کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی

مجتبی هاشمی

«زندانی سیاسی» به فردی گفته می‌شود که به دلیل فعالیت سیاسی خود زندانی می‌شود و معمولاً جرم سیاسی دلیل رسمی بازداشت فرد زندانی نیست. گرچه هیچ تعریف حقوقی شناخته شده بین‌المللی از این مفهوم وجود ندارد، به نظر می‌رسد « افراد توسط رژیم‌های سیاسی به دلیل نقض قوانین مدون آن‌ها زندانی نمی‌شوند بلکه به دلیل افکار و عقایدشان که اساساً روابط قدرت موجود را به چالش کشیده است محکوم به زندان می‌شوند.»[۱]. همچنین اغلب دولت‌ها اظهار می‌کنند که هیچ زندانی سیاسی ندارند و زندانیان تنها تحت قوانین جزایی نرمال دستگیر و نگه‌داری می‌شوند. با این حال به نظر می‌رسد افکار عمومی بین المللی و سازمان‌هایی مانند عفو بین‌الملل وجود چنین زندانیانی را به رسمیت می‌شناسند.

حمایت از زندانیان سیاسی باید از جنبه‌های گوناگونی مورد توجه قرار بگیرد. زندانی و خانواده‏‌اش در زمان دستگیری نیاز دارند تا نزد افکار عمومی فراموش نشوند. همچنین حمایت‌های معنوی از زندانیان، اطلاع‌رسانی‌های مستمر و همراهی با خانواده تأثیر بسزایی در موقعیت زندانی و تحمل شرایط زندان دارد. یکی از کمپین‌هایی که در زمینه زندانیان سیاسی و مدنی ایران تلاش می‌کند، کمپین «دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی» است.     

ایده و انگیزه شکل‌گیری کمپین

به گفته «مادح نظری» بنیانگذار و مدیر کمپین «دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی»، این کمپین در روز دوم مردادماه ۱۳۸۷، در کردستان راه‌اندازی شد. آغاز به کار کمپین برآیند یک اعتراض عمومی به دستگیری چند نفر از فعالان سیاسی و مدنی در استان کردستان و صدور فوری حکم اعدام برای آنها بود. «فرزاد کمانگر»، «علی حیدریان»، «فرهاد وکیلی»، «حبیب لطیفی»، «عدنان حسن‌پور»، «ارسلان اولیایی»، «انور حسین‌پناهی» و «هیوا بوتیمار» از جمله زندانیانی بودند که کمپین از اساس برای دفاع از حقوق قانونی و انسانی آنها، جلب حمایت‌های بین‌المللی از جمله «اتحادیه اروپا» و «سازمان عفو بین‌الملل» برای نجات جان آن‌ها و همچنین اعتراض مردمی به این بازداشت‌ها و رفتار غیر انسانی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت. برخی از این افراد اعدام شدند و برخی به حبس‌های طویل‌المدت محکوم شدند. و تنها دو نفر از آن‌ها آزاد شدند.[۲]

ضرورت تشکیل کمپین

در وبسایت این کمپین آمده است:  «فعالین سیاسی و مدنی سرمایه‌های گران‌بهای امروز و فردای ملت ما هستند؛ براین اساس حمایت و پشتیبانی همه جانبه از آنان و خانواده‌هایشان، وظیفه‌ی ملی و انسانی تمامی انسان‌دوستان و مدافعان آزادی بیان و مدافعان حقوق بشر است. آزادی ما و مردمان سرزمین‌مان در گرو بودن آنان و رهایی‌شان از بند حکومت‌های مستبد و ناقضین حقوق بشر و تمامیت‌خواه است؛ و همچنین سکوت ما جور بر انسان و یاری به استمرار و بقای سیستم‌های ضدبشری است.» [۳]

همچنین این وبسایت چند دلیل اصلی برای برپایی کارزار دفاع از زندانیان بیان کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- نقض آشکار حقوق بشر شهروندان در ایران به خصوص مناطق کردنشین که این کمپین از آنجا آغاز به کار کرده است.

۲- بازداشت خودسرانه و دستگیری‌های گسترده و بدون دلیل فعالان سیاسی، عقیدتی و مدنی از سوی نهادهای اطلاعاتی و امنیتی حکومت جمهوری اسلامی ایران.

