کمپین من هم، کمپینی علیه خشونت جنسی(me_too_movement_iran)
راه‌حل طرح
آزار و خشونت جنسی مجموعه‌ای از رفتارهاست که بسیاری از انسان‌ها در موقعیت‌های نابرابر قدرت آن را تجربه می‌کنند. اما زنان و کسانی که خود را در دوگانه صفر و یکی جنسی/جنسیتی (محدود به زن و مرد، زنانه/مردانه) تعریف نمی‌کنند، بیش از سایرین در معرض مواجهه با چنین رفتارهایی هستند. آزار و خشونت جنسی تجربه‌ای است که با وجود گستردگی، پرتکرار بودن و پیامدهای طولانی مدتی که گاه برای بازماندگان به دنبال دارد، کمتر به طور عمومی روایت شده یا مجال و فضایی برای شنیده‌شدن پیدا کرده است.
موضوع مقابله با آزار و خشونت جنسی برای کنشگران و گروه‌های فمینیستی بحث تازه‌ای نیست و برخی از آنان سالهاست که فعالیت‌های خود در نقاط مختلف دنیا را بر آگاهی‌بخشی و پیشگیری، خدمات‌رسانی و حمایت از بازماندگان و نیز مقابله با ساختارهای تقویت‌کننده و بازتولیدکننده چنین رفتارها و مناسباتی متمرکز کرده‌اند، اما حرکتی که با عنوان «من‌هم»در سال ۲۰۱۷ در آمریکا آغاز شد، فضای تازه‌ای در این حوزه ایجاد کرد و توانست در زمان کوتاهی افشاگری خشونت جنسی و بحث‌های پیرامون آن را به موضوعی پر سر و صدا در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی مجازی تبدیل کند.
در ایران نیز موضوع مقابله با آزار و خشونت جنسی از سال‌ها قبل مورد توجه کنشگران و گروه‌های فمینیستی بود و با فعالیت‌هایی نظیر برگزاری برخی از کارگاه‌های آموزشی، ساخت و انتشار ویدیو و پادکست، تولید و انتشار پوسترها و بروشورهای آموزشی، انتشار روایت‌ها و یا نوشتن مقاله و ترجمه به آن پرداخته می‌شد. کمپین میتو ایران یکی از کمپینهایی است که در سالیان گذشته در راستای مبارزه با خشونت جنسی گام برداشته است.
ایده و انگیزه شکلگیری کمپین
از آنجایی که جنبشهای زنان در کل جهان با هم پیوندهای جدی و اساسی دارند، در شکلگیری ایده و حتی گاهی استراتژی اجرا الهامبخش یکدیگر میشوند. چرا که مسائل جهان یا به طور واضح تر، تبعیض هایی که زنان و جامعه کوییر با آن مواجه هستند مشترک هستند. کمپین میتو ایران نیز از کمپینهایی است که تحت تاثیر جنبش میتو جهانی شکل گرفته است.
«شقایق نوروزی» بازیگر و فعال زنان و پایهگذار صفحه me_too_movement_iran درباره ایده شکلگیری این کمپین در ایران میگوید:
« کمپین میتو ایرانی مانند سایر کمپین‌های زنان بی‌ارتباط با کمپین میتو جهانی نیست. چون خشونت جنسی همه جای جهان وجود دارد. ایده شکلگیری این کمپین از کمپین میتو آمریکا به سایر نقاط جهان از جمله اروپا و آمریکا گسترش پیدا کرد. ما برای سازماندهی این کمپین به کمپین آمریکا هم نگاه انداختیم. میتوان گفت افرادی که شروع به راه‌اندازی این کمپین کردند تحت تاثیر کمپین آمریکایی بودند. با این حال قبل از این هم بارها زنانی که تریبونی داشتند، درباره مسئله خشونت جنسی صحبت کرده بودند و این صدا محو شده بود. البته ایجاد این کمپین انگیزه شخصی هم داشته است و تنها تحت تاثیر کمپین مشابه آمریکا نبوده است.
