نگاهی به کمپین سراسری پیگیری تصویب لایحه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت
راه‌حل طرح
نویسنده: مجتبی هاشمی
در منابع جهانی، ناتوانی یا معلولیت به هر شرایطی گفته می‌شود که انجام برخی فعالیت‌ها یا تعامل مؤثر با دنیای اطراف خود (اجتماعی یا مادی) را برای فرد دشوارتر می‌کند. این شرایط یا اختلالات ممکن است شناختی، رشدی، عقلانی، ذهنی، فیزیکی، حسی یا ترکیبی از عوامل متعدد باشد. اختلالاتی که باعث ناتوانی می‌شود ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا در طول زندگی فرد به دست آید. غالباً افراد ناتوان «بی جهت منزوی و از مشارکت کامل در جامعه طرد می‌شوند». کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق افراد دارای ناتوانی، ناتوانی را چنین تعریف می‌کند:
«اختلالات درازمدت جسمی، ذهنی، فکری یا حسی که در تعامل با موانع مختلف ممکن است مانع مشارکت کامل و مؤثر [فرد] در جامعه بر مبنای برابر با دیگران شود.»[۱]
طبق آمار اعلام شده سازمان بهداشت جهاني حدود ۱۱تا ۱۵ درصد از جمعيت كشورهاي رو به توسعه را افرادي با درجه‌اي متفاوت از معلوليت‌هاي مختلف تشكيل مي‌دهند. در ايران ازدواج‌هاي فامیلی، تصادفات، سوانح حين انجام كار، بلاياي طبيعي، بيماري، سكته و كهنسالي از جمله دلایل اصلی معلولیت است.
پیشینه
در سال ۱۳۸۳ مجلس شورای اسلامی، قانونی تحت عنوان قانون جامع حمایت از معلولان را در ۱۶ ماده قانونی به تصویب رساند؛[۲] که به دليل عدم پيش‌بيني اعتبارات و ضمانت اجرايي، هرگز اجرا نشد. ۴ سال بعد در سال ۱۳۸۷، مجلس شورای اسلامی کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت را تصویب کرد[۳] تا ایران نیز به این کنوانسیون بین‌المللی بپیوندد. بعد از ۱۱ سال از تصویب قانون، در سال ۱۳۹۴ دولت حسن روحاني بررسي لايحه جدیدی را به اجرا گذاشت و لايحه به مجلس نهم فرستاده شد. این لایحه با تصویب کمیسیون مشترک لایحه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت با مدت اجرای آزمایشی پنج سال به شورای نگهبان فرستاده شد، با این حال شوراي نگهبان با گرفتن ايرادهاي اصولي، لايحه را براي بررسي مجدد به مجلس برگرداند.
دوم شهريور ماه ۱۳۹۵ گروهي از معلولان جلوي مجلس شوراي اسلامي جهت اعتراض به عدم بررسي و تصويب لايحه، تحصن كردند که از سوی نمايندگان به آن‌ها قول همكاري و مساعدت داده شد، با این حال يک هفته بعد رأي به خارج شدن لايحه از دستور كار مجلس دادند. بعد از خارج شدن لايحه از دستور كار مجلس، معلولان دچار نااميدي مضاعف از عدم همراهي مسئولان شدند و به فكر راه حلي براي اين مشكل افتادند که تلاش گروهی از این افراد منتج به تشكيل كمپين «پیگیری تصویب لایحه حمایت از حقوق معلولان» در آبان ۱۳۹۵ شد.
