نویسنده: شهرام افشار
پیشینه کمپین:
کمپین «منوفارسی» یکی از تاثیرگذارترین کمپینهای راه اندازی شده در سالهای اخیر میباشد. در این کمپین که در ژانویه ۲۰۲۲ راه اندازی شد، شهروندان غیرفارس در ایران، اعم از ترک ها، کردها، عربها، بلوچها، گیلکها و... با هشتگ #منوفارسی رنج ها و تجربیات ناشی از عدم تحصیل به زبان مادری و تحمیل اجباری زبان فارسی در دوران تحصیل و زندگیشان را ثبت کردند و خواستار اجرایی شدن اصل ۱۵ قانون اساسی و آموزش به زبان مادری در مدارس ایران شدند. همچنین بسیاری از شهروندان به واسطه داشتن لهجه و عدم تسلط به زبان فارسی، از تحقیر و تمسخرهای دردناک و توهینهای نژادپرستانه ای که بصورت سیستماتیک توسط نظام سیاسی و اجتماعی ایران بر آنها اعمال می شود، پرده برداشتند. به گواه آنان، این تحقیرها و توهین ها عمدتا از طرف فارس زبانها صورت گرفته است.
نظام آموزشی تک زبانه در ایران و اجبار برای آموزش به زبان فارسی در کشوری که مردمان آن از قومهای مختلف و دارای چندین زبان مادری هستند، نه تنها باعث نهادینه شدن تبعیض و نژادپرستی در میان ایرانیان در طول یک قرن اخیر شده، بلکه به نیروی انسانی کشور و شکوفایی استعدادها آسیبهای جبران ناپذیری زده و به ترک تحصیل شمار زیادی از شهروندان غیرفارس زبان و تغییر سرنوشت آنها منجر شده است.
پیش از آغاز کمپین منوفارسی، در خصوص لزوم تدریس زبان مادری در مدارس ایران، مطالب زیادی منتشر و کمپینهایی هم راه اندازی شده بود اما مشخصا کمپینی در رابطه با ثبت و مستند کردن تجربیات افرادی که به دلیل «تبعیض زبانی» مورد آزار و توهین های نژادپرستانه قرار گرفته اند، راه اندازی نشده بود.
خانم «سئویل سلیمانی» فعال ترک آذربایجانی و دانشجوی دکترای رشته جامعه شناسی در یکی از دانشگاههای ایالت ویرجینیای آمریکا، درباره چگونگی راه اندازی کمپین میگوید: «چند سال پیش بحثی خصوصی با آقای محسن رسولی در خصوص مشکلات ناشی از عدم آموزش به زبان مادری در مدارس ایران داشتیم، بعدها هنگام نگارش پایان نامه دکترای خود در دانشگاه، زمانی که با یکی از اساتیدم درباره تبعیض زبانی اعمال شده بر علیه ترک ها در ایران سخن گفتم، استاد پرسید آیا در خصوص این تبعیض، مدرک مکتوب و ثبت شده ای موجود می باشد؟ پاسخ من هم منفی بود. پس از آن با همفکری آقای رسولی تصمیم گرفتیم کمپینی در این باره راه اندازی نماییم.
هدف کمپین ثبت رنج ها، تبعیضات، تحقیرها و تجربه های ناشی از تبعیض زبانی و اطلاع رسانی درباره تبعیض سیستماتیک و ساختاری علیه مردمان غیرفارس در ایران بود تا انحصارگرایان و تمامیت خواهان از توجیه و انکار تبعیض زبانی در جامعه ای که زبان فارسی، تنها زبان رسمی و آموزشی آن است، دست بردارند و آنرا همانند تبعیض جنسیتی به رسمیت بشناسند و درباره رفع این تبعیض سیستماتیک چاره جویی شود. ما خواهان پایان تکزبانی و پذیرفتن تنوع و تکثر قومی، زبانی، مذهبی و جنسیتی هستیم. ایران کشور تفاوتها است و نباید فقط یک عده، زبان، مذهب و جنسیت خود را به همه تحمیل کنند.»
