مسمومیت‌های زنجیره‌ای در مدارس دخترانه قم
دومینوی مسمومیت دانش آموزان در مدارس از تاریخ ۹ آذر۱۴۰۱ در شهر قم آغاز شد و پس از آن در مجموع به ۱۲ مدرسه انتشار یافت، که غیر از یکی، همه در همین استان قم بود. در طی انتشار مسمومیت‌های سریالی در مدارس، حدود ۳۱۹ دانش‌آموز با علائمی چون تهوع، سرگیجه، سردرد و بی‌حسی در اندام‌ها به بیمارستان‌ها مراجعه کرده‌اند.
بر اساس گزارش‌های «قم‌نیوز»، در تاریخ ۹ آذر، در هنرستان نور یزدانشهر قم، ۱۸ دانش‌آموز، درتاریخ ۲۲ آذر، در هنرستان نور یزدانشهر قم، تعداد ۵۱ دانش‌آموز، درتاریخ ۸ بهمن، در مدرسه فاطمیه صفاشهر قم، تعداد ۱۵ دانش‌آموز، در تاریخ ۱۰ بهمن در مدرسه فاطمیه صفاشهر قم، تعداد ۱۸ دانش‌آموز، در تاریخ ۱۲ بهمن در مدرسه بلقیس برقعی قم، ۷ دانش‌آموز و یک معلم، در تاریخ ۱۶ بهمن، در دبیرستان دخترانه قرائتی در پردیسان و میثم، طاها و امامی قم، در تاریخ ۱۷ بهمن، نیز هشت مدرسه در قم با تماس به اورژانس ۱۱۵ تقاضای حضور تیم امدادی اورژانس برای مداوای ۶۱ دانش‌آموز درگیر با مسمومیت کرده‌اند.
دانش‌آموزان مبتلا به این نوع مسمومیت از «انتشار بویی شبیه نارنگی» سخن گفته‌اند که با استشمام آن دچار علائمی نظیر بی‌حالی، سوزش گلو و سرگیجه شده‌اند. بر اساس برخی ویدیوهای منتشر شده مسئولان هنرستان دخترانه «حضرت زهرا» با زدن ماسک، مدعی برگزاری «مانور» در هنرستان شدند.
اما ادعای برگزاری مانور در حالی است که این حادثه بارها تکرار شده و تنها منحصر به یک مدرسه نبوده و هر بار برای خارج کردن دانش‌آموزان آسیب دیده آمبولانس وارد مدارس شده است. یکی از مسئولان این مدرسه علت مسمومیت دانش‌آموزان را بوی رنگ و اسپری اعلام، و گازگرفتگی را رد کرده است.
در سال‌های گذشته به علت استفاده نا به جا و غیراستاندارد از بخاری‌های نفتی یا نصب نادرست بخاری بارها مساله مسمومیت با گاز منوکسید کربن در مدارس مطرح بوده و این مشکل قربانیان بسیاری داشته است. اما این بار گزارش شده که دانش‌آموزان حتی وقتی در حیاط مدرسه بودند از بویی نامطبوع شکایت کردند و در اثر «استنشاق گازی نا مشخص» مسموم شدند.
بر اساس گزارش آماری روزنامه اعتماد، اولین علت کارشناسی، پس از گذشت ۶۸ روز از اولین حادثه یعنی در ۱۷بهمن ماه اعلام شده است و نمونه‌های آزمایشگاهی، وجود گاز منوکسید کربن در مدارس را تایید کرده‌اند.
واکنش‌های متناقض مسئولان و عدم شفافیت درباره عامل مسمومیت
پس از آغاز مسمومیت‌های زنجیره‌ای در قم، مسئولان جمهوری اسلامی به اظهارات متناقضی در این‌باره پرداخته‌اند. احمد امیرآبادی فراهانی، نماینده مجلس شورای اسلامی با اعلام اینکه در باره این مسئله «بزرگ نمایی» شده به نقل از وزیر آموزش و پرورش منشا مسمومیت دانش‌آموزان را استنشاق «گاز آمونیاک» از سیستم‌های گرمایشی مدارس اعلام کرده بود.
اما یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش با رد این ادعا گفت: «برخی دلایل مختلفی را برای این حادثه مطرح کردند که فرصتی برای بررسی داده شده است. البته علت حادثه گاز آمونیاک نبوده و از رئیس آتش‌نشانی قم هم دراین‌باره پرسیدم که آن را رد کرد.»
او در واکنش به اشاعه مسمومیت دانش‌آموزان در دیگر استان‌های کشور گفته است: «از مراجع ذی‌صلاح گزارش گرفتیم و گفتند مشکلی وجود ندارد.» او همچنین داشتن «بیماری‌های زمینه‌ای» را عامل بیمارستانی شدن دانش آموزان عنوان کرد. به گفته غلامرضا رضایی، مدیر روابط عمومی آموزش و پرورش قم، حدود ۱۰، ۱۱ مدرسه این استان درگیر این مساله شده که از این تعداد فقط یک مدرسه پسرانه و بقیه مدارس دخترانه بوده است.
