کمپین یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض آمیز

پیشینه کمپین :

کمتر کنشگر حقوق زنان و برابری جنسیتی ایرانی است که نام کمپین یک میلیون امضا را نشنیده باشد. ماجرا از آنجا آغاز شد که جمع وسیعی از نمایندگان سازمان های مردم نهاد و فعالان جنبش زنان در سال ۱۳۸۲ جمعی به نام "هم اندیشی فعالان حقوق زنان را تشکیل داده و اقدامات مشترکی را به مناسبت های مختلف مانند برگزاری تظاهرات در روز جهانی زن، از جمله برگزاری تظاهرات ۸ مارس مقابل پارک دانشجو . تظاهرات در روز جهانی مبارزه با فقر، برگزاری صد سالگی مشروطه و مناسبت هایی از این دست انجام می دادند.جمع هم اندیشی جنبش زنان پس از گفتگو های درونی که در جلسات هم اندیشی انجام می شد تصمیم می گرفت که در چه روز هایی و چگونه اقدام مشترکی را سازماندهی کند.

اما یکی ازاین اقدامات جمعی بسیار تاثیر گذار ، گردهمایی ۶ هزار نفره مقابل دانشگاه تهران در تاریخ ۲۲ خرداد ماه ۱۳۸۴ است . در پایان گردهمایی و تجمع اعتراضی بیانیه ای از سوی برگزارکنندگان مراسم خوانده شد ، که در آن ضرورت تغییر و اصلاح موادی از قانون اساسی که مغایر با حقوق زنان بود و پیوستن به کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض علیه زنان در خواست شد. با وجود گذشت بیش از یک سال هیچ بازخورد مفید و اقدام موثری برای رفع این تبعیض آشکار از مسئولین و متولیان امر مشاهده نشد. که البته دور از انتظار نبود. هدف اساسی جلب توجه مردم و مسئولین به تبعیض های قانونی علیه زنان بود.

یکسال بعد، در سال ۱۳۸۵ بار دیگر جمع "هم اندیشی فعالان جنبش زنان"، فراخوانی مبنی بر یک تجمع اعتراضی در میدان هفت تیر تهران داد. این تجمع در ادامهٔ پیگیری و مطرح کردن مجدد خواسته هایی بود که در قطعنامه تظاهرات ۲۲ خرداد سال ۱۳۸۴ اعلام شده بود. اینبار تظاهرات توسط نیروهای امنیتی به شدت سرکوب شد، عده زیادی از تظاهرکنندگان مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و هفتاد نفر از شرکت کنندگان با خشونت و ضرب و شتم بازداشت شدند. در این تجمع تعداد شرکت کنندگان مشخص نشد زیرا در همان دقایق اولیه تجمع کنندگان توسط نیروهای امنیتی پراکنده شدند.

با وجودیکه شرکت کنندگان در تجمع ها و تظاهرات تلاش می کردند که با شیوه های مسالمت آمیز خواسته های مدنی خود را مطرح کنند، نیروهای حکومتی و امنیتی نظام با خشونت بیشتر به این تظاهرات مسالمت آمیز پاسخ می دادند.

پس به فکر افتادیم که شیوه کارمان را تغییر دهیم . پس از تجمع ۲۲ خرداد سال ۱۳۸۵ (در ميدان هفت تير)، که در اعتراض به قوانین تبعیض آمیز علیه زنان برگزار شده بود، گروه هایی از فعالان جنبش زنان بر آن شدند كه در ادامه‎ی پیگیری اهدافی که در قطعنامه های تظاهرات قبلی اعلام شده بود و پس از بحث و بررسی های فراوان با حضور نمایندگانی از طیفهای مختلف فکری از افراد بدون هیچگونه باور مذهبی تا افراد مذهبی ،از افراد لائیک تا کسانی که خود را نواندیش دینی تعریف می کردند، در جهت تلاش براي تغيير قوانين ناعادلانه و زن‎ستيز در ايران، حركت ‎جمعي و هدف‎مند (کمپین یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض آمیز علیه زنان ) را در دستور كار خود قرار دهند.

