مقدمه
موضوع حضور زنان در کنار مردان در استادیوم‌ها برای تماشای مسابقات ورزشی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز محل بحث و جدل‌های بسیار فقهی، عرفی و قانونی بوده و برای احقاق این حق کمپین‌هایی از سوی زنان به راه افتاده است. مخالفان حضور زنان در استادیوم‌ها با استناد به آیات قرآن و روایات مبتنی بر حرام بودن تماشای بدن مرد از سوی زنان، بر عدم حضور زنان در ورزشگاهها جهت مقابله با فساد و آسـیب‌های اجتماعـی اصرار می‌ورزنـد.
چالش: حضور زنان در ورزشگاهها برای تماشای مسابقات ورزشی به ویژه فوتبال
موانع نظری: استناد به فقه در خصوص اختلال زن و مرد و امکان فساد
مخالفان
از جمله مخالفان حضور زنان در ورزشگاهها افراد زیر می باشند:
۱- آیت الله علی خامنه‌ای و شماری از روحانیون سنتی و امامان جمعه از جمله سرسخت‌ترین مخالفان و موانع اصلی ورود زنان به ورزشگاهها برای تماشای مسابقات ورزشی در کنار مردان هستند. آنها با ارائه خوانش و تفسیر خود از شریعت دین اسلام، حضور زنان در کنار مردان در ورزشگاهها را مخالف ارزش‌های اخلاقی جامعه اسلامی دانسته‌اند. رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۵ در نامه‌ای به محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور وقت، از تصمیم وی برای صدور مجوز حضور زنان در ورزشگاهها انتقاد کرد و به او گفت که نظر مراجع تقلید در این‌باره محترم شمرده شود و در حقیقت او از نظر مخالف مراجع تقلید درباره این تصمیم دفاع و عملا مخالفت خود را با حضور زنان در ورزشگاهها همراه با مردان ابراز کرد.
۲- آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی یکی از اصلی‌ترین روحانیون مخالف حضور زنان در ورزشگاهها است. او گفته است که «جو حاکم در ورزشگاهها برای حضور زنان مناسب نیست، اختلاط جوانان سرچشمه مشکلات زیادی از نظر اخلاقی و اجتماعی می‌شود، در بعضی انواع ورزش مردان پوشش مناسبی در برابر زنان ندارند و زنان موقعی که این برنامه‌ها را از رسانه‌ها می‌توانند ببینند حضور آنها در ورزشگاهها ضرورتی ندارد».
۳- دیگر مخالف جدی ورود زنان به ورزشگاهها آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی بود که معتقد بود «اینکه زنان هم برای تماشای فوتبال به ورزشگاه بیایند، افتخار نیست و حدود زن و مرد باید حفظ شود».
۴- احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد نیز از جمله امامان جمعه‌ای است که با این امر مخالفت و اظهار کرده که اینکه یک عده دختر و پسر جمع شوند و یک عده دختر و زن هیجان پیدا کنند، کف بزنند و سوت بکشند و به هوا بپرند، این می‌شود ابتذال و ابتذال مظهر گناه است».
۵- محمد سعیدی امام جمعه قم نیز گفت که «مراجع تقلید مخالف حضور زنان در ورزشگاه هستند و نباید این طرح مجدداً مطرح شود».
۶- عبدالله حاجی‌صادقی، نماینده آیت‌الله خامنه‌ای در سپاه پاسداران، هم اعلام کرد حضور زنان در ورزشگاهها «مقدمه‌ای برای گناهان» می‌داند.
۷- محمدجعفر منتظری، دادستان سابق کل کشور نیز در صف مخالفان قرار داشت. او گفته بود که حضور زنان در ورزشگاهها از مصادیق نفوذ دشمن است و هدف از آن از بین بردن مقاومت است و اگر این موضوع ادامه یابد با آن برخورد قضایی خواهد شد.