زمانی که من ۱۶ سال داشتم و می‌خواستم رشته بازیگری را انتخاب کنم، در یکی از روزنامه‌های ایران دیدم که خانم بازیگری در داخل ایران از وجود خشونت جنسی و عدم امنیت در فضای سینمای ایران گفته است. همیشه اعتراض‌هایی به صورت پراکنده وجود داشته است ولی مثل این کمپین سازماندهی شده نبودند. در سال ۱۳۹۹ و در جریان افشاگری‌های آزارهای جنسی، دیدن مستند خبرنگاران زن جرقهای برای من شد. این مستند روایت زنانی بود، در یک حرفه مشخص درباره آزار سیستماتیک در این حوزه که از نظر من دقیقا میتو بود. بلافاصله بعد از اینکه این مستند را دیدم، بدون آنکه از شخص خاصی نام ببرم، روایت شخصیام درباره آزار جنسی پشت صحنه اولین سریالی که کار کرده بودم در صفحه اینستاگرامم نوشتم. صحبت کردن درباره این مسئله به قدری تابو بود که کارگردان همان سریال در کامنت‌ها مرا به دروغگویی متهم کرد. با این حال، با وجود واکنش‌های سنگین، باز هم سر حرفم ایستادم. البته حتی قبل از اینکه ایران را ترک کنم، ایده کمپین میتو در من وجود داشت و کمپین میتو آمریکا را دنبال می‌کردم و برایم سوال بود که چرا کسی تا به حال این کار را در ایران انجام نداده است.»
نحوه تشکیل کمپین
بعد از انتشار روایت شخصی، خانم نوروزی در صفحه خود اعلام کرد که قصد دارد روایت‌های سایر زنانی که مایل به روایتگری هستند، منتشر کند و از آن‌ها خواست تا روایت‌هایشان را برای او بفرستند. به موازات این حرکت، روایت‌گری‌هایی در فضای مجازی به خصوص توئیتر صورت گرفته بود و روایت‌هایی مانند تجاوز آیدین آغداشلو گفته شده بود. با این حال این حرکتها سازماندهی نشده بودند.
البته بر خلاف آمریکا، روند روایتگری از یک شخص سلبریتی شروع نشد، بلکه کمپین میتو ایران از میان روایت‌های زنانی شروع شد که هیچ کدام از آنان چهره خیلی شناخته شده‌ای نبودند. میتوان گفت شروع این کمپین یک اتفاق ارگانیک بوده است و به سبب روایتگری افراد مختلف با یکدیگر پیوند خورده‌اند.
با توجه به زیاد شدن تعداد روایت‌هایی که به دست خانم نوروزی می‌رسید، به نظر می‌رسید که صفحه شخصی دیگر جوابگوی حجم بالای روایت‌ها نبود. همچنین ساز و کاری نیاز بود تا بتواند ثابت کند که روایت‌های منتشر شده با بررسی انتشار یافته‌اند. به همین دلیل صفحه اینستاگرام me_too_movement_iran برای پر کردن خلا ءافشاگری تجاوز جنسی در ایران با دو رویکرد آغاز به کار کرد.
۱- انتشار روایت‌های تجاوز جنسی با حراست از نام قربانیانی که به دلیل شرایط قانونی و اجتماعی امکان انتشار این روایت‌ها را با نام خود نداشتند.
۲- ثبت و ضبط روایت‌ها به صورت منسجم برای پیگیری و ارجاعات بعدی.
البته پلت‌فرم‌های دیگری مانند دیده‌بان آزار، بیدار زنی و... هم وجود داشتند که به انتشار روایت‌های خشونت جنسی می‌پرداختند، اما به دلیل عدم توانایی برای راستی آزمایی و درگیر شدن در مناسبات محفلی نتوانستند این کار را ادامه دهند.
ضرورت تشکیل کمپین
خشونت جنسی بعد از خشونت فیزیکی و زن کشی، شدیدترین نوع خشونت علیه زنان است که تا قبل از این کمپین سازماندهی شده‌ای به آن نپرداخته بود. علت بروز خشونت جنسی، نبود نهاد نظارتی و عدم تقسیم عادلانه قدرت است که باعث میشود این نوع خشونت ابزاری بسیار قدرتمند برای تثبیت جامعه به شکل پدر-مردسالارش باشد و منجر به کنترل اجتماعی زنان میشود . جامعه مردسالارانه مایل است نظم موجود حفظ شود و مسئله خشونت جنسی وجود داشته باشد تا افراد در جایگاه قدرت بتوانند بدون اینکه پیامدی گریبان گیرشان شود، از طریق اعمال خشونت جنسی سایر گروه‌های جنسیتی را کنترل کنند. در واقع میتو قیامی علیه این سیستم و نظام فکری است.