رهبری کمپین

ما گروهی از فعالان حقوق زنان و برابری جنسیتی می خواستیم با جمع آوری یک میلیون امضا (از طریق ارتباط چهره به چهره ضمن بالا بردن آگاهی مردم نسبت به وجود قوانین تبعیض آمیز ) برای تغییر قوانین، امضا ها را به مجلس ارائه کنیم. هسته اولیه یا به اصطلاح تیم رهبری کمپین 30 نفر بود. طرحی که برای سازماندهی بکار برده شد مدل دانه برفی بود. در این ساختار رهبری افراد دیگر را برای رهبری آموزش می‌دهد و این رهبران به نوبه خود، رهبران دیگری را پرورش می‌دهند، و این فرایند ادامه پیدا می‌کند. در این ساختار، موفقیت رهبری به پرورش رهبران دیگر بستگی خواهد داشت و به این ترتیب این کمپین مانند دانه برف توسعه پیدا کرد.

به این ترتیب، مسئولیت این کمپین صرفا به عهده یک نفر و یا حتی دو سه نفر نبود. بلکه حلقه اصلی، این کمپین را در همفکری با هم اداره می کرد. اداره کمپین در شهرستان ها هم به همین منوال بود. به همین دلیل گفته می شد ، کمپین رهبر ندارد زیرا هیچکس نمی توانست ادعا کند رهبر کمپین است. هر داوطلب می توانست نقش رهبر را داشته باشد. با گسترش کمپین به شهرستان ها و خارج از کشور تیم های رهبری در شهرستان ها و شهر های مختلف در خارج از کشور شکل گرفت . با اینکه در حوزه شهرستان ها بنا به شرایط هر منطقه مستقل عمل می کردند، با این حال از استراتژی کلی کمپین، طرح کمپین و روش جمع آوری امضا پیروی می شد.

اهداف كمپين

۱- جمع‎آوري يك ميليون امضاء، يكي از اهداف محوري اين كمپين است.

۲- مشاركت جمعی بخش‎های وسیعی از شهروندان، در جهت تغييرات مثبت اجتماعی و رسيدن به هدفی معين و مشروع یعنی رفع تبعيض‎هاي قانوني عليه زنان

۳ -گفت و گوي چهره به چهره با گروه‎هاي مختلف شهروندان در سطح گسترده به منظور افزايش آگاهي و حساسيت نسبت به نابرابری‎های حقوقی در ميان زنان و مردان.

۴- اساس کمپین یک میلیون امضا، افزایش آگاهي از طریق ايجاد گفتگو ميان شهروندان و فرا گرفتن کار جمعي و دموكراتيك يعني ایجاد اصلاحات از پايين و از درون جامعه‎ي مدني است

۵- توجه به مساله تعهد در فعالیت برای تغییر ، به این معنی که داوطلبان ، در عمل و تماس مستقيم با شهروندان جامعه‎ی خود، متوجه شوند كه برای تغییر باید تلاش کرد و متعهد بود.

نحوه سازماندهی

با آنکه حلقه اولیه ۳۰ نفره، کمپین جمع آوری یک میلیون امضا را راه اندازی نمود. چهره های شناخته شده همچون ، شیرین عبادی، نرگس محمدی، نسرین ستوده و همچنین هنرمندان مشهوری همچون تهمینه میلانی، پوران درخشنده، رخشان بنی‌اعتماد و سیمین بهبهانی‌ حمایت خود را از کمپین اعلام کردند. پس از گفتگوها و تبادل نظر بین هسته اولیه کمپین ، کلیات کمپین که شامل اهداف کمپین و شیوه اجرای آن بود تدوین و در اختیار عموم گذاشته شد.

