کمپین هر آذربایجانلی بیر پوسته باغی -هر آذربایجانی یک باغ پسته

نویسنده: شهرام افشار

ممانعت چندین ساله تهران مخصوصا وزارت کشاورزی و مشخصا شخص «هاشمی رفسنجانی» از کاشت پسته در آذربایجان، خسارات اقتصادی و زیست محیطی جبران ناپذیری بر این منطقه وارد کرده است. در خردادماه ۹۶ ‌«محمد علی‌نژاد سارخانی‌» نماینده تبریز در مجلس اول و چهارم و استاندار سابق آذربایجان شرقی در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم گفت: «من در دوران نمایندگی مجلس چهارم(اوایل دهه هفتاد)، با بررسی‌ که داشتیم، پیگیر آن شدیم که چون چاه‌های اطراف دریاچه اورمیه چاه آب شور است، پیشنهاد دادیم و پیگیر شدیم که وزارت کشاورزی در اطراف دریاچه اورمیه پسته بکارد، این کار از سوی وزارت کشاورزی و اداره کل آن در استان مسکوت ماند و پیگیری نکردند، مدیرکل کشاورزی آن دوران "فرساد" بود که بعد از بازنشستگی پیش من آمد و گفت که فلانی، علت اینکه ما این موضوع را پیگیری نکردیم این بود که آقای کلانتری به من گفت که آقای رفسنجانی گفته بود که نباید در آذربایجان پسته بکارید و ما هم پیگیری نکردیم.»

در سالهای اخیر با بحران خشک شدن دریاچه اورمیه و کم آبی شدید، مسئولان تازه به فکر جایگزینی پسته با محصولات پرآب بر در آذربایجان افتاده اند. علیرغم اقدام دیرهنگام مسئولان، اجرای کشت پسته در برخی از مناطق آذربایجان با موفقیتهای بزرگی همراه بوده است. در سال ۱۴۰۱ «جعفر وحدت» سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی از برداشت ۱۲۰ تن پسته از ۲۴۰ هکتار از باغات بارور این استان خبر داد. «محمدباقر بی‌پروا» از برداشت ۱۴۰۰ تن پسته در آذربایجان شرقی و وجود ۲ هزار و ۲۳۸ هکتار باغ پسته در این استان و برگزاری اولین جشنواره پسته در آذرشهر خبر داد. «رضا دلگشا» بخشدار بخش خورش رستم شهرستان خلخال استان اردبیل از ایجاد ۲۲ هکتار باغ پسته و برداشت ۱۲ تن پسته مرغوب از باغ‌های این منطقه خبر داد و در سال ۱۴۰۰ «مظفر یوسفی‌پور»، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان از کشت پسته در ۴۴۰ هکتار از باغات استان زنجان و برداشت ۷۳ تن پسته از باغات این استان خبر داد. 

موفقیت آمیز بودن پسته کاری در آذربایجان در این مدت کوتاه، حاکی از تصمیم غلط «هاشمی رفسنجانی» رئیس جمهور وقت و وزارت کشاورزی را به وضوح نشان می دهد.

کمپین هر آذربایجانلی بیر پوسته باغی (هر آذربایجانی یک باغ پسته):

این کمپین توسط یک کشاورز و باغدار آذربایجانی به نام «آتیلا منوچهری» راه اندازی شده است. او ۴۸ ساله اهل روستای «دولت آباد» شهرستان مرند آذربایجان شرقی است. آتیلا بصورت رایگان و بدون هیچ چشم‌داشت و دستمزدی در تمام شهرها و روستاهای آذربایجان پسته می‌کارد. می گوید: «انگیزه من از این کار عشق و خدمت به آذربایجان است. با هر بذر پسته ای که می کارم یک بذر عشق به آذربایجان نیز در قلب و ذهن انسانها می کارم.»

آتیلا می گوید: «هیچ سررشته ای درباره پسته و پسته کاری نداشتم با تحقیقات شخصی خودم این کار را آغاز کردم و هر بار که درختانم با مشکلی مواجه می شدند از آنها عکس می گرفتم و در گروههای مرتبط در این زمینه، به اشتراک می گذاشتم و با استفاده از دانش و راهنمایی افراد متخصص و باتجربه مشکلات را مرتفع می کردم. هم اکنون ۵ هکتار باغ پسته دارم و از طریق درآمد آن امرار معاش می کنم. برخلاف تبلیغات صورت گرفته محیط زیست آذربایجان برای کاشت پسته بسیار مساعد است و در چهارمین سال محصول می دهد و حتی زودتر از مناطق کویری می توان درخت پسته را پیوند زد.»