رهبری کمپین:
خانم سلیمانی درباره بانیان و نحوه راه اندازی این کمپین میگوید: «این کمپین را من، آقای محسن رسولی و خانم غزل رسولی راه اندازی کردیم. در این رابطه ابتدا خودمان در رابطه با نحوه راه اندازی و مدیریت این کمپین همفکری کردیم. سپس غزل رسولی طی ویدیویی کوتاه، ضمن معرفی کمپین، اهداف کمپین را تشریح کرد. سپس من و محسن رسولی به صورت مشترک و جداگانه ویدیوهای مشابهی تهیه کردیم. بعد چندین روز فراخوانهای مختلفی در فیسبوک، توییتر، تلگرام، اینستاگرام و یوتیوب منتشر کردیم. لایوهای اینستاگرامی راه اندازی کردیم و از کاربران خواستیم که تجربیات خود درباره تبعیض زبانی را بصورت نوشتاری، صوتی و یا تصویری ثبت و منتشر کرده یا به ما ارسال نمایند تا آنها را در وبسایت، اینستاگرام، تلگرام، توییتر، فیسبوک و یوتیوب "پایان تک زبانی" منتشر کنیم. ابتدا نام کمپین را #رنج_به_زبان_مادری انتخاب کرده بودیم و در ویدیوهایمان اعلام کردیم این نام موقتی است و از کاربران خواستیم در این باره هشتگ های مورد نظرشان را پیشنهاد کنند.
هدفگذاری ما برای روز جهانی زبان مادری (۲۱ فوریه) بود اما پس از آنکه در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۲ اولین توییت را با هشتگ رنج به زبان مادری منتشر کردیم، ساعاتی بعد یک شهروند ترک آذربایجانی با انتشار توییتی در این باره، از هشتگ #منوفارسی استفاده کرد که مورد پسند کاربران واقع شد. کاربران این هشتگ را به ما پیشنهاد کردند و ما نیز به اتفاق آراء آن را تصویب کردیم و نام کمپین را منوفارسی گذاشتیم. کمپین از همان روز نخست با مشارکت گسترده کاربران مواجه شد و صدها پیام و ویدیو به ما ارسال شد. شمار زیادی از کاربران نیز در صفحات اجتماعی به بیان نظرات و تجربیات خود پرداختند و منوفارسی در مدت کوتاهی همانند گلوله برفی غلطان، چنان بزرگ شد که از کنترل ما نیز خارج شد.»
با گسترش دامنه آن، کمپین به سرعت در رسانه های متعلق به قوم های مختلف انعکاس یافت. سپس به شبکه های فارس زبان خارج کشور از جمله العربیه، بی بی سی، ایران اینترنشنال، رادیو فردا، دویچه وله، رادیو زمانه، ایران وایر و.. راه یافت و برای بیش از یک ماه به یکی از مباحث روز بدل شد. در ۱۷ بهمن ۱۴۰۰ خبرگزاری ایسنا درباره تاثیرگذاری این کمپین نوشت بررسی های این خبرگزاری نشان می دهد که میزان ترند این هشتگ از عدد ۸ در یک ماه اخیر به ۴۴.۷ در یک هفته اخیر رسیده است. همچنین، در یک هفته اخیر میزان لایک های این هشتگ به ۱۷۲۱۰۰ و میزان به اشتراک گذاری آن به ۵۹۰۰ و میزان مشارکت در آن به ۱۸۶هزار رسیده است.
«بهروز بوچانی»، نویسنده سرشناس کُرد درباره میزان اهمیت و تاثیرگذاری این کمپین در صفحه توییتر خود نوشت: «منوفارسی یکی از مهمترین اتفاق ها در عرصه فرهنگ عمومی است. طی چند ساعت اخیر صدها داستان و خاطره دردناک از تحقیر، توهین و برخوردهای نژادپرستانه نسبت به افراد گیلک، ترک، عرب و دیگران به واسطه این هشتگ ثبت شد. اگر میخواهید بدانید که ایران واقعی کجا است، این هشتگ را دنبال کنید.»
نحوه سازماندهی
سئویل سلیمانی در خصوص نحوه سازماندهی و علل موفقیت کمپین می گوید: «پیش از راه اندازی کمپین، با فعالین شناخته شده قومهای مختلف از جمله ترک ها، کردها، عرب ها، بلوچ ها و گیلک ها مذاکره کردیم و از آنها خواستیم در این کمپین ما را یاری کنند، آنها نیز با درخواست ما موافقت کردند و ضمن ثبت تجربیات خود در زمینه تبعیضات زبانی، در انتشار فراخوانها و ویدیوهای ما مشارکت نمودند. با مشارکت و دعوت این فعالین، هزاران نفر از شهروندان غیرفارس به این کمپین پیوستند. یکی از علل توفیق این کمپین، درد مشترکی بود که تمام قومهای غیرفارس در ایران از آن در رنج بودند و در این کمپین فعالانه حضور یافتند. مخاطبان با ارسال ویدیوهایشان به ما و شرکت در کلاب هاوس صفحه "پایان تک زبانی" تجربیات خود را از رنج هایی که به دلیل عدم تحصیل به زبان مادری متحمل شده بودند را مطرح می کردند و ما این تجربیات را بصورتهای مختلف نوشتاری، صوتی و تصویری در وبسایت، تلگرام، توییتر، فیسبوک، اینستاگرام و یوتیوب صفحه «پایان تک زبانی» منتشر می کردیم.»