سپس حلقه دوم ابتدا با ۶ کمیته شامل : رسانه، آموزش، مستندسازی، انتشارات، روابط عمومی، و مالی شکل گرفت. اما با توجه به استقبال و رشد بی سابقه کمپین و با گسترش داوطلبان کمپین، نیاز به ایجاد گروه جدیدی برای هماهنگی آنها، احساس شد. که با توجه به ساختار منعطف کمپین ابتدا کمیته داوطلبان و سپس کمیته های دیگری شامل کمیته حقوقی، داوطلبان، مادران، شهرستانها و كميته مردان كمپين تشکیل شد.

وظیفه کمیته داوطلبان جذب نیروی جدید در سراسر کشور بود. ابتدا داوطلبان در کارگاههای آموزشی با طرح کمپین و مسائل حقوقی مرتبط به تبعیضات قانونی علیه زنان آشنا می شدند. سپس همین افراد داوطلبان جدید را در کارگاه های آموزشی که اغلب در خانه ها تشکیل می شد، آموزش می دادند.

در رابطه با کمیته مردان، دوازده کارگاه مختص مردانِ داوطلب همکاری با کمپین برگزار شد، که حدود ۱۲۰ نفر در این کارگاه ها آموزش دیدند. يک کارگاه آموزشی نیز برای پسران دانشجو برگزار شد و ۱۵ دانشجو در اين کارگاه شرکت کردند. جلسات مطالعاتي منظم هر دوهفته یکبار در مورد مسائل زنان و کمپين يک ميليون امضاء برگزار می شد. تهيه و توليد مطالب و مقالات در ارتباط با فعاليت هاي کمپين يک ميليون امضاء و به روز رساني مطالب وبلاگ كميته پسران کمپین از فعالیت های کمیته پسران بود.

کمیته شهرستان ها وظیفه کمک به داوطلبان جهت راه‌اندازی کمپین در یک شهر عهده دار بود. برای راه اندازی کمپین در هر شهری می‌‌بایست با کمیته شهرها هماهنگی به عمل می آمد. کمپین، استقلال کمیته‌ها و گروه‌های محلی را مورد توجه خاص قرار می‌‌داد.

کمیته مادران کمپین. ضمن فعالیت داوطلبان جوان با مشکلاتی از جمله بازداشت روبرو میشدند که حمایت خانواده هایشان را طلب می کرد. ولی برخی از خانواده با فعالیت فرزندان خود مشکل داشتند کمیته مادران کمپین برای کمک به جوانان کمپین در شرایط بحران شکل گرفت.

کمیته آموزش :اساس کار كمپين بر آموزش و ايجاد ارتباط با با اقشار مختلف مردم بوده است. به همین دلیل از ابتدا کارگاه هایی برای آموزش داوطلبان کمپین به منظور جمع آوری امضا، برگزاری کارگاه های آموزشی مختلف، تولید محتوای آموزشی طراحی شد. در کارگاه های آموزشي، آموزش داوطلبان بر سه موضوع متمرکز بود: معرفي كليات طرح کمپين يک ميليون امضا براي تغيير قوانين تبعيض آميز، آموزش حقوقي( شامل توضيح مفاد مطرح شده در دفترچه هاي حقوقي و پاسخ به پرسش هاي شرکت کنندگان)، و طرح کمپین. در کارگاه های آموزشی جزوه های حقوقی توزیع می شد.

داوطلبان شرکت کننده در این کارگاه ها پس از کسب مهارت های لازم خود در برگزاری کارگاه های آموزشی شرکت می کردند. در ۵ ماه اول ۳۷۰ داوطلب در تهران شرکت کردند که ۵۰ نفر از شرکت کنندگان مرد بودند. همزمان با تهران در شهرستانها نیز کارگاههای آموزشی برگزار می شد.