ضرورت تشکیل کمپین:

این باغدار آذربایجانی در خصوص ضرورتهای راه اندازی این کمپین می گوید: 

-نخست اینکه پسته نسبت به سایر محصولات باغی گرانتر است و درآمد به مراتب بالاتری دارد قیمت آن به دلار است و همیشه به کشورهای خارجی صادر می گردد. (هم اکنون قیمت هر کیلو پسته مرغوب در بازار بیش از یک میلیون تومان است.)

-دومین دلیل، خشکسالی و کم آبی شدید در منطقه است. به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی های مکرر، میزان بارش ها در آذربایجان روز به روز کاهش می یابد. پسته آب کمی مصرف می کند و در برابر کم‌آبی و خشکسالی بسیار مقاوم است. برای مثال درختان پسته باغ خودم که ۹ ساله شده اند را سال گذشته فقط دو بار آبیاری کردم.

-پسته برخلاف سایر محصولات باغی از قبیل سیب، زردآلو، شلیل و... روی دست باغدار نمی ماند بر فرض محال اگر هم به فروش نرفت چون خشکبار است، سریع فاسد نمی شود و قدرت ماندگاری بالایی دارد، جای کمی هم اشغال می کند و می توان آن را به راحتی حتی در کنج خانه نیز برای مدت طولانی ذخیره نمود.

-یکی از مشکلات باغداران در آذربایجان سرمای بهاره و سرمازدگی درختان است. درختان میوه در اواخر زمستان با گرم شدن هوا بلافاصله از خواب زمستانی بیدار می شوند و شکوفه می دهند ولی به محض کاهش چند درجه ای دما، دچار سرمازدگی می شوند و خسارت زیادی به باغدار وارد می شود. اما درخت پسته دیرتر از همه درختان (اواخر فروردین ماه) از خواب زمستانی بیدار می شود و با خطر سرمازدگی مواجه نمی شود.

-درخت پسته برخلاف سایر درختان پس از ۲ سالگی احتیاج چندانی به مراقبت ندارد و باغ پسته بدون کمک باغدار نیز می تواند سالها پابرجا بماند. در اینصورت تنها، رشد درخت کم خواهد بود و امکان خشک شدن آن وجود ندارد.

-درخت پسته چند صد سال عمر می کند. در منطقه آذربایجان به ندرت می توان درخت میوه ۲۰۰ ساله پیدا کرد اما در همین مدت کوتاهی که برای کاشت پسته به نقاط مختلف آذربایجان رفته ام شمار زیادی درخت پسته چند صد ساله مشاهده کرده ام. از جمله در روستای مغاتل اورمیه، ممقان تبریز و خلخال اردبیل درختان پسته ۲۵۰ الی ۳۰۰ ساله و در منطقه ماهنشان زنجان درختان پسته ۱۵۰ ساله وجود دارد. بنابراین پسته از درختان بومی آذربایجان محسوب می شود.

پیشینه کمپین:

آتیلا منوچهری در خصوص پیشینه کمپین می گوید: «چهار سال پیش به کمک ۷ تن از دوستانم در منطقه یامچی شهرستان "خانه پسته آذربایجان" را راه اندازی کردیم. قرار بود در قالب این طرح درباره نحوه کاشت و نگهداری درخت پسته به شهروندان آموزش دهیم اما به دلیل مهاجرت دوستانم، این خانه تعطیل شد. پس از آن تصمیم گرفتم به تنهایی این کار را انجام دهم و کمپین "هر آذربایجانی یک باغ پسته" را راه اندازی کردم. پیش از این کمپین، چنین طرحی در آذربایجان شکل نگرفته بود.»

