چرا پویش ملی دارو زباله نیست چیست و چرا اهمیت دارد؟
پویش ملی دارو زباله نیست همانطور که از اسمش پیداست بر جداسازی داروها از زباله‌های خانگی تأکید دارد. این پویش با تمرکز بر نحوه امحاء درست دارو‌های اضافه در منازل و خطرات ر‌ها شدن پسماند‌های دارویی در طبیعت، در تلاش است تا ضمن آگاهی‌رسانی درباره نحوه امحاء درست داروها، در جمع‌آوری آنچه که امکان امحاء آن در منازل وجود ندارد، آگاهی‌رسانی کرده و از ورود داروها به چرخه طبیعت جلوگیری کند. شاید بپرسید ورود دارو به چرخه طبیعت چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد یا چگونه می‌تواند بر زندگی ما تأثیر بگذارد و این دقیقاً سؤالی است که برای روشن‌تر شدن اهمیت پویش ملی دارو زباله نیست به پاسخ آن احتیاج داریم. اغلب مردم داروها را همراه با زباله‌های خانگی خود به سطل‌های زباله شهری میاندازند. بعد از جمع‌آوری زباله‌ها از سوی شهرداری و مراکز مربوطه، پروسه دفع زباله‌ها که در ایران اغلب به‌صورت دفن کردن است صورت می‌پذیرد. بنابراین داروها نیز همراه با سایر زباله‌ها در خاک مدفون می‌شوند. آن‌ها به دلایل مختلف از جمله بارش باران و عبور آب‌های زیرزمینی، در سطح زمین حرکت می‌کنند و مجدداً از طریق گیاهان و آب به چرخه حیات برمی‌گردند و برگشت دارو به چرخه تغذیه انسان منجر به ایجاد نوعی مقاومت میکروبی و آنتی‌بیوتیکی دارویی می‌شود. با قرار کردن انسان در معرض آنتی بیوتیک‌هایی که نباید ان‌ها را مصرف می‌کرده، وضعیتی پدیدار خواهد شد که باعث می‌شود در زمان بیماری‌های عفونی، کارایی آنتی‌بیوتیک‌ها کم شده یا از بین برود، یا حتی بیمار نیاز به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر داشته باشد. مقاومت میکروبی نیز به این معناست که دوران درمان بیماری‌های عفونی بیشتر می‌شود و امکان درمان‌هایی مانند پیوند و شیمی درمانی کم‌تر و هر یک از این موارد به تنهایی یک خطر بزرگ است. بروز این معضل در زمینه درمان سرطان وکاهش تأثیر دارو‌هایی که برای شیمی درمانی استفاده می‌شود خود خطری بزرگ‌تر است. بخشی از این داروها نیز خود سرطانزا هستند، معمولاً از طبیعت حذف نمی‌شوند و اگر دقت کافی در امحاء آن‌ها انجام نشود، می‌توانند به شدت برای سلامت جامعه پرخطر باشند. در عین حال هورمون‌ها هم از جمله دارو‌هایی هستند که نباید به صورت بی‌رویه مصرف شده یا دور ریخته شوند. هورمون‌ها هم می‌توانند از طریق طبیعت به ما برگشته و مشکلات جدی ایجاد کنند. در زمینه پسماند دارویی صنایع و داروخانه‌ها، با حضور مسئولان می‌توان اطمینان بیشتری از اینکه پسماند‌های دارویی خطرناک وارد سیستم طبیعت نشود داشت. دارو‌هایی که به هر شکلی ناخواسته شده یا تاریخ‌شان گذشته، در داروخانه‌ها شرکت‌های داروسازی و پخش دارو و صنایع دارویی، و... از سوی شرکت‌های امحاگر بزرگ جمع‌آوری و بی‌خطر می‌شوند. اما در بخش خانگی باتوجه با آمار جمعیت در ایران، باوجود بیش از ۲۵ میلیون خانواده ایرانی حتی اگر هر خانواده فقط ۱۰۰ گرم داروی منقضی شده و مضر وارد چرخه طبیعت کند، این عدد چیزی بیشتر از ۲۵ هزارتن خواهد شد و نتیجه بسیار مهیبی بر محیط زیست وارد خواهد کرد. بنابراین نحوه برخورد با داروها بسیار بسیار مهم است.
دومین پویش «دارو زباله نیست» در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
اولین پویش «زباله دارو نیست» سال گذشته از ۱۵ اسفند ۱۴۰۱تا پایان سال در تهران اجرا شد. پویش ملی دارو زباله نیست معمولاً هرسال در اسفند ماه برگزار می‌شود. اسفند ماه فصل خانه تکانی است و معمولاً در خانه تکانی وسایل اضافه از جمله دارو‌های اضافه دور ریخته می‌شوند. حالا این پویش به گام دوم خود رسیده و از ۱۶خرداد تا ۱۶تیر در ۱۵۷داروخانه تهران در حال اجراست. این طرح برای اولین باردر ایران، از سوی سازمان غذا و دارو در حال برگزاری است تا مردم دارو‌های تاریخ مصرف گذشته و غیرقابل مصرف را تحویل داروخانه‌های منتخب بدهند. تنها در ۲هفته اجرای این پویش، ۲تُن داروی غیرقابل مصرف از داروخانه‌ها جمع‌آوری شده است.