ایده و انگیزه تشکیل کمپین
«بهروز مروتی» مدیر کمپین «پیگیری تصویب لایحه حمایت از حقوق معلولان» مانند بقیه برادرانش به دلیل ازدواج فامیلی پدر و مادرش از بدو تولد درگیر یک عارضه ژنتیکی بوده است که از ۱۸ سالگی این عارضه کم‌کم بروز پیدا کرد. زمانی که پدر او برای درمان و فیزیوتراپی به مركزی زیر نظر بهزیستی مراجعه می‌كرده‌است؛ تعدادی از اعضای این مرکز باخبر می‌شوند كه آقای مروتی سرپرستی چند فرزند معلول را در خانه‌اش به‌عهده دارد و تصمیم می‌گیرند از خانه آن‌ها بازدید کنند. همین دیدار باعث می‌شود که اولین جرقه‌ها در ذهن «بهروز مروتی» برای تشکیل کمپین ایجاد شود. او در مصاحبه با روزنامه جام‌جم در این باره گفته است: «مهر ۹۵ بود که (بعد از تحصن‌های عدم بررسي و تصويب لايحه حمایت از حقوق معلولان در شهریور) چند نفر با دوربین و قلم و كاغذ به خانه ما آمدند تا از مشكلات ما باخبر شوند. در بین صحبت‌ها از من پرسیدند چه آرزویی داری؟ من هم گفتم دوست دارم یا لایحه حمایت از معلولان تصویب شود که زندگی معلولان تغییر کند یا قانون اتانازی كه در آن پزشك به راحت تر مردن افراد دارای معلولیت شدید یا بیماران صعب‌العلاج كمك می‌كند، اجرایی شود! این حرف من باعث شد آن مددكار خیلی احساساتی شود و بگوید: تو خیلی خوب صحبت می‌كنی، بهتر است به جای فكر كردن به این مسائل، سعی كنی مشكلات خودت و دیگر معلولان را به گوش بقیه برسانی.»[۴]
نحوه تشکیل کمپین
«بهروز مروتی» درباره نحوه تشکیل این کمپین می‌گوید: [۵]
«چند روز بعد از این صحبت‌ها (در بازدید مددکار از خانه‌مان) من عمیقاً به فکر فرو رفتم و چون سابقه برگزاری تحصن داشتم، گروهی به اسم اعتراضات سراسری ۱۲ آذر (مصادف با روز جهانی معلولان) تشکیل دادم، که دوستانی به این جمع اضافه شدند. همچنین با دیگر فعالان حوزه معلولان از جمله «احمد بیگ‌محمدلو» مشورت کردم و قرار شد به صورت هدفدار و با برنامه برای پیگیری لایحه اقدام کنیم. در اوایل آبان ماه ۱۳۹۵ به پیشنهاد یکی از افراد تحصیل کرده و پرسابقه در این زمینه، قرار بر این شد که این گروه به کمپین «پیگیری تصویب لایحه حمایت از حقوق معلولان» تبدیل شود و به اسم اختصاری کمپین معلولان معروف شد.»
در گزارش عملکرد این کمپین درباره نحوه تشکیلش آمده است:[۶] «پس از اینکه مقدمات کار انجام گرفت گروه تلگرامی کمپین تشکیل شد. در این گروه با همفکری دوستان که همگی یا معلولیت داشتند یا افراد دغدغه‌مندی بودند که در رابطه با معلولان پیش از این فعالیت داشتند، فرآیند کار کمپین در ۱۶ آبان ۱۳۹۵ تدوین شد تا مراحل انجام کار را نشان دهد. با تهیه این فرآیند کار، استراتژی‌ها و تاکتیک‌های کمپین به دست آمد. همچنین در این گروه تبیین اهداف و مشخص کردن مراحل کار کمپین صورت گرفت و پس از آن کانال مخصوص کمپین در تلگرام به نشانی https://telegram.me/dscampaign ایجاد شد.»
به گفته آقای مروتی: «زمانی که کمپین را شروع کردیم ۲-۳ نفر بودیم ولی در سال ۹۸ در سراسر ایران حداقل ۱۳۰ الی ۱۵۰ نفر به صورت فعال وجود داشتند. زمانی که اوایل شروع به فعالیت کرده بودیم، شاهد بودیم صحبت اکثر افرادی که حتی می‌خواستند مطالبه گری کنند، مطالبات خیلی سطحی در حد اینکه مستمری ها را به تاریخ معین واریز کنند، بود اما در حال حاضر خواسته‌ها و مطالبات به سمتی رفته است که کل اجرای قانون معلولان را مطالبه می‌کنند.»
ضرورت کمپین
به نظر نگین حسینی روزنامه نگار و فعال حقوق افراد دارای معلولیت، تا پیش از این کمپین موضوع معلولیت به گلریزان ها و کارهای خیرانه ختم می‌شد و معلولیت با نگرش‌های منفی در رسانه‌ها نشان داده می‌شد. از نظر او بسیار مهم است که افراد دارای معلولیت در ایران مانند فعالان جنش‌های اقلیت‌ها و معلولان در سایر نقاط جهان خودشان با پذیرفتن هویت‌شان دست به اقدام بزنند و در راستای مطالبه‌گری و رسیدن به حقوقشان گام بردارند.