۳- افزایش صدور و اجرای احکام ناعادلانه اعدام و همچنین شکنجه و مرگ تدریجی زندانیان و اعضای خانواده آنها از سوی نهادهای اطلاعاتی و امنیتی وابسته به حکومت جمهوری اسلامی ایران.

به نظر می‌رسد مجموع این دلایل و عدم اطلاع دقیق از نحوه رسیدگی به پرونده زندانیان سیاسی و مدنی و همچنین وضعیت نگهداری آن‌ها در زندان‌های جمهوری اسلامی، لزوم چنین کمپینی در دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی به شدت احساس شده است.

از نظر بانیان این کمپین «وجود و اعمال فشارها و رفتارهای ضد انسانی که این روزها علیه زندانیان و به‌ویژه زندانیان سیاسی در زندان‌های حکومت جمهوری اسلامی انجام می‌شود، سیاستی است که از همان ابتدای سرکار آمدن حکومت جمهوری اسلامی تاکنون علیه زندانیان سیاسی به صورت مداوم و سیستماتیک اعمال شده است.»

مجموعه این دلایل از عوامل اصلی تاسیس و ادامه کار این کمپین بوده و به مرور زمان رفته‌رفته گستره‌ی فعالیت‌های آن به سایر نقاط ایران و حتی خارج از کشور نیز گسترش یافته و کماکان وضعیت فعالان سیاسی و مدنی در زمان فعالیت، بازداشت، محاکمه و زندان و همچنین در صورت خروج اجباری احتمالی، تبعید و پناهندگی، در این دوران نیز به گزارش وضعیت آنها مشغول بوده است.

اهداف کمپین

در وبسایت این کمپین آمده است: «رسالت کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی» دیدبانی، گزارشگری و واکنش طبیعی به موارد نقض حقوق بشر در ایران و همچنین تلاش برای تاثیرگذاری جهت تغییر و بهبود وضعیت حقوق بشر در این جغرافیا است. این کمپین در تلاش است تا تصویر واقعی از وضعیت زندانیان، زندان‌ها، زندانبانان و ناقضان حقوق بشر به دنیا مخابره کند و همچنین با استفاده از ایده‌های انسانی و خلاقانه، حکومت را متوجه عواقب خطرناک نقض گسترده حقوق شهروندانش کند.» [۴]

این کمپین خود را آغازگر و ادامه‌دهنده راهی می‌داند که در پایان به احقاق حقوق آزاد انسانی تمامی زندانیان سیاسی، مدنی و عقیدتی (در ایران) ختم می‌شود.

استراتژی کمپین

کمپین «دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی» تلاش می‌کند صدای بی‌گناهی این انسان‌های آزاده و آزاد اندیش را به گوش نهادهای مدافع بشر و تمامی انسان‌های آزاده برساند تا گامی در راستای بهبود وضعیت حقوق بشر برداشته باشد.

از نظر این کمپین یکی از بزرگترین نقایصی که در زمینه دفاع از زندانیان سیاسی، مدنی و عقیدتی وجود داشته است عدم دسترسی به اخبار درباره این زندانیان به دلیل تهدید زندانیان، خانواده‌ها و وکلای آن‌ها است. از نظر مادح نظری اگر پیش از این ابزارهایی برای اطلاع رسانی وجود داشت رژیم جمهوری اسلامی نمی‌توانست موارد نقض حقوق بشر را تبدیل به قانون و عرف کند. از همین رو یکی از استراتژی‌های این کمپین اطلاع رسانی و مستندسازی اخبار مربوط به زندانیان سیاسی است.

همچنین مجازات‌های طویل‌المدت و اعدام‌هایی که گاه بدون انجام فرآیند دادرسی کافی و به سرعت انجام می‌گیرد یکی از موانع  پیش رو برای دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی است از همین رو استراتژی دیگر این کمپین تلاش برای لغو مجازات اعدام به‌ویژه در خصوص این زندانیان است.