اهداف کمپین
هدف اصلی این کمپین تغییر قانون نسبت به مسئله آزار جنسی است. این هدف در دل خود شامل تغییر تعریف مسئله تجاوز و به باید به رسمیت شناختن اقسام دیگر خشونت جنسی نیز میشود. این کمپین امیدوار است زمانی برسد که همه پرونده‌های خشونت جنسی امکان این را داشته باشند که به دادگاه بروند و با ساز و کار درست راستی آزمایی و قانونی به آن‌ها رسیدگی شود.
همچنین در جامعه‌ای مانند ایران که فرهنگ قربانی نکوهی، بار نکوهش را بر دوش قربانی می‌گذارد، این کمپین خواستار این است که این فرهنگ اصلاح شود و آزارگر مسئولیت انتخاب خود را بپذیرد و برای آن هزینه پرداخت کند.
میتوان گفت مطالبه این کمپین پاسخگویی و قبول مسئولیت کسانی‌ست که با سوءاستفاده از قدرتشان به تبعیض و به‌ویژه به خشونت جنسی دست می‌زنند. . این جنبش البته فقط روی مسئولیت خشونت‌گر پا فشاری نمی‌کند بلکه از جامعه نیز در مواجه با این مسئله مسئولیت اجتماعی و سیاسی می طلبد و با بسیج کردن مسئولیت اجتماعی حول مطرح کردن مسئله خشونت جنسی خواستار تغییرات بنیادین میشود.
استراتژی کمپین
۱- طرح درست مسئله خشونت جنسی و بررسی آن از طریق روایتگری در جامعه.
۲- آگاهی دادن به زنان (از طریق روایتگری) نسبت به خشونت جنسی در اصناف و حرفه‌های مختلف و ارائه راهکارهای متناسب با فضای آن صنف جهت مبارزه با خشونت جنسی
۳- حمایت از راویان و ایجاد فضای امن برای راویان خشونت جنسی در جهت مبارزه با فرهنگ قربانی نکوهی
۴- تولید محتوای توضیحی و آموزشی متناسب با پیش روی جنبش
نحوه‌ی سازماندهی کمپین
تیم اولیه این کمپین همان تعداد محدود(2-3 نفر) فعال حقوق زنان بودند که از دل روایتگری ها با هم پیوند خورده بودند. این زنان طی لایوها و گفتگوهایی که خانم نوروزی درباره خشونت جنسی برگزار می‌کرد با هم آشنا شدند. افرادی که حلقه اولیه کمپین را تشکیل دادند مانند اکثر زنان همگی خود تجربه زیسته‌ای از خشونت جنسی داشتند و توانایی انجام کار کمپینی داشتند. بعد از آن طی جلسات منظمی که تشکیل شد اصول کار و نحوه ساز و کار کمپین به دست آمد. همچنین نحوه اداره کمپین و راستی آزمایی روایت‌ها نیز در این جلسات بررسی شد. با استفاده از تاکتیک‌های کمپینیگ، تقسیم کار و اهداف مشخصی تعریف شد و در راستای آن‌ها فعالیت کمپین ادامه یافت. این سازماندهی در فضای مجازی انجام شده است ولی افراد از ارتباطات حقیقی هم استفاده می کنند.
در طی فعالیت کمپین و ایجاد مسائل جدید تعداد اعضای حلقه رهبری به 8 نفر افزایش یافت. به دلیل مسائل امنیتی وارد شدن به این تیم مرکزی بسیار سخت است و براساس فعالیت‌های پیش روی کمپین فراخوان‌هایی جهت همکاری افراد متخصص که تمایل به همکاری با کمپین دارند داده میشود. گرچه حلقه اولیه رهبری این کمپین ناشناس است، اما همگی فمنیسیت‌هایی هستند که احاطه زیادی بر روی مسئله خشونت جنسی دارند و خود راوی بوده‌اند و رویکرد جنبشی به این مسئله دارند. همچنین این کمپین با سایر فمنیست‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند همکاری داشته و در این راه از آن‌ها مشورت گرفته است.