به گفته «بهروز مروتی» مدیر کمپین نیز، اطلاع رسانی در این حوزه بسیار کم است و بسیاری از افرادی که ممکن است آگاه و دغدغه‌مند شوند نمی‌دانند حقوق افراد دارای معلولیت در نهایت شامل حال خودشان هم خواهد شد. از نظر او «اگر افراد جزء چند صد هزار نفری نباشند که در سال تصادف می‌کنند یا بر اثر بلایای طبیعی یا سقوط از ارتفاع یا بیماری‌های مختلف و سکته دچار معلولیت نمی‌شوند، در نهایت در کهنسالی و سالمندی قطعاً معلولیت را تجربه خواهند کرد و اگر این قانون اجرا شود، و مهم‌تر از آن به درستی اجرا شود و در طی زمان تکمیل گردد، در نهایت آیندگان به خوبی می‌توانند از این قانون بهره بهتری ببرند و دنیا جای بهتری برای زندگی خواهد شد.»
همچنین در گزارش عملکرد کمپین درباره ضرورت آن آمده است: «تصويب و اجراي لايحه حمایت از حقوق معلولان، کمک در به حداقل رساندن تبعيض و ايجاد فرصت برابر براي رشد اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي قشر عظيم معلولان در سراسر كشور است.»[۷] از همین رو نیاز بود این لایحه تصویب و اجرا شود و بهترین افرادی که می توانستند پیگیری تصویب لایحه را انجام دهند خود معلولان بودند.
اهداف کمپین
در گزارش عملکرد کمپین در سال ۹۷ درباره هدف تشكيل كمپين آمده است: «هدف این کمپین تأثير و تسريع روند تصويب لايحه حمايت از حقوق معلولان و كمک به اجراي بهتر آن در سراسر ايران بعد از ۱۱ سال بلاتكليفي است» همچنین رسالت كمپين نیز «ايجاد تريبوني واحد براي رساندن صداي معلولان ايران به قانون‌گذاران و مجريان» بیان شده است.
استراتژی کمپین
طبق فرآیند کار کمپین[۸] مهم‌ترین استراتژی کمپین آگاهی رسانی و جذب نیروی حداکثری معلولان برای جلب حمایت از کمپین و رایزنی و لابی کردن با افراد ذی‌نفوذ و ارگان‌های مختلف به خصوص نمایندگان مجلس و دولت در سراسر ایران جهت تصویب لایحه حمايت از حقوق معلولان بود. به طور کلی استراتژی‌های کمپین شامل دو دسته می‌شده است.
۱- انجام اقداماتی در زمینه فرهنگ سازی و ترغیب جامعه هدف به شرکت در فعالیت های اجتماعی
۲- استفاده از نیروی داوطلبانه خود اعضاء در راستای پیگیری تصویب لایحه حمایت از حقوق معلولان
بر اساس اهداف و استراتژی های و فرآیند کار کمپین می توان برنامه استراتژیکی که در نظر داشته است را شامل موارد زیر دانست:
۱- هماهنگی و همگامی با بهزیستی و پیگیری مشترک تصویب لایحه
۲- اطلاع رسانی و جلب نظر و حمایت سمن‌ها
۳- اطلاع رسانی و جلب نظر و حمایت معلولین
۴- تهیه نامه و لابی با نمایندگان مؤثر مجلس
۵- لابی و تماس سمن‌ها و معلولین و بهزیستی محل با نماینده شهرشان در مجلس به منظور گسترش توجه به این موضوع و آگاهی نمایندگان به منظور داشتن آمادگی ذهنی در راستای حمایت از تصویب لایحه در مجلس
۶- طرح موضوع با هیئت رئیسه مجلس
نحوه سازماندهی کمپین
بر اساس فرآیند کار کمپین گروه اصلی بنیان‌گذار بر آن شد که تعدادی از افراد موثر، توانمند و پیگیر را برای هماهنگی کارها به عنوان کمیته مرکزی تعیین کند. همچنین افراد معلول موثر و پیگیر در شهرستان‌ها نیز برای همکاری با کمپین در نظر گرفته شود. به گفته آقای مروتی « انتخاب این افراد چیزی نبود که سلیقه‌ای عمل کنیم بلکه مشارکتی که براساس فرآیند کار کمپین صورت گرفت مشخص کرد فعالان چه کسانی هستند.»