۸- سرتیپ پاسدار حسین اشتری، فرمانده سابق نیروی انتظامی هم از جمله مخالفان این کمپین بوده و معتقد است که «ممانعت از حضور زنان در کنسرت‌ها و ورزشگاهها و پاسداری از ارزش‌ها ناشی از وظیفه ذاتی و شرعی نیروی انتظامی است».
راهبردهای مواجهه با چالش حضور زنان در ورزشگاهها برای تماشای مسابقات ورزشی
از اواسط دهه هفتاد کمپین‌های متعددی برای احقاق حق ورود زنان به ورزشگاهها برپا شده است. این کمپین‌ها برای تغییر رویکرد حکومت نسبت به این مطالبه از روش‌های مختلفی استفاده کرده‌اند که عبارتند از:
۱- تجدیدنظر در رویکردهای فقهی
کتابی از سوی پژوهشکده‌ی فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی به سفارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری با عنوان «حضور زنان در ورزشگاه؛ پژوهش فقهی» تالیف جواد فخار طوسی به چاپ رسیده است. نویسنده در این کتاب با رویکرد فقهی ثابت می‌کند که حضور زنان در ورزشگاه از دیدگاه احکام اولیه و ثانویه منعی ندارد و مباح است. کتاب دارای دو بخش است. در بخش اول با عنوان حکم اولی حضور زنان در ورزشگاه و در دو فصل «دلایل ممنوعیت» و «ادله‌ی مجاز بودن» تنظیم شده است. در فصل دوم مبتنی بر رویکرد مثبت به حضور زنان در ورزشگاهها به یک‌سری ادلّه استناد شده است. نویسنده یکی از ادله‌ی مخالفان را اختلاط بین زن و مرد عنوان نموده که از نظر ایشان «این موضوع مبنای قرآنی ندارد و استدلال مبنی بر ممنوعیت تبرج در این زمینه ره به جایی نمی‌برد. و ناروا شمردن اختلاط و همنشینی زن و مرد می‌تواند بر اساس استدلال به مجموعه‌ای از روایات صورت گیرد و مضامین این روایات مبتنی بر دور بودن زن و مرد از یکدیگر و لزوم جداسازی هر چه بیشتر آن‌هاست.»
۲- گفتگو با روحانیون جهت ایجاد تغییر در تفسیر فقهی از حضور زنان در ورزشگاهها
جمعی از اعضای اصلاح‌طلب فراکسیون بانوان مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۶ با آیت‌الله یوسف صانعی دیدار کردند و در پی این دیدار طیبه سیاوشی از قول آقای صانعی اعلام کرد که «مشکلی بر این مسئله مترتب نبوده».
۳- طرح در مجلس شورای اسلامی
نمونه: در پی فشار افکار عمومی و پیگیری فعالیت زن، در آبان سال ۱۴۰۰ خبرهایی از ارائه طرح ورود زنان به ورزشگاهها به مجلس منتشر شد اما دبیر کل وقت فدراسیون فوتبال اعلام کرد که «ارائه طرح ورود زنان به ورزشگاهها به مجلس» صحت ندارد.
۴- استفاده از ظرفیت‌های قانونی
حقوق‌دان‌ها بر این امر تاکید می‌ورزند که اصل ۲۰ قانون اساسی به شکل صریح گفته که همه افراد ملت اعم از زن و مرد بصورت یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق سیاسی، انسانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی با رعایت موازین اسلامی برخوردارند. به نحوی که این حق برای هر کسی که می‌خواهد به ورزشگاه برود، وجود دارد. اصل ۲۱ قانون اساسی گفته که دولت موظف است حقوق زنان را در تمامی جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و اموری را انجام دهد.
