یک قلاده خرس در شهرستان انگوت اردبیل بر اثر آزار و اذیت اهالی تلف شد
روز شنبه ۳۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲، یک قلاده خرس قهوه‌ای نر پس از مشاهده شدن در حوالی یکی از روستاهای شهرستان انگوت استان اردبیل، به دلیل تحت تعقیب قرار گرفتن اهالی تلف شد. رضا رحیمی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان گرمی در این باره به خبرنگاران گفت: «خرس مذکور متاسفانه در نتیجه ساعت‌ها تعقیب توسط اهالی و به منظور فرار از دست تعقیب‌کنندگان، به دلیل خستگی مفرط، آزار و اذیت و مشکل تنفسی ناشی از این حادثه تلف شده است.»
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان گرمی، ادعای برخی افراد این روستا مبنی بر «حمله خرس به منازل مردم» را بعید دانست و گفت: «این ادعا با توجه به هوش بالای این حیوان و پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت‌های خطرناک، بعید به نظر می‌رسد. از طرفی خرس‌های ماده که فرزند (توله) به همراه دارند، معمولا در صورت احساس خطر برای توله‌ها حالت تهاجمی به خود می‌گیرند، در حالی‌که خرس تلف شده، نر بوده و این اظهارات، غیر محتمل است.»
او با بیان اینکه شناسایی عاملان این حادثه در دستور کار است، افزود: «با شناسایی افراد دخیل در اتلاف این خرس، پرونده از طریق مراجع قضایی شهرستان انگوت پیگیری می‌شود.»
خرس از ارزشمندترین گونه‌های حیات وحش ایران محسوب می‌شوند و اکنون «بزرگ‌ترین حیوان گوشتخوار ایران» شناخته می‌شود. متاسفانه این حیوان به علت عوامل انسانی و طبیعی مانند تغییر اقلیم، خشکسالی و کمبود غذا، در «فهرست سرخ اتحاد بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست» و در آستانه انقراض قرار گرفته است.
پیشتر خبرگزاری ایرنا گزارش داد که از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ در مدت ۱۰ سال، ۶۶ قلاده خرس قهوه‌ای و سیاه در ایران به دست انسان کشته شده است. یعنی در این بازه زمانی، سالی ۶ خرس و هر دو ماه یکبار یک قلاده خرس به دست انسان‌ها کشته شده است. ایرنا تاکید می‌کند این آمار و ارقام فقط مربوط به گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌ها است و اگر آمار رسمی و دقیقی در دسترس باشد، به احتمال زیاد مساله بسیار بغرنج‌تر و فاجعه‌آمیزتر خواهد بود.
خرس در تعادل زیستی و حتی آب‌وهوایی جایگاه مهمی دارد. دو گونه خرس (قهوه‌ای و سیاه) موجود در ایران، هم از گیاهان و هم از گوشتخواران کوچک‌تر تغذیه کرده و با خوردن دانه گیاهانی مانند «بنه کوهی» موجب ازدیاد درختان و گونه‌های جنگلی می‌شود. بسیاری از دانه‌های گیاهان دارای غشاء خارجی هستند که این دانه‌ها اگر سالیان متمادی و حتی در شرایط نور و خاک مناسب هم قرار بگیرند، تبدیل به گیاه یا درخت نمی‌شوند. اما بعد از بلعیده شدن توسط خرس، این غشاء خارجی در سیستم گوارشی حیوان هضم شده و دانه آماده رویش به همراه فضولات حیوانی (که نقش تامین کود و رطوبت برای دانه گیاه را دارند) به چرخه طبیعت باز می‌گردد.
نقش دیگر خرس در کنترل جمعیت جوندگان، گیاهخواران و سایر گوشتخواران کوچک است که در صورت افزایش جمعیت آنها نه تنها محیط زیست جانوری و گیاهی، بلکه محیط زیست انسانی هم به مخاطره می‌افتد. بسیاری از جانداران از جمله موش به عنوان آفت محسوب می‌شوند و در صورت انقراض جانداری مانند خرس، جمعیت این جانداران افزایش یافته و مشکلات جدی در تنوع زیستی و حتی آب و هوایی ایجاد می‌کنند.
جریمه کردن یکی از راهکارهای موجود در برخورد با کشتار خرس‌ها است. طبق ابلاغیه سال ۱۳۹۸ شورای عالی حفاظت محیط زیست، کشتن خرس ۷۵ میلیون تومان جریمه دارد. اما آمار بالای کشتار خرس‌ها در ایران نشان می‌هد این قانون به تنهایی بازدارنده نبوده است.
آموزش و فرهنگ سازی در جوامع محلی زیستگاه‌های خرس، نقش تعیین کننده‌ای در نوع برخورد مردم با خرس‌ها دارد. متأسفانه خرس‌ها در بین روستاییان حیوانات محبوبی نیستند و وقتی به‌خاطر گم کردن مسیر یا پیدا کردن غذا، به شهرها، روستاها، چادرها یا چراگاه‌های عشایر نزدیک می‌شوند، در موارد زیادی به دلیل ترس، ماجراجویی و ناآگاهی مردم بومی کشته می‌شوند و این مشکلات با فرهنگ‌سازی و ارتقای سطح آگاهی مردم قابل رفع شدن است. امروزه در بیشتر نقاط جهان، اهمیت گونه‌های جانوری و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با این موجودات به شهروندان آموزش داده می‌شود، اما در ایران چنین امری تحقق نیافته است. در این باره نقش نهادهایی چون آموزش و پرورش بسیار مهم است. به نوشته ایرنا، کتب درسی آموزش و پرورش ایران سهم بسیار اندکی در آموزش‌های محیط زیستی دارند که این امر در پژوهش‌های متعدد و تحلیل محتوای این کتب، بارها اثبات شده است.
حامد مصطفایی آگاه، فعال حوزه محیط زیست در گفت‌و‌گو با ایلنا ضمن تاکید بر فرهنگ‌سازی و ضرورت مدارا و صبر مردم در مواقعی که خرس به مناطق مسکونی راه یافته، می‌گوید: «میزان ترسی که یک حیوان درنده با وارد شدن به محیط شهری دارد، به مراتب بیشتر از ترس انسان‌ها از آنها است و در چنین شرایطی غالبا آنها به دنبال راه خروج و برگشت به محیط اصلی خود هستند. در این مواقع کمی مدارا از سوی اهالی باعث خروج خود حیوان از منطقه مسکونی به محیط اصلی‌اش می‌شود.»
او می‌گوید: «باید فرهنگ‌سازی شود که مردم در مواقعی که احتمال خروج و فرار حیوان از منطقه را نمی‌دهند، موارد را سریعا به محیط زیست منطقه اطلاع دهند تا اگر قرار بر زنده‌گیری حیوان باشد؛ با استفاده از اسلحه‌های بیهوشی و روش‌هایی که آسیبی به حیوان معصوم وارد نشود؛ انجام پذیرد.»
علاوه بر موارد فوق، کیوان هوشمند مدیر دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران در گفت‌و‌گو با تسنیم، «انجام مطالعات جامع و شناخت رفتار خرس‌ها، شناسایی و حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی خرس، جبران خسارات وارده از سود خرس به باغداران و افراد محلی، افزایش جریمه و شدت برخورد با عاملین کشتار خرس ها» را از جمله مواردی بر می‌شمارد که می تواند در حفظ این گونه ارزشمند تاثیر گذار باشد.