طبق گزارش عملکرد سالانه کمپین، «با آغاز به کار کمپین، با همکاری دوستان روند عضویت و حضور دوستان شروع شد و قوانین و مقرراتی در راستای فعالیت کمپین تدوین و اعلام شد. از آنجایی که حتی بسیاری از معلولان درباره قوانین اطلاع کافی نداشتند، برای آشنایی اعضای کمپین با مطالبات معلولان، فایل متن کنوانسیون، متن قانون جامع و متن لایحه جدید در گروه و کانال برای اطلاع اعضاء قرار داده شد. همچنین در کانال تلگرام فراخوان‌هایی برای جذب افرادی از اعضا، آشنا به راه اندازی و اداره سایت‌های شخصی و طراح گرافیست آشنا به فتوشاپ و توانا در طراحی بنر و پوستر داده شد که در نتیجه آن با مشارکت اعضا، سایت کمپین به نشانی http://www.dscampaign.com راه‌اندازی شد.
در تاریخ ۱۷ آبان نامه‌ای جهت حمایت از کمپین آماده شد و از اعضا خواسته شد تا نامه را به دوستان، رئیس اداره بهزیستی و نماینده شهرشان در مجلس شورای اسلامی، فرمانداری، بخشداری، رؤسا و اعضاء سمن‌ها و... بفرستند و از آن‌ها در زمینه‌های فکری، اداری و ارتباطی در جهت تسریع تصویب لایحه، درخواست کمک و مساعدت کنند. همچنین از اعضاء به صورت اکید خواسته شد که به هیچ وجه از گیرنده نامه، خارج از موضوع کمپین که تسریع تصویب لایحه معلولان است، درخواست دیگری نکنند، به‌ویژه از آن‌ها خواسته شد که از مخاطبان نامه درخواست کمک مالی نکنند.[۹]
به گفته آقای مروتی: «اعضاء کمپین خودشان به صورت داوطلب اعلام آمادگی می‌کردند. خودشان نامه به نمایندگان مجلس می‌دادند یا امضاء طومار برگزار می‌کردند. همچنین از ابتدای کار کمپین قرار شد تا خیلی هدفدار و برنامه‌دار عمل کنیم منتها در عمل چیزی فراتر از فرآیند کار اتفاق افتاد. به طور مثال یک سری خلاقیت‌ها و تصمیم گیری‌های در لحظه اتفاق افتاد. مثلا با اینکه در فرآیند کار اقدامات کلی را در راستای اهداف در نظر گرفته بودیم، با این حال تصمیمی برای اینکه شروع اطلاع رسانی درباره کمپین از کجا و به چه نحوی باشد نداشتیم. خوشبختانه یک هفته بعد از تشکیل کمپین نمایشگاه مطبوعات برگزار شد و روز قبل از آخرین روز نمایشگاه بود که یکی از اعضا این ایده را مطرح کرد که نمایشگاه مطبوعات مکان مناسبی برای شروع کار اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی درباره کمپین است. من شبانه یک بروشور سیاه سفید چاپ کردم و فردای آن روز به نمایشگاه مطبوعات رساندم و از همان جا شروع به اطلاع رسانی و آگاهی‌رسانی کردیم. خیلی از اتفاقات حتی ورای فرآیند کاری بود که تدوین شده بود و به نوعی در چارچوب همان بود.»[۱۰]
تاکتیک‌های کمپین
از جمله مهم‌ترین تاکتیک‌های کمپین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:[۱۱]
۱- تشکیل گروه و گردهم آوری افراد دارای معلولیت از سراسر ایران با هر نوع و شدت معلولیت
۲- آشنایی، ترویج و کسب آگاهی های فردی پیرامون مباحث حقوقی در حوزه معلولیت و مطالبه مبتنی بر آگاهی از قوانین
۳- ترویج راه های تاثیرگذاری بر تغییر قوانین با ارائه فعالیت های عملی
۴-اعلام فراخوان ارسال نامه‌های سراسری به نمایندگان مجلس در سراسر کشور در چند نوبت، با توجه به برنامه‌ریزی‌های کمپین و به اقتضای موضوع و زمان
۵- برگزاری امضای طومار در سراسر کشور (با همکاری شهرستان‌ها) جهت آشنا کردن جامعه با حقوق معلولان و حضور افراد معروف مانند جواد نکونام، پریناز ایزدیار، حسن فتحی و... در این مراسم‌ها و تحویل طومار امضا شده به نمایندگان مجلس
۶- ترویج راه های مطالبه گری و پیگیری تا حصول نتیجه از دستگاه های اجرایی و قانون‌گذاری
۷- برگزاری همایش، نشست‌های تخصصی و ده‌ها مصاحبه با افراد دارای معلولیت، خانواده ها و مسئولان ذی‌ربط در جهت، انسجام و اتحاد و خصوصاً ترویج فرهنگ پرسش‌گری و مطالبه‌گری و ایجاد پل ارتباطی بین جامعه هدف و مسئولان
۸- انتشار اخبار به روز و موثق، پیگیری اخبار منتشر شده جهت تایید، تکذیب یا توضیحات مشروح‌تر مسئولان و جلب اعتماد جامعه هدف و مسئولان
۹- فعالیت در شبکه های مجازی در راستای آگاهی رسانی اهداف کمپین از جمله فعالیت شبانه روزی فعالان و ترند اول شدن #تصویب_لایحه_معلولان در ایران با بیش از ۲۷۰۰۰ توئیت .