نکته حائز اهمیت در کمپین یک میلیون امضا حضور چشمگیر نسل جوان بود. همچنین سایتها و وبلاگ های مختلفی که اخبار كمپين را منتشر می کردند. برخی از این وب سایت ها و وبلاگ بوسیله اعضای کمپین اداره می شد. علاوه بر وب سایت رسمی کمپین یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض آمیز علیه زنان که اخبار ، مقالات و مطالب مربوط به پیشرفت کار کمپین را منتشر میکرد رسانه های خارج از کشور و وبلاگ های زنان نیز نسبت به اخبار کمپین حساس بودند.

زمان اجراي كمپين يك ميليون امضاء

ابتدا که طرح کمپین تدوین شد، مدت کمپین برای دو سال از زمان اعلام موجودیت کمپین ۵ شهریور ۱۳۸۵در نظر گرفته شد. ولی در جریان عمل و با توجه به موانعی که در سر راه فعالیت کمپین گذاشته شد ، پس از برگزاری اولین سالگرد کمپین

تصمیم بر آن شد که زمان مشخصی در نظر گرفته نشود. در این کمپین ذینفعان تغییر قوانین تبعیض آمیز همه زنان ایرانی بودند.

سپس قرار براین شد که کمپین برنامه ای بلندمدت باشد يعني تا جمع‎آوري يك ميليون امضاء ادامه داشته باشد.

البته جمع‎آوري يك ميليون امضاء به عنوان فاز اول اين كمپين بود و بعد از جمع‎آوري امضاء، قرار بر ین بود با تنظیم لوایحی بر اساس برابری حقوقی زن و مرد از سوی حقوق دانان کمپین، و با اتکا به یک میلیون امضا جمع آوری شده ،خواسته ها در سطحی دیگر پیگیری شود.

با اینکه در فاز اول قرار بر این بود به کمک حقوقدانان و افراد کارشناس و صاحب نظر کمپین لوایحی بر اساس برابری حقوقی میان زن ومرد تنظیم شود، پس از وقایع انتخابات ۸۸ عده ای از فعالان کمپین مجبور به ترک ایران شدند و عده ای که در داخل ماندند به دلیل فضای بسته و سرکوب های پس از انتخابات غالبا از فعالیت کناره گرفتند. با این وجود جمع آوری امضا به صورت جسته و گریخته ادامه دارد.

روش اجراي اين كمپين

روش اجراي اين كمپين، عمدتا متکی بر روش "چهره به چهره" گفتگو با مردم همراه با پخش جزوه های آموزشی استوار شد. برای جمع آوری از ۴ روش مختلف در نظر گرفته شد:

۱- ارتباط و جمع‎آوري امضاء از طريق مراجعه به خانه‎ها (طرح خانه به خانه) و صحبت با زنان به‎طور فردي .

۲- ارتباط و جمع‎آوري امضاء از طريق شناسايي مراكز جمعي زنان و بحث‎های اقناعي با آنان به‎صورت گروهي. در واقع استفاده از فضاهاي عمومي مانند وسائل نقليه عمومي، پارک‏ها، دانشگاه‎ها، کارگاه‎های تولیدی، آرايشگاه‎ها، مراكز درماني، سفره‎ها و روضه‎خوانی ها، مراکز ورزشی و كليه اماكني كه ممكن است زنان در آنجا به‎صورت جمعی حضور داشته باشند از جمله فضاهایی است كه اعضاء و کنشگران اين كمپين مي‎توانند با هموطنان خود گفتگو كنند.

۳- ارتباط و جمع‎آوري امضاء از طريق برگزاري سمينارها و جلسات بحث و گفتگو در تالار ها و فرهنگسراها.

۴- ارتباط و جمع‎‎آوري امضاء از طريق اينترنت با ارسال ”جزوه‎ي آموزش حقوقي“ از طريق اينترنت و...

تعداد امضاهایی که از طریق اینترنت گرفته می شد در مقایسه با جمع آوری امضا از طریق چهره به چهره بسیار ناچیز بود. تاکید و ترجیح کمپین این بود که امضا دستی و همراه با آموزش باشد.