نحوه تشکیل و سازماندهی کمپین

«کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی» یک نهاد مستقل بشردوست، بدون وابستگی حزبی و سیاسی و کاملا مستقل است. در ابتدا کمپین اقدام به راه‌اندازی یک وبلاگ برای اطلاع‌رسانی از وضعیت زندانیان و همچنین برپایی تریبونی برای گزارش فعالیت‌ها و همین‌طور دعوت به همکاری مردمی علیه اقدامات ضد بشری حاکمیت اسلامی علیه شهروندان کرد. همزمان صفحه‌ای در شبکه اجتماعی فیس‌بوک راه‌اندازی و پس از مدتی، وب‌سایتی نیز برای کمپین راه‌اندازی شد.

 اعضا و اداره‌ کنندگان این کمپین، گروهی از فعالان و مدافعان حقوق بشر و مخالفان حکم اعدام هستند. از هر گرایش فکری، عقیدتی، مذهبی، قومی، سیاسی و نحله‌های متفاوت فکری و جریان و طبقه‌ای، افرادی به عضویت کمپین درآمده‌‌اند و فعالیت می‌کنند. این اعضا بدون در نظر داشتن وابستگی سیاسی، عقیدتی، هویتی و حزبی و تنها با تکیه و تاکید بر ویژگی‌های مشترک انسانی‌شان، برای احقاق حقوق انسانی زندانیان سیاسی، عقیدتی و مدنی در تلاش هستند.

اعضای کمپین قربانیان نقض حقوق بشر در جغرافیای حقوقی ایران هستند. از جمله زندانیان سیاسی، عقیدتی و مدنی سابق، زندانیان فعلی، خانواده زندانیان و فعالان سیاسی، مدنی و حقوق بشری، خبرنگاران و روزنامه‌نگارانی هستند که هر کدام در نقش مدافع حقوق بشر در کمپین فعالیت می‌کنند. به عنوان نمونه می‌توان به «اقبال مرادی» و «آمنه قادری» پدر و مادر «زانیار مرادی» زندانی سیاسی محکوم به اعدام که از روزهای تاسیس این کمپین همواره همراه و عضو فعال آن بوده‌اند و یا «مهرداد امین وزیری» از فعالان کارگری و زندانیان سابق در ایران اشاره کرد. این اعضا به صورت مستقل در بخشی که هر کدام برای کمپین تعریف کرده‌اند، مسئولیت تام دارند. با توجه به استقلال عملی و فکری کمپین، اعضا و اشخاص عضو، سیستم مدیریت و اجرایی کمپین را تعریف و اداره می‌کنند، نه اینکه سیستمی از پیش وجود داشته باشد و وظیفه و نقشی برای اعضای جدید تعریف کند.

تاکتیک‌ها و اقدامات کمپین

از آنجایی که تعداد زیادی از زندانیان سیاسی و مدنی از اقلیت‌ها و به‌ویژه مناطق کردنشین هستند و همچنین ناکارآمدی سیستم قضایی و به رسمیت نشناختن جرم‌ها و زندانیان سیاسی از سمت جمهوری اسلامی، این کمپین مهم‌ترین تاکتیکی که اتخاذ کرده است تهیه گزارش‌های مستند و اطلاع‌رسانی درباره وضعیت زندانیان سیاسی و عقیدتی در بند است. این گزارشات به سازمان‌های حقوق بشری مانند «سازمان عفو بین‌الملل» فرستاده می‌شود. یکی از اهدافی که این کمپین از ثبت مستندات زندانیان از جمله رنج نامه‌ها، دادنامه‌ها و... دارد این است که جمهوری اسلامی و ناقضان حقوق بشر که در این سال‌ها مدارک آن را ثبت کرده است روزی به دادگاه فراخوانده شوند و بتوان از این اسناد و مدارک برای اقامه دعوی، محاکمه و دادرسی عادلانه این افراد استفاده کرد.