مجتبی ذوالنور، نماینده قم در مجلس اخیرا «تکرار» حوادث مسمومیت دانش آموزان در مدارس استان قم را «طبیعی» ندانست. او گفته بود که این موضوع علاوه بر وزارت آموزش و پرورش از طرف «مسئولان امنیتی» هم در دست پیگیری است. «بهرام عین‌اللهی»، وزیر بهداشت نیز مسمومیت را «بسیار خفیف» توصیف کرده و گفت که عامل آن «میکروبی نیست.»
پیش از این نیز شماری از مقامات آموزش‌وپرورش، مدعی شده بودند که عامل مراجعه دانش‌آموزان به بیمارستان، نه به دلیل مسمومیت و عوارض آن که «استرس و اضطراب» بوده است.
«احمد امیرآبادی فراهانی»، نماینده قم در مجلس شورای اسلامی ادعا کرده که «فوبیا» دلیل احساس خفگی در دانش‌آموزان است. این نماینده مجلس گفته است: «اگر در جمعی ۸ تا ۱۰ نفر بگویند در حال خفه شدن هستیم، افراد دیگر که بیماری زمینه‌ای داشته باشند نیز احساس خفگی می‌کنند.»
علی‌رغم آنکه وزیر آموزش‌وپرورش و وزیر بهداشت تلاش می‌کنند مساله وقوع مسمومیت در مدارس را کم اهمیت جلوه بدهند، اما «علی بهادری جهرمی»، سخنگوی دولت از ورود وزارت اطلاعات به این پرونده خبر داده است.
در تهران نیز روابط عمومی آموزش‌وپرورش شهر تهران علت مسمومیت دانش‌آموزان را استفاده از «اسپری حشره کش» اعلام کرده است.
تجمع خانواده‌های قربانیان مقابل فرمانداری قم
روز چهارشنبه ۲۵بهمن۱۴۰۱، به دنبال عدم پاسخگویی و انکار مقامات، خانواده‌های دانش‌آموزان مقابل فرمانداری قم، تجمع کرده و خواستار «شفافیت» در این مورد شدند. بر اساس گزارش‌های منتشرشده در فضای مجازی خانواده‌ها با سردادن شعارهایی چون «مدارس حضوری آنلاین باید گردد» خواستار غیرحضوری شدن مدارس و تضمین فرزندان خود شدند. بر اساس گزارش شفقنا تجمع کنندگان خواستار ورود به داخل فرمانداری بودند که با ممانعت نیروهای امنیتی روبرو شدند. سخنگوی قوه‌قضاییه، از شکایت ۳۰ نفر از خانواده‌ها خبر داده است.
مسمومیت با گاز جنگی
دکتر سیاوش آرانی، متخصص بیماری‌های عفونی در گفتگو با اینترنشنال درباره احتمال استفاده از یک ماده شیمیایی در مسمومیت‌های زنجیره‌ای می‌گوید: «این گاز اولین بار ۱۱۰ سال پیش در به نام« گاز جنگی» در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفته است در حالت مایع به رنگ قهوه‌ای و در حالت گاز با بوی مرکبات (مشابه بویی که دانش آموزان بر طبق گفته‌ها استشمام کرده‌اند) است. در حقیقت این گاز قدیمی در سال‌های دور و در مصارف جنگی کاربرد داشته است و از طریق تنفس وارد بدن دانش آموزان شده است. از عوارض مسمومیت ایجاد آسیب‌های عصبی نخاعی، مشکلات عروقی خونی، درگیری ریه و تیرویید و سوزش چشم، گلودرد و سردرد تهوع و تنگی نفس است. »
به مسئله مسمومیت‌های زنجیره‌ای اهمیتی ورای اهمال کاری و سومدیریت‌های موجود در سیستم حاکم دارد. گرچه بسیاری از مسئولان برچسب امنیتی بر این اتفاق زده‌اند، اما برخی این مشکل می‌گویند احتمال وجود انگیزه‌های افراطی مذهبی در این ماجرا هست.
از ۱۲ مدرسه‌ای که مورد حمله مسمومیت قرار گرفتند، ۱۱ مدرسه دخترانه و در قم هستند، و تنها یک مدرسه پسرانه در تهران وجود دارد که همین مسئله گمانه‌ها درباره نقش داشتن گروه‌های افراطی مخالف تحصیل دختران را در این مورد بیشتر کرده است.
بر اساس بعضی گزارش‌های شخصی منتشر شده در فضای مجازی، مراکزی در قم خبرنگاران این شهر و خانواده‌های دختران دانش‌آموزان را تهدید کردند که باید در این مورد سکوت کنند. مسمومیت‌های تلخ و مشکوک در مدارس استان قم در اذهان عمومی یادآور پرونده اسیدپاشی‌های اصفهان است که تا کنون بدون نتیجه مانده و قربانیان آن همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برند.