۵- کمپین روسری سفید‌ها
این کمپین در سال ۱۳۸۳ از سوی تعدادی از فعالان حقوق زنان تشکیل شد. آنها در ابتدا نامه‌ای با ۲۰۰ امضا به استانداری تهران فرستادند و در آن خواستار اجازه ورود زنان به ورزشگاه برای تماشای ورزش شدند. فعالان کمپین پیش از هر بازی، برای ورود به ورزشگاه و یا اعتراض به تبعیض جنسیتی که از ورود آنها به ورزشگاه جلوگیری می‌کرد، با شعار «حق زن، نیمی از آزادی» جلوی استادیوم آزادی تهران حاضر می‌شدند. در نهایت، حدود ۳۰ نفر از اعضای این کمپین موفق شدند برای نخستین‌بار در تاریخ جمهوری اسلامی در ۱۸ خرداد ۱۳۸۴ برای تماشای مسابقه فوتبال ایران و بحرین وارد ورزشگاه آزادی شوند. زنان از ساعاتی پیش از بازی در ورودی استادیوم حاضر شده و جلوی اتوبوس بازیکنان تیم ملی را گرفتند و حمایت آنها را خواستار شدند. آنها توانستند از سد مردان نگهبان و نیروی‌انتظامی بگذرند و وارد استادیوم شوند.
۶- نامه به فدراسیون‌های جهانی
در سال ۱۳۹۳ در حدود ۱۳۰ تن از فعال حقوق زنان در دفاع از حق زنان برای تماشای بازی‌ها در ورزشگاه، نامه سرگشاده‌ای خطاب به رئيس فدراسيون جهانی واليبال و ناظر بازی‌های واليبال ايران و لهستان نوشتند و از اين مقام‌ها خواستند تا از حق ورود زنان به ورزشگاه دفاع کنند. در اين نامه به محدوديت‌های جديد زنان برای تماشای بازی والیبال در ورزشگاهها اشاره شده و آمده «ما خواهان رفع تبعيض جنسيتی در ورزشگاهها هستيم و باور داريم که جامعه ايرانی جزيره‌ای جدا مانده از ساير نقاط زمين نيست و فدراسيون‌های ورزشی ايران بايد به نافرمانی سليقه‌ای خود که نه با مقررات جهانی بازی‌ها منطبق است و نه با فرهنگ و خواست مردم ايران، پايان دهند.»
۷- کمپین اعتراض به خودسوزی سحر خدایاری (معروف به دختر آبی)
سحر خدایاری از هواداران تیم فوتبال استقلال تهران بود که در اعتراض به دستگیری و محکومیت خود به زندان به خاطر تلاش برای ورود به ورزشگاه و تماشای مسابقات فوتبال، اقدام به خودسوزی کرد و در ۱۸ شهریور ۱۳۹۸ درگذشت. واقعهٔ درگذشت او، بازتاب گسترده‌ای را در سطح جهانی و در میان هواداران ورزش فوتبال در پی داشت. این رویداد منجر به نخستین حضور غیر گزینشی زنان ایرانی در ورزشگاه‌های فوتبال برای تماشای یک بازی ملی پس از انقلاب ۱۳۵۷ شد.
۸- استفاده از ظرفیت فیلم و سینما
فیلم سینمایی آفساید به کارگردانی جعفر پناهی روایت تلاش و مبارزه زنان برای ورود به ورزشگاهها برای تماشای مسابقات فوتبال است. داستان این فیلم که در جریان کمپین روسری‌سفیدها فیلمبرداری شد، روایتگر شرح حال دخترانی است که حاضرند هر کاری انجام دهند تا وارد استادیوم آزادی شوند و مسابقه فوتبال ایران با بحرین را تماشا کنند. آنها هر کدام با لباسی مبدل سعی می‌کنند وارد ورزشگاه شوند اما تعدادی از آنها به دلیل ممنوعیت ورود زن‌ها به ورزشگاهها دستگیر می‌شوند. آنها سرانجام توسط سربازها بازداشت و به کمیته منتقل می‌شوند اما در مسیر به علت برد ایران در بازی با بحرین خیابان‌ها شلوغ می‌شود و دخترها فرار می‌کنند.