گستره‎ فعاليت

اگر چه گستره فعالیت کمپین سراسر ایران بود ولی به دلیل استقبال بی نظیری که از کمپین در خارج از کشور شد، برخی از فعالان جنبش زنان خارج از کشور به این حرکت پیوستند و کمپین فراتر از مرزهای جغرافیایی کشور فعال شد.

بیانیه کمپین

در بیانیه کمپین به طور مختصر کمپین و اهداف آن معرفی و قوانین تبعیض آمیز علیه زنان معرفی شد. حداقل سني كه براي امضاء كنندگان در نظر گرفته شده است ۱۸ سال است.

لازم به ذکر است که ضمن جمع آوری امضا با موارد بسیاری برخورد می شد که دختران زیر ۱۸ سال تبعیض علیه دختران و زنان برایشان بسیار ملموس بود و بشدت مایل به امضای بیانیه بودند.

چه قوانینی باید تغییر کند ؟

کمپین خواستار تغییر هرگونه قانون تبعیض آمیز علیه زنان است.که در یک جزوه آموزشی به طور مفصل و به زبان بسیار ساده در مورد قوانین تبعیض آمیز علیه زنان و حتی تاثیر این قوانین بر زندگی زنان توضیح داده شده است.

از جمله این مطالبات قانونی که در این جزوه آموزشی حقوقی ساده به زبان ساده تشریح شده است موارد زیر است

حقوق برابر برای زنان در ازدواج

حق برابر در طلاق

حق حضانت برای مادران

لغو قانون چند همسری و صیغه

تغییر سن مسئولیت کیفری به ۱۸ سال برای دختران و پسران

حق انتقال تابعیت زنان به فرزندان خود

دیه برابر برای زنان

حق ارث برای زنان

اصلاح قوانینی که به قتل های ناموسی دامن می زند

حق شهادت برابر

حداقل سن ازدواج به ۱۸

حق خروج از کشور و مسافرت بدون نیاز به اجازه شوهر

حق انتخاب شغل

و...

تامین بودجه و هزینه های کمپین

در ابتدا و پس از تشکیل چند جلسه و اعلام موجودیت کمپین یک میلیون امضاء فعالان کمپین تصمیم گرفتند که هیچ نوع کمک مالی را از طرف سازمان های بین المللی ، بنیاد ها و یا دولت ها به صورت علنی و غیرعلنی نپذیرند . برای کسانی که این حرکت را آغاز کردند و کسانی که در مراحل بعدی به آن پیوستند مساله استقلال مالی یکی از مهمترین دغدغه ها بوده است.بنابراین کلیه هزینه از طریق کمک های داوطلبانه خود اعضا تامین شده است.

افرادی که به منظور برگزاری کارگاه و جلسه با اعضا به استانها سفر کردند ، هزینه سفر خود را پرداخت می کردند و در خانه فامیل و دوستان و یا فعالین کمپین در شهرهای مقصد مهمان می شدند تا هزینه های اسکان را کاهش دهند .کمک های مالی به کمپین بیشتر صرف انتشار دفترچه های آموزشی می شد، که به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می گرفت.

جذب نیرو

کمپین فعالیت خود را بر دو محور اساسی آموزش و جمع آوری امضا قرار داد . و در هر دو مورد به روش چهره به چهره انجام می شد. برای آموزش و جمع آوری امضا گروه های داوطلبان تشکیل شد . داوطلبان ابتدا بوسیله تیم آموزش در کارگاه های آموزشی با کمپین و اهداف آن و روش های جمع آوری امضا آشنا می شدند، تا در محل کار ، محله در امکان عمومی در مترو و اتوبوس ، در کوه و پارک در هر جا که ممکن بود با مردم راجع به اهداف کمپین و قوانین تبعیض آمیز علیه زنان و ضرورت تغییر آنها وارد گفتگو می شدند.در این میان هر روز عده ای به کمپین می پیوستند و پس از شرکت در کارگاه های آموزشی خود آموزشگر می شدند و در جمع آوری امضا همکاری می کردند. گروههای هنری در پارک ها و خیابانها با اجرای نمايش مردم را جلب می کردند و ضمن نشان دادن یک یا چند مورد از قوانین تبعیض آمیز علیه زنان کمپین نیز معرفی می شد و هر روز به تعداد اعضای افزوده می شد.