بطور کلی راه اندازی و انعکاس کمپین منوفارسی در رسانه ها به چهار شکل صورت گرفت:
در سطح اول، کمپین در شبکه های اجتماعی ازجمله تلگرام، توییتر، فیسبوک، اینستاگرام، یوتیوب و کلاب هاوس راه اندازی شد. مدافعان حقوق زبانی و فعالین قوم های مختلف در شبکه های اجتماعی در این کمپین مشارکت کردند، سپس هزاران نفر به آن پیوستند و کمپین به یکی از مباحث اصلی در شبکه های اجتماعی بدل شد. در این مرحله مدافعان و مخالفان این کمپین با انتشار مطالب، ویدیوها و برگزاری مصاحبه در شبکه های اجتماعی، به بیان نظرات خود پرداختند و منوفارسی هشتگ ترند توییتر فارسی در بهمن ماه سال ۲۰۲۲ شد.
در سطح دوم، وبسایت های متعلق به قوم های مختلف ترک، کرد، بلوچ و عرب، همچنین وبسایت های مطرح فارسی زبان از جمله العربیه، بی بی سی، ایران اینترنشنال، رادیو فردا، دویچه وله، رادیو زمانه، ایران وایر و... خبر این کمپین را پوشش دادند و کمپین به طرز بی سابقه ای فراگیر شد.
در سطح سوم تلویزیون های فارسی زبان از جمله بی بی سی و ایران اینترنشنال با بانیان این کمپین مصاحبه های تلویزیونی ترتیب دادند و با دعوت از کارشناسان و کنشگران، میزگردها و مناظره هایی در این باره برگزار کردند که در آن مخالفان و موافقان کمپین به بیان دیدگاههای خود پرداختند.
در سطح چهارم نیز رسانه های حکومتی و رسمی داخل ایران و انحصارگرایان، از جمله، خبرگزاری های فارس، مهر، ایسنا، روزنامه جوان، روزنامه جام جم و ... به دشمنی با این کمپین برخاستند و با طرح مباحث حاشیه ای، سیاسی کردن مسئله و منتسب کردن این کمپین به سرویس های جاسوسی خارجی درصدد به انحراف کشیدن آن برآمدند.
اهداف كمپين
-مستند ساختن رنج و تجربیات ناشی از «سیستم تکزبانی» و «تبعیض زبانی» بر علیه شهروندان غیرفارس زبان
-آگاهی رسانی درباره تبعیضات سیستماتیک و ساختاری در ایران بر علیه شهروندان غیرفارس زبان
-آگاهی رسانی درباره تحقیر و توهینهای نژادپرستانه سیستماتیک بر علیه شهروندان غیرفارس زبان
-به رسمیت شناختن وجود «تبعیض زبانی» در ایران و پایان دادن به انکار و توجیه اینگونه تبعیضات توسط حکومت و جامعه فارس زبان ایران (چرا که تلاش های متعدد فعالین مدنی برای رفع تبعیض زبانی و اصلاح ساختار آموزشی در ایران، در نتیجه انکار و مقاومت حکومت و مخالفت جامعه فارس زبان با شکست مواجه شده و این امر به سرکوب فعالین حقوق زبانی نیز منجر شده است.)
-ایجاد شرمساری نسبت به رفتارهای نژادپرستانه بر علیه شهروندان غیرفارس به واسطه داشتن لهجه و عدم تسلط کامل به زبان فارسی
-بسترسازی برای رفع «تبعیض زبانی»، اجرایی کردن اصل ۱۵ قانون اساسی و آموزش به زبان مادری در مدارس ایران
-استفاده از فرصت «روز جهانی زبان مادری» برای مطرح کردن مطالبه آموزش به زبان مادری
-استفاده از ظرفیت قومهای مختلف برای طرح و اجرایی کردن این مطالبه
چالشها:
سئویل سلیمانی در خصوص چالشهای این کمپین می گوید: «از مهمترین چالش های پیش روی ما، فعالیت متقابلانه افراد و گروههای انحصارگرا و مخالفان آموزش به زبان مادری بود. این افراد هشتگی تحت عنوان "قند پارسی" راه اندازی کرده و با خلط مبحث و طرح مباحث انحرافی، در صدد سیاسی کردن مسئله برآمدند. این افراد و گروهها با منتسب کردن کمپین به "سازمانهای جاسوسی خارجی"، آنرا تلاشی برای تضعیف کردن زبان فارسی و تجزیه کشور برشمردند. در حالیکه ما دنبال هدف سیاسی نبودیم و هدف طرح مسئله "تبعیض زبانی و ثبت تجربیات افراد" در این باره بود.»