دستاوردها
مبارزه زنان برای حضور در ورزشگاهها از اواسط دهه هفتاد تا امروز در جریان بوده است. این مبارزه در برهه‌ای از این زمان با حمایت برخی از کارگزاران دولتی و نیز روحانیون معتدل و بخش‌های دیگر جامعه همراه شده است. بر اثر این کمپین نخستین حضور زنان در ورزشگاه آزادی در سال ۱۳۷۷ و در جریان استقبال از بازیکنان تیم ملی که توانسته بودند به جام جهانی ۱۹۹۸ صعود کنند اتفاق افتاد. با وجود آنکه از زنان برای این حضور دعوت نشده بود اما آنها با حضور خود توانستند در ورزشگاه حاضر شوند. نخستین حضور زنان در هنگام یک بازی فوتبال در جریان بازی ایران و ایرلند در سال ۱۳۸۱ اتفاق افتاد که تعداد محدودی از زنان ایرلندی توانستند وارد ورزشگاه آزادی شوند. این امر با اعتراض فعالان جنبش زنان ایران مواجه شد چرا که آنها معتقد بودند ممنوعیت حضور زنان فقط برای زنان ایرانی است. حضور زنان خارجی بعدها چند بار دیگر در هنگامه برگزاری بازی‌های بین‌المللی تیم ملی ایران تکرار شد و زنان کره‌ای، ژاپنی، چینی و سوری توانستند وارد ورزشگاه آزادی شوند اما حضور زنان ایرانی همچنان ممنوع بود. نخستین حضور زنان ایرانی در ورزشگاه‌های ایران به بازی ایران و بحرین در مقدماتی جام جهانی ۲۰۰۶ بازمی‌گردد. در این بازی که ایران به جام جهانی صعود کرد، علاوه بر زنان، سیدمحمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت نیز از تماشاگران ویژه بود.
در آغاز سال ۱۳۸۵ محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت با ارسال نامه‌ای به رئیس سازمان تربیت بدنی خواستار فراهم کردن امکانات حضور زنان در ورزشگاهها شد. این نامه با اظهار نظرهای متفاوتی در میان مسئولین کشور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و خبرگزاری‌های خارجی همراه شد. مخالفت صریح گروهی از روحانیون در شهر قم و حمایت رهبر جمهوری اسلامی از آن باعث شد این طرح اجرا نشود. احمد خاتمی خطیب محافظه‌کار نماز جمعه تهران مهم‌ترین عامل مخالفت روحانیون با حضور زنان در ورزشگاهها را اهمیت رعایت حجاب و عفاف دانست و گفت نمی‌توان تضمینی بر رعایت آن در صورت حضور زنان در ورزشگاهها برای تماشای مسابقات ورزشی داد.
در شهریور ۱۳۸۷ خبرهایی مبنی بر این که زنان می‌توانند بازی‌های زیر نظر ای اف سی را تماشا کنند منتشر شد، اما به هفت دختری که برای دیدن بازی سایپا و بنیادکار به ورزشگاه آزادی رفته بودند اجازه ورود داده نشد.
در زمان برگزاری بازی‌های باشگاهی و به ویژه لیگ برتر فوتبال ایران و لیگ قهرمانان آسیا زنان ایرانی به دفعات مختلف با تغییر چهره و ظاهر سعی در حضور در ورزشگاهها داشتند، از جمله در فروردین ۱۳۹۲ که یک دختر با تغییر چهره وارد ورزشگاه آزادی شد و بازی استقلال و الهلال را تماشا کرد. در هفته هفدهم لیگ برتر فوتبال ایران ۱۳۹۶–۹۷، در مسابقه بین فولاد و پرسپولیس یک دختر اهوازی با نام «شبنم» با هدف لغو منع حضور بانوان در ورزشگاهها خود را به‌شکل پسر درآورد و این مسابقه را از نزدیک تماشا کرد؛ او اعلام کرد تماشاگران مرد اطرافش رفتار خوبی داشتند و تمام مسائل را رعایت کردند. این تلاش‌ها همواره موفق نبوده‌اند و به عنوان مثال در جریان بازی استقلال و العین در خرداد ۱۳۹۶ یک دختر استقلالی که با ظاهر پسرانه وارد ورزشگاه شده بود توسط نیروی انتظامی دستگیر شد.