دستاوردهای کمپین
مهم‌ترین دستاورد کمپین تصویب «لایحه حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۹۶ و ابلاغ آن به دولت در اول اردیبهشت ۱۳۹۷ بود. [۱۲] علاوه بر این کمپین دستاوردهای زیر را نیز داشته است:
۱- اختصاص یافتن ردیف بودجه برای اجرایی شدن لایحه
۲- فرهنگ سازی و اشاعه مفاهیم معلولیت در سطح گسترده در سراسر کشور میان مسئولان و اقشار مختلف مردم و به ویژه معلولان، از طریق اطلاع رسانی‌ها و مباحث مختلف در فضای مجازی.
همچنین از نظر آقای مروتی این کمپین نه تنها فعالان حقوق معلولان را به جنبش واداشت بلکه حتی در جامعه هم خون تازه‌ای دمید و امید تازه‌ای نسبت به معلولان به وجود آورد. نگرش‌ها دگرگون شد به خصوص افراد معلول اعتماد به نفس پیدا کردند و خود و کارهایشان را تاثیرگذار دیدند. به گفته او تا پیش از این خیلی از فعالیت‌های فعالین حوزه معلولان به جنبه های تئوری محدود می‌شد و یا برای گروهی از معلولان و با منافع شخصی انجام می‌گرفت ولی این کمپین کار عملی انجام داد و تلاش کرد معلولان را از همه نقاط کشور به صورت سراسری برای پیگیری مطالباتشان گرد هم جمع آورد.
زمان‌بندی کمپین
این کمپین در آبان ماه ۱۳۹۵ آغاز به کار نمود. پس از ابلاغ «لایحه حمایت از معلولان» در تاریخ ۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ این کمپین در قالب «کمپین پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت» به فعالیت در راستای حقوق معلولان ادامه می‌دهد.
گستره کمپین
این کمپین سعی بر این داشت که در سراسر ایران به فعالیت بپردازد و در شهرهای کوچک و بزرگ مانند: پردنجان، کرمان، زرند، خاش، شیروان، مریم آباد، شیراز، مشهد، نیشابور، تبریز، سلماس، اهر، قروه، یاسوج، بوشهر، امیدیه، رامشیر، اسدآباد، اصفهان، گلپایگان، رشت، تالش، کرمانشاه، لرستان، قم، ملایر، جیرفت، جابران، اراک، رامهرمز، داراب، میاندوآب، جهرم، زاهدان، تویسرکان، صحنه، بجنورد، جوکندان، لشت نشاء، ابرکوه، دیلم، مشراگه، ریگان و ساری مورد استقبال قرار گرفت.
منابع مالی و بودجه کمپین
فعالیت‌های این کمپین با هزینه شخصی اعضاء انجام شده است و به طور مثال «بهروز مروتی» مدیر کمپین درباره هزینه‌ها می‌گوید: « گرچه فاقد شغل است و از مستمری بهزیستی استفاده می‌کند، برای پرداخت هزینه‌ها از درآمد خودش و خانواده‌اش که بازنشسته هستند استفاده کرده و مواقعی هم از دیگران قرض کرده است.»