در همین راستا این کمپین فعالیت‌های خبری گسترده‌ای با همکاری خبرنگاران عضو این کمپین و همچنین خانواده‌های زندانیان در اینترنت انجام می‌دهد. سایت رسمی این کمپین به زبان‌های فارسی و انگلیسی به نشانی https://www.kampain.info/ در دسترس است. اخبار و گزارش‌های کمپین باواسطه و بی‌واسطه و حتی در موارد بسیاری به صورت مستقیم و از راه‌های امن از سوی شخص زندانی، هم‌بندی‌های زندانی، اعضای خانواده زندانیان، وکلای مدافع زندانیان، فعالان حقوق بشر، روزنامه‌نگاران، فعالان سیاسی، عقیدتی و مدنی تهیه و پس از تایید و راستی‌آزمایی، تنظیم و به همراه مدارک مستند از قبیل عکس، صدا، فیلم، تصاویر دادنامه و احضاریه و احکام مربوط به زندانی، به صورت مستند منتشر و به سازمان‌های بین‌المللی مدافع و دیدبان حقوق بشر و نهادهای کمک‌رسان مربوط به حقوق بشر سازمان ملل متحد، از جمله دفتر گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشر ایران، «سازمان عفو بین‌الملل»، «دیدبان حقوق بشر» و سایر نهادهای دیدبان حقوق بشری و همچنین وب‌سایت‌های خبری و تحلیلی، رادیو و تلویزیون‌ها و به صورت گسترده در فضای شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود.

همچنین این کمپین تلاش‌هایی در راستای جلوگیری از اعدام زندانیان سیاسی با جمع‌آوری امضاء انجام داده است.

این کمپین برای جلب توجه افکار عمومی اقداماتی مانند برگزاری مراسم یادبود برای اعدام شدگان سیاسی و مدنی انجام داده است که مراسم یادبود سه تن از اعدام شدگان کرد به نام‌های «رامین حسین پناهی»، «زانیا مرادی» و «لقمان مرادی» در دالاس تگزاس در سال ۲۰۱۸ یکی از نمونه‌های این مراسم‌ها است.

در تمام سال‌های فعالیت، «کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی» اعتراض‌‌ها، تظاهرات، تجمع و میتینگ‌های اعتراضی و حمایتی خود از زندانیان را در بخش‌های مختلف دنیا ترتیب داده و یا به عنوان شرکت‌کننده و همراه، در آنها سهیم بوده است. به عنوان نمونه در موضوع اعتصاب زندانیان سیاسی بند ۱۲ زندان مرکزی ارومیه در سال ۱۳۹۳، کمپین همواره نقش اساسی و محوری را برعهده داشته و نتیجه این فعالیت‌ها در صفحات فیس‌بوک، گوگل‌پلاس، توییتر، یوتیوب، ساوند کلاود و وب‌سایت رسمی آن بازتاب پیدا کرده است.

دستاوردهای کمپین

خروجی فعالیت‌های مشترک اعضای کمپین در چهارچوب قوانین، اعلامیه‌ها، میثاق‌نامه‌ها و کنواسیون‌های بین‌المللی حقوق بشری قرار دارد. نتیجه و گواه مجموعه اقدامات کمپین، صدور اطلاعیه‌ها و چندین بیانیه از طرف «عفو بین‌الملل»، «دیدبان حقوق بشر» و «اتحادیه اروپا» و محکومیت اقدامات حکومت ایران در رابطه با این زندانیان در زمان ریاست ادواری فرانسه بوده است.

همچنین از ابتدای شروع این کمپین اخباری که در زمینه زندانیان سیاسی و مدنی منتشر می‌شود، دقیق‌تر شده است و تنوع اخبار بالا رفته است همچنین دسترسی بیشتری پیدا شده که نشان می دهد کمک ها و فعالیت های کمپین موثر بوده است.

بودجه و منابع مالی کمپین

به گفته وبسایت کمپین، این کمپین از هیچ نهاد، سازمان، حزب، دولت و ارگانی کمک مالی دریافت نکرده، و تمامی هزینه‌های جاری آن تاکنون از سوی اعضای کمپین تامین شده است. در صورت کمک‌های مالی احتمالی در آینده، مشخصات اهدا کننده کمک مالی، میزان کمک، به همراه جزییات و محل هزینه آن از طریق وب‌سایت رسمی کمپین، اطلاع‌رسانی خواهد شد.

زمان بندی کمپین

این کمپین زمان‌بندی مشخصی برای ادامه فعالیت خود تعیین نکرده است و معتقد است تا زندانیان سیاسی و مدنی در بند هستند باید به فعالیت خود در این زمینه ادامه دهد.