اهداف کمپین:

-اطلاع رسانی درباره مزایای کاشت پسته 

-آگاهی دهی و کمک به شهروندان آذربایجانی درباره کلیه مراحل کاشت تا نگهداری درخت پسته

-کمک به محیط زیست آذربایجان

-ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت جوانان آذربایجان

-آتیلا می گوید هدف اصلی اش این است که با اطلاع رسانی در این زمینه، حداقل نیمی از باغات آذربایجان را به باغ پسته تبدیل شوند. او مخالف تک محصولی بودن است و می گوید: «اگر نیمی از باغات را به پسته تبدیل کنیم، سایر محصولات باغی آذربایجان از جمله سیب، زردآلو، انگور نیز به راحتی به فروش می رسند و روی دست باغداران نمی ماند.»

نحوه تشکیل و سازماندهی کمپین:

این باغدار آذربایجانی می گوید: «کمپین را به تنهایی راه اندازی کردم و همسر و فرزندانم حامیان من بوده اند. در روزهایی که برای کاشت پسته به سایر شهرهای آذربایجان می روم، همسرم و سه دخترم به باغ پسته و بذرهای پسته جوانه زده که در همه جای خانه گسترده ایم، رسیدگی می کنند. چند تن از دوستانم نیز که دارای خودرو هستند، برخی مواقع در انتقال من به شهرهای آذربایجان کمک می کنند.»

آتیلا برای اجرایی کردن این کمپین یک صفحه اینستاگرام با نام  @atilla._turan راه اندازی کرده است. او ویدیوهای کوتاه آموزشی درباره مراحل مختلف پرورش بذر پسته، کاشت پسته و مراقبت از درخت پسته تهیه کرده و مرتبا در صفحه اینستاگرام خود منتشر می کند. او شماره موبایل خود را نیز در صفحه اینستاگرام قرار داده و به زبان ترکی نوشته «در هر گوشه آذربایجان اگر کسی تمایل به کاشت پسته دارد بصورت رایگان حاضرم برایش پسته بکارم.» با این کار ضمن اطلاع رسانی درباره پسته کاری، افرادی که مایل به کاشت پسته هستند می توانند به وی دسترسی داشته باشند.

راهبردها و تاکتیکهای کمپین:

-بهره گیری از ظرفیت صفحات مجازی: مخصوصا اینستاگرام جهت معرفی و تبلیغ کمپین

-بهره گیری از پتانسیل فعالین مدنی آذربایجان: فعالین مدنی آذربایجان در تبلیغ و معرفی این کمپین نقش زیادی داشته اند.

زمانبندی اجرای كمپين:

آتیلا درباره زمان راه اندازی این کمپین می گوید: «در تیرماه ۱۳۹۴ اولین درختان پسته را در باغ خودم کاشتم و از حدود ۴ سال قبل، کار کاشت داوطلبانه بذر پسته را از مرند و ماکو آغاز کردم و در سالهای بعد این کار را در دیگر شهرهای آذربایجان نیز ادامه دادم، در روزهای آینده نیز برای پسته کاری به خوی و خلخال خواهم رفت و تا جایی که توان دارم این کار را ادامه خواهم داد.»

حمایت مالی:

این باغدار دلسوز آذربایجانی می گوید: «کاشت پسته در شهرهای آذربایجان را بصورت داوطلبانه انجام می دهم و در ازای این کار پولی از کسی دریافت نمی کنم. بخشی از پسته هایی را که در باغ خودم پرورش داده ام را به بذر تبدیل می کنم و در مناطق مختلف آذربایجان می کارم، هزینه رفت و برگشت به شهرهای مختلف را نیز از جیب خودم پرداخت می کنم. از این پس نیز چنین خواهم کرد. تا امروز برای باغ خودم کار کرده ام و از این به بعد به آذربایجان خدمت خواهم نمود.»

دستاوردهای کمپین:

آتیلا دستاوردهای کمپین را اینگونه تشریح می کند:

-توسعه کشت پسته در آذربایجان: پس از آغاز به کار این کمپین شمار زیادی از شهروندان از شهرهای مختلف آذربایجان برای کاشت پسته با من تماس گرفته اند و در نقاط مختلف آذربایجان افراد به کشت پسته روی آورده اند. بیشترین درخت پسته را در شهرستان ملکان آذربایجان شرقی کاشته ام. چون به دلیل کاهش بارش ها و بحران بی آبی، در بسیاری از روستاهای این شهرستان، کشاورزی با بن بست مواجه شده است. در مجموع در شهرهای ملکان، ماکو، نقده، بناب، مراغه، خسروشاه، ایلخچی، ماهنشان زنجان، هریس و میانه حدود یکصد هکتار درخت پسته کاشته ام. پس از عید نیز در شهرهای خوی، خلخال، هوراند این کار را ادامه خواهم داد.

