کمپین «تورکمن صحرا یالنیز دئییل»؛ ترکمن صحرا تنها نیست

نویسنده: شهرام افشار

بارندگی‌های شدیدی که از تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۹۷، در شمال شرقی کشور آغاز شد، ۱۱ شهر و صدها روستای استان گلستان را تحت تأثیر قرار داد و خسارت های زیادی به بار آورد. شهرستان های گمیشان، آق قلا، کردکوی، ترکمن و گنبد استان گلستان بیشترین خسارت را دیدند و تعدادی از این شهرها برای چندین هفته زیر آب رفتند. طی این سیل حداقل ۸ نفر از شهروندان ترکمن صحرا جان خود را از دست دادند.

علیرغم گذشت یک هفته از این سیل، «سید مناف هاشمی» استاندار گلستان در منطقه حضور نیافت و بعدها معلوم شد که به سفر تفریحی خارجی رفته است. با گسترش انتقادات، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور، در ۳ فروردین ماه ۹۸ وی را برکنار کرد. حسن روحانی، رئیس جمهور وقت نیز به جای سفر به مناطق سیل زده برای سفر نوروزی عازم جزیره کیش شده بود و او هم ۱۰ روز پس از سیل، به ترکمن صحرا رفت. در حالیکه عملکرد دستگاه‌های مسئول در امدادرسانی به سیل‌زدگان و غیبت مسئولان دولتی با انتقادهای فراوانی روبرو شده بود، صداوسیما نیز از انعکاس اخبار این سیل ویرانگر خودداری می کرد، اما تصاویر و فیلم های منتشر شده در شبکه های اجتماعی، بایکوت صداوسیما را شکست و ابعاد هولناک این سیل را آشکار کرد.

به دنبال انعکاس حوادث تراژیک و تاسف‌بار سیل ترکمن صحرا، با فراخوان فعالین مدنی آذربایجان، در اوایل فروردین ماه سال ۱۳۹۸، کمپین کمک رسانی به سیل زدگان ترکمن صحرا تحت عنوان «تورکمن صحرا یالنیز دئییل» (ترکمن صحرا تنها نیست) راه اندازی شد. بلافاصله در شهرهای مختلف آذربایجان از جمله اردبیل، تبریز، مراغه، ارومیه، زنجان، نقده، خوی، مرند، ماکو، میاندوآب، شوط، ملکان و اهر، فعالین مدنی آذربایجان ایستگاه های جمع آوری کمک های مردمی دایر کردند که مورد استقبال شهروندان آذربایجانی قرار گرفت. این کمپین به نقطه عطفی در روابط تُرک های آذربایجان و ترکمن صحرا بدل شد و پل ارتباطی مستحکمی میان آنها برقرار کرد.

ضرورت تشکیل کمپین:

روزبه پیری، کارشناس نرم افزار، سردبیر نشریه دانشجویی تبریز (دانشگاه آزاد تبریز) و مترجم کتاب «سلطان محمد خان فاتح» یکی از بانیان راه اندازی کمپین «تورکمن صحرا یالنیز دئییل»(ترکمن صحرا تنها نیست) در تبریز بود. او در خصوص ضرورت تشکیل این کمپین می گوید: «بر اساس فیلم ها و گزارشات منتشر شده، شاهد بودیم که در جریان سیل ترکمن صحرا، نهادهای دولتی اعم از استانداری استان گلستان، فرمانداری های شهرهای درگیر سیل، هلال احمر، کمیته امداد و... به صورت جدی به سیل زدگان کمک رسانی نمی کنند. وضعیت سیل زدگان ترکمن صحرا مناسب نبود و علیرغم گذشت چندین روز، خانه های شمار زیادی از ترکمن ها زیر آب بود. با مشاهده این وضعیت، ما هم کمپین کمک رسانی به سیل زدگان ترکمن صحرا را در تبریز راه اندازی کردیم.

در بدو امر، کمک رسانی به سیل زدگان را وظیفه انسانی می دانستیم، و اشتراکات زبانی (تُرک بودن حادثه دیدگان) هم در شکل گیری این کمپین بسیار تاثیرگذار بود. چون با آنها نزدیکی بیشتری احساس می کردیم و این، وظیفه ما را دو چندان می کرد. این کمپین اولین بار توسط فعالین مدنی شهر اردبیل آغاز شد و دو روز بعد نیز در تبریز و سایر شهرهای آذربایجان راه اندازی شد.»