چالش‌های کمپین

به گفته مادح نظری  این کمپین با بیش از ۱۰۰ نهاد مدافع حقوق بشر ایرانی و بیش از ۳۰۰ سازمان و نهاد خبری گزارشی، جهانی چه ایرانی و چه غیر ایرانی همکاری مداوم دارد و روزانه اخبار و گزارش های خود را به آن ها ارسال می کند. از نظر او بسیار خوب است که تعداد این سازمان‌ها افزایش یابد. با این حال مشکل اتحاد و یکپارچه کردن و تاثیرگذار کردن فعالیت این نهادها وجود دارد. مشکلی که هست سازمان‌هایی که به نام حقوق بشر عمل می‌کنند باید ذاتاً و رسالتاً مستقل باشند. بسیار مهم است که این کمپین‌ها استقلال خود را حفظ کنند.[۵]

همچنین وبسایت کمپین به دلیل تهاجم جمهوری اسلامی بسیار با خطر هک کردن مواجه است و به همین دلیل چندین بار مخصوصاً از نظر امنیتی به روز شده است.

تهدید منابع خبری و همچنین زندانیان، خانواده‌ها و وکلای این زندانیان از سوی جمهوری اسلامی یکی از چالش‌های اصلی این کمپین در راستای اطلاع‌رسانی از وضعیت زندانیان سیاسی و مدنی است. به طور مثال اقبال مرادی یکی از فعالین و بنیانگذاران این کمپین و جمعیت حقوق بشر کردستان در سال ۱۳۹۷ در کردستان عراق ترور شده است.

به عقیده بنیانگذار کمپین پوشش رسانه‌ای گسترده این کمپین باعث شده است واکنش‌ها به وضعیت زندانیان بیشتر شود و حکومت به دلیل تبعات ناشی از موارد نقض حقوق بشر این کارها را در خفا انجام دهد که باعث سخت‌تر شدن کار این کمپین می‌شود.[۶]

نقاط قوت کمپین

شاید بتوان بزرگترین نقطه قوت این کمپین را اطلاع‌رسانی سریع و منابع خبری این کمپین دانست. این کمپین در تلاش است وضعیت زندانیان سیاسی و مدنی و به‌ویژه افراد کم‌تر شناخته شده را به اطلاع عموم مردم برساند.

نقاط ضعف کمپین

گرچه هنوز هم مسائل بسیار زیادی در رابطه با زندانیان سیاسی و مدنی وجود دارد اما به نظر می‌رسد در طول همه این سال‌ها فعالیت این کمپین به خبررسانی محدود شده است و بیشتر از اینکه فعالیت آن در غالب مفهوم کمپین یعنی تلاشی سازمان یافته جهت اعمال فشار عمومی بر نهادها و افراد باشد تا بر اقدامات آن‌ها تأثیر بگذارد.[۷] به یک وبسایت خبری درباره اطلاع‌رسانی از وضعیت این زندانیان تبدیل شده است.

به نظر می‌رسد هدف این کمپین بسیار آرمانی و کمتر واقع‌بینانه است. از همین رو تصور یک استراتژی قوی و عملی برای رسیدن به این هدف بسیار سخت است. همچنین این امر باعث شده است زمان اجرای کمپین به طور نامشخصی افزایش پیدا کند و نتایجی که می‌توان برای پایان کار کمپین متصور شد به سختی قابل دستیابی باشد.

در سایت این کمپین اطلاع رسانی از گزارش عملکرد آن وجود ندارد که این امر باعث  می‌شود ابهاماتی در مورد نحوه فعالیت آن وجود داشته باشد.

[۱] Greene, Helen Taylor; Gabbidon, Shaun L. (14 April 2009). "Political Prisoners". Encyclopedia of Race and Crime. SAGE Publications. pp. 636–639. ISBN 978-1-4522-6609-1.

[۲] https://www.kampain.info/archive/16509.htm

[۳] https://www.kampain.info/archive/16512.htm

[۴] https://www.kampain.info/archive/16512.htm

[۵] https://www.youtube.com/watch?v=wmVcXyjRKFo&feature=youtu.be

[۶] https://www.kampain.info/archive/21148.htm

[۷] Lamb, 1997. The Good Campaigns Guide