چالش‌های کمپین
۱- چالش‌های درونی
آقای مروتی درباره چالش‌های کمپین می‌گوید: «بزرگترین چالش‌ها از سمت مسئولان نبود بلکه توجیه کردن ذی‌نفعان و جامعه هدف خودمان بود. گرچه شبکه های مجازی به ما در راستای آگاهی رسانی کمک کرد ولی ما مشکلات زیادی داشتیم برای اینکه برای جامعه هدف روشن کنیم به دنبال چه چیزی هستیم و چه کاری برای آن باید انجام دهیم. تعداد فعالان ما در سراسر ایران بسیار کم بود و حتی به تعداد شهرها هم نمی‌رسید. توجیه کردن جامعه هدفی که به دنبال سؤال‌ها و منافع شخصی خودش است، دشوار است و گاهی وقت‌ها پیش آمده بنا به مسئولیت از کوره در بروم و عصبانی شوم.»
۲- چالش‌های بیرونی
از نظر آقای مروتی «بسیار طبیعی بود که کش‌مکش هایی برای مطالبه حق با مسئولان داشته باشیم و گاهی حتی تحقیر و توهین هم شدیم ولی خب این مسائل معضل بزرگی نیست. یک جاهایی حتی یک سری از مسئولان به ما قول‌هایی می‌دادند و به قولشان عمل نمی‌کردند. مثلاً ما نشستی با یکی از مسئولان (مشاور وزیر) داشتیم و هماهنگی‌های برگزاری آن را انجام داده بودیم و وقتی چند روز قبل برای هماهنگی‌های نهایی پیام دادم به کل منکر این برنامه شد و با اینکه من مستندات صحبت‌هایی که داشتیم را هم نشان دادم باز هم قانع نشدند و در آخر گفتند خب در حال حاضر وقت ندارم و نمی‌توانم در مراسم شرکت کنم.»
دیگر چالشی که هم در درون کمپین وجود داشت و هم در خارج از آن، تهمت‌هایی بود مبنی بر اینکه این کمپین دست نشانده بهزیستی است و برای پیگیری حقوق معلولان نیست. در حالی‌که از سوی دیگر سازمان بهزیستی کشور عليه بهروز مروتی شکایتی دائر بر توهین، افتراء و نشر اكاذيب از طریق رایانه منتهی به تشویش اذهان عمومی انجام داد که آقای مروتی در دادگاه از این اتهامات تبرئه شد.
نقاط قوت کمپین
می‌توان گفت بزرگترین نقطه قوت این کمپین اعضای کمپین بودند که خودشان از معلولان بودند و به صورت سراسری در تمام ایران به فعالیت پرداختند. حضور افراد معلول و مشارکت آن‌ها در کمپین انگیزه مضاعفی برای فعالیت در کمپین بوده است.
همچنین این کمپین پس از رسیدن به هدف از ظرفیت‌های ایجاد شده در این کمپین استفاده کرد و در راستای پیگیری اجرای لایحه و سایر حقوق معلولان گام برداشت.
درس‌های کمپین
به گفته آقای مروتی «بزرگترین درس کمپین این بوده است که معلولان مانند سایر اقلیت‌ها خودشان باید پیگیر حقوقشان باشند و منتظر نباشند تا کسی از روی ترحم و دلسوزی کاری برایشان انجام دهد.» همچنین از نظر او این کمپین حتی درس‌های شخصی برای خود او داشته است و صبرش را بالا برده است. به گفته او «این کمپین باعث شد چیزهایی که قبلاً فکر می‌کردم شکست هستند و موجب دلسردی من می‌شدند، شکست ندانم و فکر کنم من کار خودم را انجام دادم و شاید این کارها بعدها ثمراتی داشته باشند، که البته این را هم به عینه دیده‌ام.»
[1] UN General Assembly, Convention on the Rights of Persons with Disabilities: resolution / adopted by the General Assembly, 24 January 2007, A/RES/61/106, available at: https://www.refworld.org/docid/45f973632.html [accessed 27 December 2020]
[2] «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۳.
[3] «قانون تصویب کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۱۳ آذر ۱۳۸۷.
[4] https://www.jamejamdaily.ir/newspaper/BlockPrint/22818
[5] https://www.aparat.com/v/pgAJt
[6] https://t.me/dscampaign/3809
[7] https://t.me/dscampaign/7627
[9] https://t.me/dscampaign/23
[10] https://soundcloud.com/user-76324406/9rf07tppvkpm/albums