آلودگی رود ارس

همزمان با افزایش تنش‌ها بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، ایران هم در این ماجرا وارد شده است. اما موضوعی که نقطه مشترک بین ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان محسوب می‌شود، رودخانه ارس است. این رودخانه که خطی مرزی بین دو طرف ایجاد کرده، از ترکیه سرچشمه می‌گیرد و مرز مشترک ایران با نخجوان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهد. این رود در نهایت با پیوستن به رود کورا در جمهوری آذربایجان به دریای خزر می‌ریزد.

رودخانه ارس فارغ از ارزش تاریخی که دارد، به لحاظ محیط زیستی هم بسیار ارزشمند است. ایران در دوران حکومت شوروی یک سد مشترک بر آن بنا کرد. پس از آن هم دو سد دیگر در مرز با جمهوری آذربایجان بنا شد.

اما موضوعی که نگرانی فعالان محیط زیست را به دنبال داشته، آلودگی این رود است. همانند سایر مناطق، کشاورزی در اطراف این رود و استفاده مداوم از کودهای شیمیایی باعث شده تا بخشی از آب رود ارس به مواد شیمیایی آلوده شود.

همچنین استفاده از معادن هم به یکی دیگر از مشکلات زیست محیطی رود ارس تبدیل شده است. در همین رابطه، مجید کیانی با اشاره به مشکل تداخل معدن مسجد داغی با منطقه حفاظت شده کیامکی گفت: بخشی از معدن مسجد داغی که تاکنون ۴۳ هزار متر مربع اکتشاف در آن انجام شده و یکی از ذخایر معدنی بزرگ و با خلوص بالا در کشور محسوب می‌شود، به دلیل قرارگیری در مناطق حفاظت محیط زیست با مشکل بهره‌برداری روبرو شده است.

همچنین سرازیر کردن فاضلاب به رود ارس هم از دیگر مشکلات این رود است. بر اساس برآوردها، ارمنستان صد در صد، گرجستان ۶۰ درصد و جمهوری آذربایجان ۵۰ درصد فاضلاب خود را به رودهای منتهی به رودخانه ارس سرازیر و آب‌های این رودخانه را آلوده می‌کنند.

حتی ترکیه و ایران مدعی هستند که ارمنستان مواد رادیواکتیو به رود وارد می‌کند. افشار سلیمانی، سفیر اسبق جمهوری اسلامی در باکو، سال 2017 در گفتگو با خبرگزاری آناتولی نسبت به نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه هسته‌ای « متسامور» هشدار داد و گفت: کهنگی قطعات و احتمال خطرآفرینی فراوان جانی و محیط زیستی نیروگاه هسته‌ای متسامور ارمنستان توسط کارشناسان منطقه و بين‌المللی و اتحادیه اروپا تایید شده است. بنابراین قطعی و مبرهن است که این نیروگاه باید هرچه زودتر تعطیل شود.

احمد بایبوردی، پژوهشگر حوزه کشاورزی در تحقیقی در این مورد انجام داده به نتایج مشابهی رسیده است. او می‌گوید: این طرح در دو منطقه قبل از نوردوز - به عنوان منطقه عاری از آلودگی - و بعد از نودروز - به عنوان منطقه آلوده - انجام شده و آنالیز یافته های پایش در بخش آب و رسوب نشان دهنده غلظت بیش از حد فلزات سنگین آلومینیوم، مس، آهن و آرسنیک است؛ به عنوان نمونه غلظت مس و آلومینیوم در آب و رسوبات ارس در منطقه پایین تر از نوردوز ۱۰ برابر حد مجاز است.

در این شرایط مهمترین راهکار استفاده از دیپلماسی برای اقناع کشورهای همسایه برای حل مشکل زیست محیطی ارس است. رایزنی با سازمان‌های بین‌المللی برای حضور و سرمایه‌گذاری در زمینه تصفیه فاضلاب در کشورهای کم‌برخوردار مثل ارمنستان و وادار کردن سیاستمداران این کشورها برای اجرای این پروژه‌ها از مواردی است که می‌تواند مدنظر قرار گیرد.

همچنین استفاده از آب ارس برای شرب و کشاورزی در ایران باید با در نظر گرفتن میزان آلودگی آن به طور مستمر بررسی شود.