پیشینه کمپین:

این فعال مدنی درباره پیشینه کمپین می گوید: «چنین کمپینی پیشتر در جریان زلزله ورزقان در سال ۱۳۹۱، توسط فعالین مدنی آذربایجان راه اندازی شده بود. آن کمپین نیز توسط فعالین مدنی آذربایجان راه اندازی شد و در امر جمع آوری کمک های مردمی و تامین نیازهای اولیه زلزله‌زدگان ورزقان بسیار موفق عمل کرد. در آن زمان همچنین شمار زیادی از فعالین مدنی، روزها و ماهها شخصا در منطقه قره داغ حضور یافته و به زلزله زدگان کمک رسانی کردند.»

اهداف کمپین:

هدف از راه اندازی این کمپین کمک رسانی به سیل زدگان ترکمن صحرا بود. سیل زدگانی که با وجود متحمل شدن خسارات فراوان، مورد بی مهری نهادهای دولتی قرار گرفته بودند و امدادرسانی به آنان وضعیت مطلوبی نداشت.

نحوه تشکیل و سازماندهی کمپین:

روزبه پیری درباره نحوه شکل گیری و سازماندهی کمپین می گوید: «بعد از مشاهده وضعیت اسفبار سیل زدگان ترکمن صحرا، با شماری از فعالین مدنی آذربایجان در این باره مشورت کردیم. ابتدا با یکی از نمایندگان مجلس و رئیس هلال احمر تبریز تماس گرفتیم، سپس با رئیس کمیته امداد تبریز دیدار کردیم و اعلام نمودیم حاضریم در خصوص کمک به زلزله زدگان ترکمن صحرا با آنها همکاری کنیم. اما متوجه شدیم که آنها یک سری کارهای روتین دارند که به انجام آنها اکتفا می کنند. در ضمن ظاهرا مسئولان با عملکردهایشان، مایل نبودند از آذربایجان به ترکمن صحرا کمک های مردمی ارسال شود.

بنابراین خودمان دست به کار شدیم، ابتدا در روبروی خیابان تربیت واقع در مرکز شهر تبریز یک مغازه را به عنوان دفتر مرکزی و ایستگاه جمع آوری کمک های مردمی راه اندازی کردیم. سپس آدرس این ایستگاه را از طریق صفحات اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام منتشر کردیم. در این خصوص بزرگترین کمک را به ما آقای "مجتبی ساعی" گزارشگر محبوب تبریزی کرد. او پس از مراجعه حضوری به دفتر ما در خیابان تربیت و مشورت با ما، آدرس دفتر ما و شماره تلفن دو نفر از دوستان ما را در صفحه اینستاگرام خود قرار داد تا کسانی که مایل به همکاری و یا کمک هستند با ما تماس بگیرند. به جز آقای ساعی، "علی اصغر وطن پرست" دیگر گزارشگر شناخته شده تبریزی هم برای کمک رسانی به دفتر ما مراجعه کرد.

پس از تبلیغ در صفحات اجتماعی و کمک مجتبی ساعی، از همان روز اول، سیل کمک های مردمی به سمت ما روانه شد. بسیاری از شهروندان و فعالین مدنی بصورت حضوری در ایستگاه ها حاضر می شدند و کمک های خود را اهدا می کردند، برخی دیگر نیز در جابجایی و حمل و نقل لوازم جمع آوری شده کمک می کردند. یکی از فعالین مدنی نیز انباری را در منطقه قوم تپه تبریز در اختیارمان قرار داد و ما اقلام جمع آوری شده را به آنجا منتقل می کردیم. دوستانی هم که وانت و نیسان داشتند، داوطلبانه در انتقال وسایل جمع آوری شده به انبار کمک می کردند. در روز دوم، گروهی از فعالین مدنی در محله عباسی تبریز و گروهی دیگر نیز در محله حیدرآباد تبریز ایستگاه‌های مشابهی را راه اندازی کردند. آنها نیز اقلام جمع آوری شده را به انبار قوم‌تپه می فرستادند.

ما طی دو روز اول توانستیم مقدار زیادی کمک های مردمی (شامل مواد غذایی، پوشاک، پتو، اسباب بازی و...) جمع آوری کنیم. در دومین روز فعالیت ما، دادستان کل کشور اعلام کرد به جز هلال احمر، ان‌جی‌او ها و سازمان های مردم نهاد و کمیته امداد هیچ کس حق جمع آوری کمک های مردمی را ندارد. در سومین روز کمپین نیز ماموران نیروی انتظامی به دفتر مرکزی ما مراجعه کردند و مانع فعالیت ما شدند و مجبور شدیم ایستگاه مرکزی را جمع آوری کنیم و به انبارمان در قوم تپه نقل مکان کنیم. به دلیل اینکه شماره تلفن های ما در صفحات مجازی منتشر شده بود، همچنان شهروندان جهت کمک رسانی تماس می گرفتند و ما نیز اقلام را در قوم تپه جمع آوری می کردیم. پس از چند روز، برای ممانعت از ضبط شدن لوازم جمع آوری شده توسط نهادهای امنیتی، این مکان را هم ترک کردیم و خانه یکی از دوستانمان در تبریز را به عنوان انبار انتخاب کردیم. چون تعداد افراد دست‌ اندرکار در این انبار زیاد (حدود ۳۲ نفر) بود، نیروهای امنیتی در کار آن مداخله نکردند.