از آنجایی که تقریبا همه زنان و گروه‌های اقلیت جنسیتی درگیر نحوی از خشونت جنسی بوده‌اند و تعداد زیاد روایت‌های صورت گرفته از طریق این کمپین نشان می‌دهد که کمپین از حمایت جمعی افراد جامعه برخوردار است. به نحوی که در برخی موارد حتی پلیس هم در فرآیند رسیدگی و شکایت قربانیان از این کمپین نام برده است و میتوان گفت به دلیل تاثیرگذاری آن، در نحوه رسیدگی به ادعاهای قربانیان تا حدی بازنگری کرده است.
نحوه فعالیت و جذب نیرو
رویکرد اصلی فعالیت کمپین مبتنی بر روایتگری قربانیان خشونت جنسی است که از طریق فضای مجازی انجام می‌گیرد. این کمپین از همه کسانی که درگیر خشونت جنسی بوده‌اند دعوت می‌کند که تابوشکنی کنند و درباره این مسئله صحبت کنند. خود این زنان، زنان دیگر را تشویق می کنند که به کمپین بپیوندند. فرآیند روایتگری باعث ایجاد نقاط مشترک و هم‌افزایی آن میشود. کمپین تریبونی برای صحبت به زنان می‌دهد. با این‌حال به دلیل مسائل امنیتی و نبود قانون تجاوز جنسی در ایران که در صورت عدم اثبات جرم خود قربانی نیز ممکن است مجرم شناخته شود و همچنین دشواری فرآیند شکایت، تصمیم‌گیری درباره پیگری قانونی را به خود آن‌ها واگذار می‌کند.
همچنین این کمپین در راستای فعالیت‌های خود با دادن فراخوان از افراد متخصص در آن حوزه دعوت به همکاری می‌کند. به عنوان مثال در ترکیه پرونده ای درباره خشونت جنسی وجود داشت که با فراخوان کمپین، 6نفر از فمنیست‌های این کشور به صورت داوطلبانه جهت همکاری به این کمپین پیوستند و با کمک رسانه‌ها به نتیجه مطلوبی رسیدند.
راهبردها و دستاوردهای کمپین
از آنجایی که از ابتدای کار جنبش میتو خلایی برای افشای نام آزارگر وجود داشته است، این کمپین تمرکز اصلی خود را بر روایتگری و آگاهی رسانی خشونت جنسی قرار داده است.
شاید بتوان بزرگترین دستاورد این کمپین را آگاهی جامعه نسبت به مسئله قربانی نکوهی دانست. آگاهی به اینکه در مسئله خشونت جنسی تنها یک مقصر وجود دارد و آن هم آزارگر است که به خاطر انتخابی که داشته از نظر قانونی و اخلاقی مقصر است و باید مسئولیت انتخاب خود را بپزیرد و هزینه انتخاب نادرستش را بپردازد.
از دیگر دستاوردها و فعالیت این کمپین در بیش از 2 سال فعالیتش میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- کمک به قربانیان برای محافظت از خود و در صورت لزوم کمک به پیش گرفتن مسیر حقوقی.
۲- حذف نام تعدادی از روانشناسان از لیست روانشناسان نظام روان‌شناسی در پی روایت‌های آزار جنسی منتشر شده از آن‌ها در اتاق درمان.
۳- پیشنهاد تشکیل کمیته مستقل رسیدگی به خشونت جنسی به دلیل ناکارآمدی نهادهای نظارتی موجود در حوزه سینما و تئاتر
۴- قرار دادن جلسات حقوقی و روان‌شناسی در اختیار افراد به صورت محدود.
۵- جمع آوری اطلاعات و داده‌های مربوط به خشونت جنسی گزارش شده.
۶- ایجاد فضای امن برای راویان خشونت جنسی و نا امن کردن فضا برای آزارگر.
۷- تغییر کوچک رفتار مراجع قضایی و انتظامی در رسیدگی به پرونده‌های خشونت جنسی که از جمله آن‌ها میتوان به پرونده افراد سرشناسی مانند حبیب رضایی و مهدی کوشکی اشاره کرد.