چالش های کمپین

۱- چالش های درونی :

کمپین یک میلیون امضا به عنوان یکی از اولین تجربه های جنبش زنان که گروه های مختلفی در شکل گیری و ترویج آن مشارکت داشتند دارای تفاوت آرا در شیوه اداره کمپین بود. از جمله تفاوت آرا در لابی کردن یا لابی نکردن . دریافت کمک مالی از بیرون از کشور یا حفظ استقلال ، پیوستن به جنبش های بین المللی یا ماندن در سطح ملی یا محلی ، تفاوت دیدگاه در مورد اینکه راه مهم است یا هدف. برخی از اعضای فعال کمپين بر رسیدن هرچه سریعتر به «هدف» (یعنی جمع آوری یک میلیون امضاء) اصرار داشتند و می گفتند اگر نتوانیم یک میلیون امضا جمع آوری کنیم پيامدها منفی برای جنبش زنان دارد.در حالیکه گروه دیگر بر این باور بودند که مهم مسیری است که کمپین طی می کند و آن هم آموزش و آگاهی رسانی در جامعه است .

بین اعضای جوان تر کمپین و کسانی که در رده میانی از نظر سنی قرار داشتند اختلاف نظر بوجود آمد. برخی از اعضای جوان که دانشجو بودند یا تازه فارغ التحصیل شده بودند بر این نظر بودند که بزرگتر ها می خواهند نظرات خود را اعمال کنند . برخی از اعضا برای خود حق بیشتری قایل می شدند.در این مورد برای تشویق داوطلبان جوانتر سعی می شد مسئولیت ها به جوان تر واگذار شود، تا حس تلق بیشتری نسبت به کمپین داشته باشند.

یکی دیگر از چالش های درونی کمپین بحث تمرکز یا تکثر بود. برخی از گروه هایی که در شهرستان ها فعال بودند بر استقلال خود تاکید داشتند و می گفتند ما نیاز به "قیم" نداریم و خودمان متناسب با شرایط تشخیص می دهیم چگونه عمل کنیم . که البته در این مورد کمپین و به ویژه تیم رهبری انعطاف لازم را داشت و این نظر پذیرفته شدکه شهرستان ها استقلال خود را حفظ کنند.

۲- چالش های بیرونی

یکی از چالش های اساسی کمپین عدم تحمل مسالمت آمیز ترین شیوه بیان خواسته های شهروندان از طرف حاکمیت بوده وهست. متاسفانه با کمپین یک میلیون امضا بشدت برخورد امنیتی شد و اجازه فعالیت علنی از اعضای کمپین گرفته شد.

یکی دیگر از چالش های بیرونی کمپین برخورد برخی از فعالان خارج از کشور با کمپین بود. برخی از فعالان سیاسی خارج از کشور حتی کمپین را وابسته به حکومت می دانستند ، یا تصور می کردند که این کار ها بی فایده است و تا زمانی که حکومت جمهوری اسلامی سرکار است هیچ تغییر جدی به نفع زنان انجام نخواهد شد .

علیرغم شوق و شوری که کمپین در میان نسل جوان برای تغییر قوانین به روشی مدنی و صلح آمیز ایجاد کرده بود، سازمان اطلاعات اقدام به سرکوب ، بازداشت و حتی زندانی کردن اعضای کمپین کرد. و با آنکه ما کار کمپین را خاتمه یافته اعلام نکرده ایم ولی عملا امکان جمع آوری امضا از ما گرفته شده است.