در جریان برگزاری فصل فوتبالی ۹۷–۹۸ لیگ برتر طرفداران تیم تراکتور تبریز در جهت حمایت از حضور زنان در استادیوم‌ها در دقیقه ۲۴ مسابقه شعارهایی سر دادند.
اجازه برای ورود محدود زنان در ورزشگاه
در خرداد ۱۳۹۷ و بعد از کش و قوس‌های فراوان زنان توانستند برای تماشای بازی‌های تیم ملی که در ورزشگاه آزادی برگزار و در تلویزیون به صورت مستقیم پخش می‌شد، وارد ورزشگاه شدند تا برای نخستین بار زنان ایرانی به شکل گسترده وارد ورزشگاه‌های فوتبال شوند. دست آخر در جریان برگزاری مسابقه فوتبال بین تیم ملی ایران و عراق، و در پی اخطار فدراسیون جهانی فوتبال، فیفا، در ۷ بهمن سال ۱۴۰۰ به حدود دو هزار زن به صورت گزینشی اجازه داده شد وارد ورزشگاه شوند. این گزینش با اعتراض شدید زنان روبرو شد.
اخطار فیفا به ایران و تاکید بر حضور زنان در ورزشگاه
در پی اعتراض زنان به عدم برخورداری از حق ورود به استادیوم‌ها همراه با مردان برای تماشای مسابقات فوتبال، فدراسیون جهانی فوتبال فیفا به فدراسیون فوتبال ایران هشدار داد که طبق تعهد معاون وزیر ورزش و سرپرست سابق فدراسیون فوتبال ایران، اجازه ورود زنان به استادیوم برای همه مسابقات فوتبال داخلی الزامی است. فدراسیون جهانی فوتبال، فیفا، در نامه‌ای به فدراسیون فوتبال ایران به این نهاد گوشزد کرده است که زنان باید از موقعیت و امکان ورود به استادیوم‌‌های کشور برای تماشای بازی‌های داخلی، بدون هیچ گونه محدودیتی، برخوردار باشند.
در نامه فیفا به فدراسیون فوتبال ایران از جمله آمده است: «در روز ۱۰ دسامبر ۲۰۱۹ هیئتی از فیفا به ایران آمد تا در مورد یافتن راهی برای باز شدن درِ ورزشگاهها برای زنان در ایران، بحث و تبادل‌نظر کنند. در آن جلسه، این تعهد از سوی معاون وزیر ورزش و جوانان و رئیس فدراسیون فوتبال ایران مورد صورت گرفت که زنان در کنار بازی‌های ملی، همچنین اجازه خواهند یافت تا در همه مسابقات آتی لیگ قهرمانان آسیا که در ایران برگزار می‌شود و نیز در همه بازی‌های بازی‌های لیگ خلیج فارس، از ماه ژوئن ۲۰۲۰، حضور یابند.»
سخن پایانی
زنان همچنان خواستار حضور بدون تبعیض ورود به ورزشگاهها برای تماشای مسابقات ورزشی بویژه فوتبال می باشند و کارزارهای متعددی را در این زمینه شکل داده اند. این کارزارها منجر به ایجاد همبستگی بیشتر بین اقشار مختلف جامعه برای حق ورود زنان به ورزشگاه شده است به گونه ای که بسیاری از ستاره های فوتبال ایران از جمله علی دایی خواستار حضور زنان برای تماشای مسابقات ورزشی هستند.حضور وریا غفوری به همراه دختر خردسال خود در ورزشگاه اثر سمبلیک خوبی داشت. فوتبال زنان ایران نیز در سال‌های اخیر با استقبال بیشتری در کشور و در سطح بین المللی مواجه شده است.