موجود در بلوچستان برخی از مردم درباره صحبت درباره جزئیات موارد نقض حقوق بشر می‌ترسند زمانی که اعضای کمپین مجبور می‌شوند برای اعتمادسازی مردم خودشان را معرفی کنند، این کار موجب شناخته شدن فرد می‌شود و احتمال گرفتار شدن او نیز وجود دارد.
نقاط قوت کمپین
از نظر آقای عارف بزرگترین نقطه قوت این کمپین حمایت و اعتماد مردم به فعالیت کمپین است.
کمپین «فعالین بلوچ» یکی از اولین و تاثیرگذارترین کمپین‌های سالیان اخیر بوده است که در حوزه نقض حقوق بشر مردم بلوچ فعالیت می‌کند. این کمپین توانسته است با اتخاد روش‌ها و استراتژی‌های کارآمد دستاوردهای مؤثری در حوزه فعالیت خود بدست آورد. با این حال هنوز هم در حوزه نقض حقوق بشر مردم بلوچ احساس نیاز به کمپین‌هایی حس می‌شود.