حیات وحش بافق در معرض آسیب جدی
سال گذشته با انتشار خبر کاهش زاد و ولد حیات وحش در زیستگاه‌های طبیعی شهرستان بافق، حیات وحش استان یزد، رسما به وضعیت حساس و در معرض نابودی پا گذاشت؛ محیط زیستی که یکی از زیستگاه‌های معدود یوزپلنگ آسیایی در ایران است و اخیرا با از دست دادن یک یوزپلنگ جوان ۱۲ ساله به نام «هومینو» مدتی بر سر زبان افتاد.
سال گذشته، رئیس اداره حفاظت محیط زیست بافق یزد در گف تو گو با خبرگزاری ایرنا گفت: «در پناهگاه حیات وحش آریز بافق با وسعت ۹۹ هزار هکتار که زیستگاه گونه‌های جانوری همچون یوزپلنگ آسیایی، زاغ بور، کفتار، گرگ و پلنگ است، زاد و ولد به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است.»
حالا امسال با وجود گزارش‌های جهانی از افزایش دمای زمین در نیمه‌های تابستان، اوضاع وخیم‌تر است و حتی رییس اداره حفاظت حیات وحش استان یزد هم در گفت وگو با خبرگزاری ایسنا در اول مرداد اعلام کرد: «خشکسالی تمام نقاط استان یزد را در برگرفته است و البته شدت خشکسالی در شهرستان‌هایی مانند اردکان، بهاباد و بافق، نسبت به دیگر مناطق تحت حفاظت محیط زیست استان بیشتر است.»
بافق در مرکز استان یزد، در ارتفاعات نسبی قرار دارد. ضلع شرقی بافق نسبت به باقی استان، آب و هوای ملایم و کوهستانی و تنوعی ذاتی در پوشش گیاهی و جانوری دارد. «منطقه حفاظت شده بافق»، «منطقه شکار ممنوع آریز» و «پناهگاه حیات وحش دره انجیر اردکان» سه محدوده محیط زیستی استان یزد هستند که در همسایگی و اتصال با هم، در واقع مهمترین «محدوده» محیط زیستی استان را تشکیل داده‌اند.
این محدوده وسیع ۹۹هزار هکتاری که به «بهشت گربه سانان ایران» هم معروف است، متنوع‌ترین چرخه حیات وحش استان را با چهارپایانی مثل بز کوهی، قوچ و کل و گونه‌های شکارچی مثل یوز پلنگ آسیایی و پلنگ ایرانی دارد و بنابر همین تنوع زیستی اعجاب انگیز در منطقه کویری، لازم بود تا برای حفظ حیات حداکثری در آن اقدامات ویژه‌ای صورت گیرد.
هرچند متولیان اداره کل محیط زیست استان، گزارش‌هایی از تعمیر، لایروبی و ایجاد آب انبار و مخازن آب و انتقال دستی علوفه به این مناطق خبر می‌دهند، اما سهل‌انگاری‌های صورت گرفته در حداقل یک دهه اخیر، باعث شده تا همین اقدامات در ابعاد وسیع و پر هزینه هم نتواند حتی بخش کوچکی از مشکلات مناطق چندگانه محیط زیست یزد و به ویژه بافق را جبران کند.
مشکلات ده ساله «محدوده حیات وحش بافق»
با وجود اهمیت بالا و انکار ناپذیر این محدوده، از اوایل دهه ۹۰ تلاش‌هایی برای بهسازی یک جاده محلی به نام «جاده گزوئیه» با تبلیغات و به طرفداری «معدن ذغال سنگ پابدانا» صورت گرفت که با ورود فعالان محیط زیست از جمله هومن جوکار، بی‌نتیجه ماند و ظاهرا جاده خاکی موجود در دسترس مردم محلی، بهسازی و روکش نشد اما این جاده با وضعیت نامناسب خود، همچنان مورد استفاده است و به خصوص ماشین‌های سنگین معادن از آن عبور می‌کنند.
تلاش‌های ناکام برای بهسازی جاده گزوئیه در فاصله سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶، باعث شد تا بسیاری از روستائیانی که به بهسازی جاده امیدوار بودند، افزایش قیمت زمین‌های منطقه، افزایش فعالیت‌های معدنی و اشتغال در منطقه را پیش‌بینی کنند و به روستاهای نزدیک به منطقه حفاظت شده آریز و بافق برگردند و با افزایش سرسام آور جمعیت، آسیب‌های بیشتری بیشتری به این منطقه وارد شود.
یکی از آسیب‌های موجود در منطقه حفاظت شده کوه بافق، چرای گله‌های شتر است. این گله‌ها که توسط جوامع محلی به این مناطق راه پیدا می‌کنند، اندک ذخایر آب و علوفه را هم تهدید می‌کنند. هرچند بنابر ادعای اداره محیط زیست بافق، جمعیت این گله‌ها در سال‌های اخیر، با افزایش کشنده دما و کمبود منابع آبی کاهش پیدا کرده است، اما به گفته یک دوستدار محیط زیست، این آسیب همچنان به طور کامل مرتفع نشده و منابع تغذیه و شرب حیات وحش بافق در معرض تهدید شترها است.
امسال بعد از مرگ «هومینو» آخرین امید بقای یوزآسیایی در بافق، روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد مدعی شد که «هومینو وضعیت مناسبی نداشته و در همان دقایق اولیه، در محل، تلف شده بود و در معاینه اولیه توسط دامپزشک، هیچ گونه علایم ظاهری مبنی بر ضربه یا شکستگی مشاهده نشده» با این ادعا، عامل مرگ این یوز، چیزی غیر از تصادف جاده‌ای است.
در همین زمینه، روزنامه آفتاب یزد با طرح این فرضیه که «باید فهمید مرگ هومینو مرگ طبیعی یا مرگ بر اثر استفاده از پساب‌های رها شده در ساغند و سیاهکوه اردکان بوده» به یک آسیب دیگر در این منطقه چندگانه محیط زیستی اشاره کرد؛ بنابر پویشی که در ۲۵خرداد امسال در سایت خبرگزاری فارس اطلاع رسانی شده است، «در دو ناحیه کویر ساغند و پارک ملی سیاهکوه، مجوزهایی برای حفر چاه و احداث آب شیرین کن صادر شده است».
این خبرگزاری ادعا کرده که در سکوت کامل ادارات منابع طبیعی و محیط زیست استان یزد، «رهاسازی پسماند حاصل از شیرین‌سازی آب و نیز آب‌هایی که سختی آن به شکل خطرناکی بالا است باعث شده تا در این دو منطقه، تخریب‌های وسیعی انجام شود» و حالا به پشتوانه همین تخریب منابع آبی، روزنامه آفتاب یزد، فرضیه مسمومیت «هومینو» و آسیب جدی به حیات وحش منطقه را هم طرح کرده است.
تمام آنچه عنوان شد، آسیب‌های وارد بر مهمترین منطقه و وسیع‌ترین محدوده محیط زیستی استان یزد، «بهشت گربه‌سانان ایران» است؛ آسیب‌هایی که اگر همین امروز هم رفع شوند، تاثیری در برگشت و پرجمعیت شدن گونه‌های آسیب دیده‌ای همچون یوزپلنگ ایرانی نخواهد داشت.