در کل طی ۸ روز فعالیت، ما ۳ کامیون و یک نیسان، کمک های مردمی را جمع آوری و به ترکمن صحرا ارسال کردیم همزمان تعدادی از دوستانمان را نیز جهت کمک رسانی، به ترکمن صحرا اعزام کردیم.

در چارچوب این کمپین، هم‌زمان، در دیگر شهرهای آذربایجان مانند اردبیل، زنجان، ارومیه، میاندوآب، اهر، مشگین شهر و... نیز اقدامات مشابهی صورت گرفت و اقلام زیادی برای سیل زدگان جمع آوری و به ترکمن صحرا اعزام شد. فعالین برخی از مناطق مانند اهر و روستای نظرلو(نادارلی) نیز که با مداخله نهادهای امنیتی مواجه شده بودند، اقلام جمع آوری شده را برای ما ارسال کردند و ما به ترکمن صحرا فرستادیم.»

راهبردها و تاکتیکهای کمپین:

-بهره گیری از ظرفیت صفحات مجازی، مخصوصا تلگرام جهت معرفی و تبلیغ کمپین

-بهره گیری از پتانسیل معتمدین و افراد خوشنام شهر مانند «مجتبی ساعی» گزارشگر محبوب تبریزی

-بهره گیری از پتانسیل‌ حرکت ملی آذربایجان و فعالین مدنی آذربایجان: شمار زیادی از فعالین مدنی و مورد اعتماد آذربایجان در شهرهای مختلف به این کمپین پیوستند و به دنبال آنان هزاران نفر فعالانه در این کمپین مشارکت کردند.

-احداث ایستگاه های جمع آوری کمک های مردمی در نقاط مرکزی و قابل دسترس شهروندان 

-عدم دریافت کمک های مالی برای جلوگیری از هرگونه شائبه سازی و سوء استفاده مخالفین کمپین

-تهیه جلیقه هایی که بر روی آن نوشته شده بود «تورکمن تک دئییل(ترکمن تنها نیست)؛ تبریز برای ترکمن»: این جلیقه ها را برای افرادی که در امر کمک رسانی و نقل انتقال اقلام فعالیت می کردند، تهیه شده بود. این اقدام هم پرستیژ کاری را بالا می برد و هم نظم و شکل خاصی به کار می داد. از طرفی نیز سیل زدگان ترکمن با دیدن این گونه صحنه ها دلگرم و خرسند می شدند. 

حمایت مالی: 

آقای پیری درباره حمایت های صورت گرفته از کمپین می گوید: «در این کمپین ما از کسی وجه نقد دریافت نمی کردیم و تمام کمک های صورت گرفته غیرنقدی بود که توسط شهروندان آذربایجانی و فعالین مدنی اهدا می شد. برخی از شهروندان با مراجعه حضوری به ایستگاه ها، سوال می کردند که چه نوع وسایلی برای سیل زدگان ضروری است ما هم اقلام مورد نیاز را به آنها اعلام می کردیم و خودشان از بازار تهیه کرده و به ما تحویل می دادند.»

دستاوردهای کمپین:

این فعال مدنی در خصوص دستاوردهای کمپین می گوید:

-در درجه اول ما وظیفه انسانی خود را به جا آوردیم و در حد توانمان مقداری از نیازهای اولیه سیل زدگان ترکمن را تامین کردیم. 

-به دلایل مختلف، از جمله تفاوت مذهبی، نوعی جدایی بین تُرک های ترکمن و تُرک های آذربایجان ایجاده شده بود که این کمپین کمک رسانی، پل ارتباطی مستحکمی بین ما و آنها ایجاد کرد. علیرغم گذشت ۴ سال از این حادثه، این ارتباط همچنان برقرار است. برای مثال در روزهای گذشته در ترکمن صحرا برای مختومقلی فراغی شاعر بزرگ ترکمن مراسم بزرگداشتی برگزار گردید که چندین نفر از دست اندرکاران این کمپین از شهرهای تبریز، ارومیه و اردبیل به این مراسم دعوت شدند. این گونه ارتباطات پیش از این وجود نداشت و پس از کمپین شکل گرفت. 