کمپین منوفارسی در رسانه های داخل ایران نیز بازتاب گسترده ای داشت. اکثر خبرگزاری های رسمی و برخی از مسئولان دولتی با طرح مباحث انحرافی به این کمپین تاختند و آن را توطئه کشورها و رسانه های خارجی بر علیه زبان فارسی خواندند. روزنامه جوان وابسته به بسیج، این کمپین را «حمله مذبوحانه بیبیسی به زبان فارسی» خواند. خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران آنرا «کارزاری ضدایرانی» و ساخته و پرداخته شبکه های فارسی زبان خارج از کشور نامید. وب سایت نواندیش آنرا «اسم رمز بی بی سی و رفقا برای اختلاف افکنی در ایران» نامید. روزنامه جام جم آنرا «توطئه انگلیس خواند. خبرگزاری ایسنا نیز «العربیه و بی بی سی» را مسئول راه اندازی این کمپین معرفی کرد. خبرگزاری مهر آن را « کمپین ضد ملی رسانههای معاند علیه زبان فارسی» برشمرد و خبرگزاری دولت «ایرنا» ادعا کرد هدف این کمپین «تفرقه افکنی بین اقوام ایرانی» می باشد.
«علیرضا حسنزاده»، پژوهشگر و رییس پژوهشکده مردمشناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری هدف این کمپین را «ایجاد تضاد میان زبان فارسی و زبانهای اقوام ایرانی» و «تلخ کردن یاد قندفارسی» معرفی کرد. «یاسر احمدوند»، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مخرج مشترک توییت کنندگان در این کمپین را «ابتذال و ضدایرانی بودن» دانست. «عبدالمهدی مستکین»، مدیر گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو در ایران هدف آن را «تضعیف تمدن ایرانی» و «ضربه زدن به زبان فارسی» عنوان کرد. «محمد شادروی منش» عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی آنرا «شعاری فریبنده برای تضعیف زبان فارسی» نامید. دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری با صدور بیانیه ای این کمپین را «تفرقه افکنی شبکه های خارجی» و «هجمه به زبان فارسی» خواند.
خانم سلیمانی درباره دیگر مشکلاتی که با آن مواجه شدند می گوید: «یکی دیگر از چالشها، برخورد امنیتی مسئولان حکومتی با مشارکت کنندگان در این کمپین بود. شمار زیادی از افراد شاغل در مراکز دولتی ایران مطالبی را برای ما ارسال می کردند که پس از انتشار، حراست ادارات با آنها برخورد کرده و آنها را تحت فشار قرار می دادند. تحت این فشارها مجبور شدیم مطالب برخی از افراد را از صفحاتمان پاک کنیم. از لحاظ تکنیکی و امنیتی نیز با چالشهایی مواجه شدیم از جمله اینکه صفحه ما مورد حمله سایبری قرار گرفت، افراد ناشناس ایمیل ما را هک کردند و از طریق ایمیل ما به برخی از مخاطبان مطالبی ارسال کردند.»
خانم سلیمانی درباره نقاط ضعف کمپین هم میگوید: «این اولین کمپینی بود که ما راه اندازی کردیم، ما آن را دست کم گرفته بودیم و فراتر از انتظار ما رشد کرد. می توانستیم با افراد بیشتری هماهنگی و همکاری داشته باشیم تا دستاوردهای کمپین بیش از این باشد. هدف و انتظار ما مستند کردن حدود پانصد تا هزار تجربه شخصی افراد از تبعیض زبانی بود اما توییت منوفارسی حدود ۲ میلیون بار تکرار شد، پیام های درج شده در زیر توییت و میزان ایمیل ها و پیام های ارسال شده به ما نیز چنان زیاد بود که هنوز هم نتوانسته ایم آنها را جمع آوری و ثبت و ضبط کنیم و گردآوری این حجم عظیم از داده ها خارج از توانایی ما بود. با این وجود کمپین منوفارسی در سازماندهی کاربران برای بیان درد مشترک بخش بزرگی از جامعه ایران بسیار موفق عمل کرد و آگاهی بخشی عظیمی در زمینه تبعیض زبانی و حق تحصیل به زبان مادری قوم ها در ایران انجام شد.»