منابع و مهارت‌های تیمی کمپین
تیم رهبری این کمپین فمنیست‌هایی هستند که در این حوزه تجربه دارند و رویکرد اینترسکشنال به این مسئله دارند. مهم ترین مهارتی که همه افراد در هسته مرکزی کمپین لزوما دارند، شناخت مسئله خشونت جنسی است. افرادی تیم حرفه‌ای هستند و با کسی خصومت و درگیری شخصی ندارند و به دور از تسویه حساب‌های شخصی فعالیت می‌کنند. در این تیم روانشناس، وکیل، متخصص مسئله برابری جنسیتی، مددکار، متخصص سایبری، طراح، گرافیست و نویسنده حضور دارند که از مهارت‌های خود در راستای پیشبرد اهداف کمپین استفاده می‌کنند.
بودجه و منابع مالی کمپین
در حال حاضر هزینه‌های کمپین توسط حلقه رهبری کمپین تامین میشود و کمپین از هیچ گروهی پولی دریافت نمی‌کند. اما کمپین در صدد این است که در آینده از کمک‌های مالی داوطلبانه مردمی استفاده کند.
زمان بندی کمپین
از آنجایی که برای رسیدن به اهداف کمپین نیاز است که نیروی اجتماعی لازم تجمیع شود و پس از آن وارد فاز بعدی گردد نمی‌توان زمانبندی دقیقی مشخص کرد. همچنین بروز موانعی مانند حمله‌های سایبری، حکومتی و امنیتی این زمانبندی‌ها را تخت تاثیر قرار می‌دهد. با این حال کمپین برای اهداف کوچکتری مانند هشتگ زدن، تولید محتوا و میزان انتشار روایت‌ها در زمان‌های مختلف زمانبندی دارد.
چالش‌های کمپین
چالش‌های درونی:
۱- مهم ترین چالش کمپین کمبود سرمایه و امکانات مالی است
۲- ارتباط سازی با نیروهای بین المللی و کمپین های مشابه در سایر نقاط جهان.
چالش‌های بیرونی و نحوه مواجه با آن‌ها
حمله امنیتی،پرونده سازی و ایجاد پروپاگاندای رسانه‌ای بزرگترین چالش کمپین است. حاکمیت با این کار سعی دارد میان داخل و خارج تفرقه ایجاد کند. این کار باعث میشود افرادی که می‌توانند نیروی جنبشی کمپین باشند به طور ناخواسته وارد بازی پروپاگاندا شوند. در کل میتوان گفت سیستم حاکم و فرهنگی که ساخته است مهم‌ترین چالش‌های کمپین هستند که در امتداد هم قرار دارند.
از دیگر چالش‌های بیرونی میتوان موارد زیر را نام برد.
۱- اعتبارسنجی روایت‌های افرادی که دست به افشاگری می‌زنند.
۲- اتهامات مالی به کمپین که باعث احتیاط در گرفتن حامی مالی شده است.
۳- حمله سایبری به صفحه کمپین که باعث استفاده از نیروهای متخصص سایبری برای رفع آن شد.
۴- ایجاد شکاف میان فعالان داخل و خارج.
نقاط قوت کمپین
بزرگترین نقطه قوت کمپین تیم رهبری کمپین و به روز بودن آن‌ها است.
درس‌های کمپین
۱- داشتن اصول اعتقادی و مقاومت و ایستادگی در شرایط بحران
۲- در کار جنبشی باید در کنار افراد بود و نه جلوتر از آن‌ها چرا که عاملیت تغییر به دست بدنه اجتماع است و کمپین فقط می‌تواند به آن پیشنهاد بدهد و تسهیلگر این راه باشد.
جنبش میتو (یکی از) فراگیرترین جنبشهای زنان در سالیان اخیر در ایران و جهان بوده است. کمپین میتو در طی بیش از دو سالی که از فعالیتش می‌گذرد دستاوردهای زیادی به خصوص در زمینه آگاهی رسانی درباره مسئله خشونت جنسی داشته است و همچنان امیدوار است روزی برسد که دیگر هیچ زنی در هیچ جای جهان قربانی تبعیض و خشونت جنسی نباشد و نگوید من هم.