-جلوگیری از مهاجرت جوانان و مهاجرت معکوس به آذربایجان: با ایجاد باغ پسته تعداد زیادی از جوانان آذربایجان که به تهران مهاجرت کرده بودند بر سر زمینهای خود بازگشته و به کشت پسته روی آورده اند. با تداوم این کار جوانان بیشتری به شهرها و روستاهای خود باز خواهند گشت.

-ارزشمندتر شدن اراضی کشاورزی: با کشت پسته ارزش اراضی کشاورزی مردم منطقه افزایش یافته و با توسعه باغات پسته، بهای این اراضی چندین برابر خواهد شد.

مشکلات و چالشهای کمپین:

آتیلا منوچهری درباره چالش های این کمپین می گوید: «در اجرای کمپین تاکنون با مشکل خاصی مواجه نشده ام بلکه برعکس، اقدام من با استقبال گسترده ای مواجه شده و هر وقت برای کاشت پسته و دادن آموزش های لازم به شهرهای مختلف آذربایجان مراجعه کرده ام، مردم با گشاده رویی و مهربانی از من استقبال کرده اند.»

او مخالفت برخی از مسئولان وزارت جهاد کشاورزی با پسته کاری وی در آذربایجان را از چالش های اساسی این کمپین معرفی کرده، می‌ گوید: «برخی از مهندسان و مدیران باغبانی اداره جهاد کشاورزی، با پسته کاری در آذربایجان مخالف هستند برخی از آنان با تخریب من و طرح مباحثی نادرست و غیرعلمی، تلاش دارند خدماتم را زیرسوال ببرند. آنها همچنان معتقدند در آذربایجان پسته رشد نمی کند و سعی دارند مردم را از پسته کاری منصرف کنند. این در حالیست که من در باغ خودم در حجم وسیع پسته کاشته ام و همه ساله پسته مرغوب هم برداشت می کنم. و افرادی که ۴ سال پیش در مرند برایشان پسته کاشته ام، فصل گذشته اولین محصول پسته خود را برداشت کردند.»

نقاط قوت کمپین:

مشارکت و همراهی مردم همچنین تشویق و همیاری فعالین مدنی آذربایجان مهمترین نقطه قوت کمپین بوده و مرا در اجرای این طرح مصمم تر کرده است.

نقاط ضعف کمپین:

اجرای کامل طرح کاشت پسته در آذربایجان از عهده یک فرد خارج بوده و نیازمند حمایت و سرمایه گذاری گسترده بخش های دولتی و خصوصی است. این کار نیازمند تشکیل اکیپ های تخصصی در زمینه های کشاورزی، هواشناسی، خاک شناسی و... می باشد تا با تحقیقات جامع و گسترده در این زمینه راهگشا باشند. این در حالیست که مسئولین دولتی علاقه چندانی به این کار ندارند. اکثر تحقیقات صورت گرفته در زمینه کاشت پسته مربوط به مناطق کویری مرکز کشور است و منطبق با محیط آذربایجان نیست. برخلاف استانهای مرکزی کشور، در آذربایجان «مرکز تحقیقات پسته» وجود ندارد تا درباره اصلاح نژادی، توسعه کاشت پسته و... فعالیت نماید. در دانشگاههای کشاورزی شهرهای آذربایجان نیز رشته ای در این باره وجود ندارد تا نیروهای متخصص در این زمینه پرورش دهد.

همچنین در هر هکتار زمین ۵۰۰ بذر پسته معادل حدود یک کیلوگرم پسته کاشته می شود. با احتساب قیمت امروز بازار، هر کیلو پسته مرغوب بیش از یک میلیون تومان می باشد که آتیلا تمام این هزینه، بعلاوه هزینه های جانبی مانند رفت و برگشت، غذا و... را از جیب‌اش پرداخت می کند و مشخص نیست تا چه زمانی این باغدار غیرتمند آذربایجانی قادر به تامین این هزینه خواهد بود.