تا سال گذشته این کمپین تنها از مردم می‌خواست که دارو‌های دورریز را در بسته‌بندی جداگانه‌ای از زباله‌های معمولی جمع‌آوری کرده و روی آن‌ها ذکر کنند که این‌ها داروها، تاریخ مصرف گذشته هستند و وسایل تیز و برنده هم مانند سوزن‌ها را نیز در یک بطری جداگانه با درب بسته بگذارند. اما کمپپن امسال باکس‌هایی را تهیه کرده و در داروخانه‌ها قرار داده تا این داروها و مواد جانبی دارویی که قابل مصرف نیستند، در آن‌ها ریخته شوند و مردم آن‌ها را به داروخانه‌ها تحویل دهند. زیرا بهترین روش باتوجه به اینکه در داروخانه‌ها دارؤسازان به خطرات زباله دارویی آگاه بوده و می‌توانند تا زمان جمع‌آوری زباله‌ها به صورت سالم از آن‌ها نگهداری کنند، تحویل این داروها به داروخانه‌ها است. در نهایت این باکس‌ها از داروخانه‌ها جمع‌آوری شده و از سوی شرکت‌های امحاءکننده دارو، بی‌خطر و به صورت علمی دفع می‌شود.
این پویش در گام دوم هم در تهران در حال برگزاری است و تا ۱۶تیر ادامه دارد. تعداد داروخانه‌ها هم افزایش پیدا کرده و از ۵۰به ۱۵۷داروخانه رسیده است. این‌امیدواری وجود دارد که تعداد داروخانه افزایش پیدا کند، هر چند کار‌های داوطلبانه قابل برنامه‌ریزی نیست و ممکن است همین داروخانه‌ها سال آینده داوطلب نباشند. پویش در حال اجرای آزمونه‌ها برای اجرای کم‌هزینه تراین طرح در سال آینده است و با انجام گام دوم و شبیه‌سازی طرح برای سال آینده مشغول سنجش بودجه مورد نیاز و طرح پیشنهاد این بودجه برای سال آینده است. سال گذشته این طرح کاملاً به‌صورت داوطلبانه برگزار شده و این ارزیابی بودجه صورت نگرفته است. شرکت‌های پخش، شرکت رهپویان سالم (برای امحای داروها)، داروخانه‌های فعال (برای اجرای طرح) و دارؤسازان داروخانه‌های جهادی (برای جداسازی داروها) هیچ پولی نگرفتند و ۷۰ دارؤساز داوطلب بدون دریافت دستمزد در پویش «دارو زباله نیست» حضور داشتند اما امسال شرایط برگزاری متفاوت است.
چرا پویش دارو زباله نیست به صورت سراسری در ایران انجام نشد؟
به گفته نوشین محمدحسینی، مدیرکل دفتر نظارت و پایش فرآورده‌های سلامت‌محور سازمان غذا و دارو، اجرا نشدن سراسری این طرح در تمامی داروخانه‌های کشور به دلیل کمبود بودجه و نیرو بوده است. این پویش در سال گذشته و در گام اول به صورت ازمایشی، داوطلبانه و کاملاً رایگان انجام شده اما به علت پرهزینه بودن جمع‌آوری داروها، بسته‌بندی، نگهداری، حمل‌ونقل، جداسازی و انتقال به مراکز امحا، برای دوام این طرح، قطعاً نیازمند بودجه مشخص است. بودجه این طرح به صورت مصوب نیست و باید در این‌باره از طریق آزمونه‌ها، میزان نیاز به بودجه، اثربخشی طرح و... محاسبه شود براساس شواهد به‌دست آمده نسبت به اجرای آن به‌صورت کشوری با بودجه تعیین شده تصمیم‌گیری شود.
کدام داروخانه‌ها در پویش ملی «دارو زباله نیست» شرکت دارند؟
پویش «دارو زباله نیست» در گام دوم از ۱۶خرداد آغاز شده و تا ۱۶تیر ادامه دارد. داروخانه‌هایی که این داروها را تحویل می‌گیرند نشانگر مخصوص این پویش ملی را دارند که هنگام ورود به داروخانه قابل مشاهده است. مردم باید دارو‌هایشان را تنها به این داروخانه‌ها تحویل دهند. لیست این داروخانه‌ها در وب‌سایت‌های معاونت‌های غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران و شهید بهشتی موجود است. برای اینکه مردم دسترسی بهتری به این داروخانه‌ها داشته باشند، در گستره جغرافیایی مناسب شهر تهران انتخاب صورت گرفته است.
نحوه تحویل داروها به داروخانه چگونه است؟
تنها کاری که برای تحویل داروها توسط مردم انجام شود جداسازی دارو‌های جامد مثل قرص‌ها را از دارو‌های مایع مثل شربت‌ها و آمپول‌ها است. در هر داروخانه ۲ باکس جدا برای این کار درنظر گرفته شده و روی آن‌ها دارو‌های جامد و مایع قید شده است. بعد از تحویل این داروها به داروخانه، مسئول فنی، کیسه‌ها را پلمب می‌کند و از سوی عوامل سازمان جمع‌آوری و برای امحا به شرکت‌هایی که به‌صورت استاندارد دارای فیلتر‌ها و کوره‌های مخصوص هستند، ارسال می‌شود.