-کمپین کمک رسانی به سیل زدگان ترکمن صحرا همچنین پیوند برادری بین تُرک های آذربایجان و ترکمن صحرا را عمیق تر کرد و پس از جریان سیل و در ۱۱ اردیبهشت‌ماه ۹۸، تعدادی از ترکمن ها به نشانه تقدیر از مردم آذربایجان در بازی تیم فوتبال تراکتور، در تبریز حضور یافتند و این  روز به طور سمبلیک از طرف فعالین مدنی «روز تعمیق برادری تُرک های آذربایجان و ترکمن صحرا» نامگذاری شد.

-به دنبال تعمیق پیوندهای شکل گرفته پس از این کمپین، ترکمن ها در زلزله آبان سال ۹۸ هشترود و میانه به یاری زلزله زدگان آذربایجانی شتافتند. ترکمن ها اخیرا نیز در شهر زلزله زده خوی حضور یافتند و به یاری زلزله زدگان آذربایجانی شتافتند.

-این کمپین مورد توجه تُرک های قشقایی و تُرک های خراسان نیز قرار گرفت و آنها نیز با پیوستن به کمپین به جمع آوری و ارسال کمک های مردمی به سیل زدگان ترکمن اقدام کردند.

مشکلات و چالشهای کمپین:

روزبه پیری در خصوص چالش های درونی می گوید: «میان اعضای گروه هماهنگی کامل وجود داشت، هیچ مشکلی نداشتیم و تمام کارها طبق برنامه پیش می رفت.»

او درباره چالش های بیرونی کمپین نیز می گوید: «برخی مسئولین و نهادهای دولتی به "دیده امنیتی" به قضیه نگاه کرده و ابراز می کردند که جمع آوری کمک مردمی برای سیل زدگان، موجب "بدبینی مردم به آنها" می شود. آنها همچنین مخالف ارسال کمک از آذربایجان به ترکمن صحرا بودند و از راه اندازی این کمپین به شدت ناراضی بودند. طوری که کمک های جمع آوری شده در برخی از شهرهای آذربایجان از جمله میاندوآب از سوی نهادهای امنیتی ضبط شد. ما را نیز احضار کردند و تحت فشار قرار دادند و مجبور شدیم  ایستگاه ها را جمع آوری کنید. ما برای ممانعت از ضبط شدن وسایل، خانه یکی از دوستانمان را به انبار جمع آوری کمک های مردمی تبدیل کردیم و افراد حاضر در انبار را نیز افزایش دادیم تا نیروهای امنیتی به راحتی نتوانند با ما برخورد کنند و این راهکار نیز مؤثر واقع شد. طوری که طی چندین روز فعالیت، کسی مزاحم کار ما نشد.»

نقاط قوت کمپین:

آقای پیری «ایمان قلبی، انسان دوستی و صداقت دست اندرکاران کمپین» را از نقاط قوت این کمپین برشمرده و می گوید: «دست اندرکاران کمپین، کمک رسانی به سیل زدگان را وظیفه انسانی خود می دانستند و صادقانه در این راه قدم گذاشته بودند. همچنین به دلیل اینکه حادثه دیدگان تُرک بودند و ارتباطات فرهنگی زبانی مشترکی با مردم آذربایجان داشتند، کمپین با استقبال شهروندان آذربایجانی مواجه شد.»

نقاط ضعف کمپین:

روزبه پیری درباره نقاط ضعف کمپین هم می گوید: «در آغاز کمپین، هم دست اندرکاران کمپین و هم شهروندان، آشنایی زیادی با اقلام ضروری مورد نیاز سیل زدگان نداشتند و این مسئله، راندمان کاری کمپین را پایین می آورد. برای مثال در آغاز، شهروندان مقدار زیادی نان و آب به ایستگاهها اهدا کردند که انتقال این اقلام به ترکمن صحرا مقرون به صرفه نبود و تهیه کردن این گونه اقلام از شهرهای نزدیک منطقی تر بود. ما نیز با گذشت زمان، به تجربه دریافتیم که لوازم مورد نیاز سیل زدگان بسیار متفاوت تر از زلزله زدگان است. برای نمونه در مناطق سیل زده یکی از ضروری ترین لوازم مورد نیاز چکمه بود.»

این فعال مدنی در پایان تاکید می کند، افرادی که مایل هستند در چنین اقداماتی مشارکت کنند، بهتر است که «ان‌جی‌او»هایی را به صورت رسمی به ثبت برسانند و در اساسنامه آن درج کنند که «ان‌جی‌او»های مذکور بتوانند در زمان وقوع بلایای طبیعی، قادر به امدادرسانی باشند. در این صورت نهادهای دولتی به لحاظ قانونی نمی توانند در امر کمک رسانی آنها مداخله کنند.