دزدی از حق آبه دریاچه نیمه جان ارومیه
در حالی که تنها یک ماه از آغاز انتقال آب سد کانی سیب پیرانشهر به دریاچه ارومیه می‌گذرد، برداشت غیرمجاز کشاورزان از کانال این آب، به نگرانی‌ها در این باره دامن زده است.
با بحرانی شدن وضعیت دریاچه ارومیه، در سال ۱۳۹۴ اجرای پروژه تونل ۳۶ کیلومتری انتقال آب از سد کانی سیب پیرانشهر به دریاچه ارومیه آغاز شد. قرار بود این طرح طی ۴ سال به بهره برداری برسد و سالانه ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه برساند. اما ساخت این تونل ۷ سال به درازا کشید و در نهایت نیز در اسفند ۱۴۰۱ فقط فاز نخست آن افتتاح شد و بنا به نوشته خبرگزاری دولتی ایرانا، در این فاز قرار است سالانه تنها ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل شود. مسئولین، افتتاح فاز دوم این طرح را نیز به آینده موکول کردند.
روز جمعه ۱۱ فروردین‌ماه ۱۴۰۲ هادی بهادری، نماینده سابق ارومیه در مجلس، ویدیویی از برداشت غیرمجاز کشاورزان از آب این کانال منتشر کرد. بهادری در این ویدیو می‌گوید: «در ۱۱ فروردین ماه که در منطقه هنوز فصل کشاورزی آغاز نشده، پمپ‌های کشاورزان به کار افتاده‌اند و با لوله‌های ۶ اینچی در حال مکیدن آب کانال هستند.»
او می‌گوید: «کشاورزان در طول مسیر کانال، شمار زیادی از این پمپ‌ها را مستقر کرده‌اند.» بهادری از مسئولین وزارت نیرو می‌خواهد نسبت به این موضوع حساسیت به خرج داده و مانع برداشت غیرمجاز از آب کانال شوند.
نماینده سابق ارومیه در بخش دیگر ویدیو نیز تصویر کارخانه قند مهاباد را نشان می‌دهد که قرار است طی روزهای آینده افتتاح شود. بهادری می‌گوید: «این کارخانه یکی از بزرگترین کارخانه‌های قند کشور است که از خراسان به مهاباد و نزدیکی دریاچه ارومیه منتقل شده است. این کارخانه قرار است سالانه ۵۶ هزار تن شکر تولید کند. تولد این کارخانه در خراسان مربوط به ۸۰ سال پیش بوده که به دلیل مشکلات در تامین چغندر برچیده شده و به نزدیکی دریاچه ارومیه انتقال داده شده است. در فاز اول این کارخانه که به زودی در نزدیکی دریاچه ارومیه افتتاح خواهد شد، قرار است روزانه ۲۵۰۰ تن چغندر به این کارخانه تحویل داده شود و این مقدار بعدها به ۷۵۰۰ تن در روز افزایش خواهد یافت. مصرف این مقدار چغندر در این کارخانه، چند صد میلیون مترمکعب آب طلب خواهد کرد و با توجه به شرایط بحرانی دریاچه که با زحمت از جاهای مختلف به آن آب‌رسانی می‌شود، چالش بزرگی در راه احیا دریاچه ارومیه خواهد بود.»
این اتفاقات تلخ در حالی روی می دهد که بنا به گزارش جامعه مهندسین مشاور ایران، «رشد صنعتی و توسعه کشاورزی» از عوامل اصلی خشک شدن دریاچه به شمار می‌روند و خسارات جبران ناپذیری بر منطقه وارد کرده‌اند.
در اسفندماه ۱۴۰۱ چند روز پس از افتتاح تونل انتقال آب کانی سیب، خبرگزاری ایرنا برداشت غیرمجاز آب را از موانع پیش روی احیای دریاچه ارومیه قلمداد کرد و نوشت: «اگر سری به حوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه زده باشید، حتما در تمام رودخانه‌های منتهی به دریاچه صحنه مشترکی را دیده‌اید که رگ‌های بدن انسان را تداعی می‌کند. صدها و شاید هم هزاران رشته لوله‌های پلاستیکی و پولیکا دیده می‌شود که یک سرشان در رودخانه و سر دیگرش تا ناکجا آباد پیش می‌رود و با موتوری که سخت کار می‌کند شیره رودخانه را می‌کشند. بنابراین دیگر مجالی برای دریاچه نمی‌ماند تا لبی از آب این رودخانه‌ها تر کند.»
در همان زمان، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌و‌گو با ایرنا درباره شرایط آب دزدی در مسیر رودخانه و کانال کانی سیب به دریاچه ارومیه و اینکه تدبیری اندیشیده شد که در مسیر آب دزدی صورت نگیرد، گفت: «در این راستا مشارکت مردم بسیار مهم است، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز با همکاری شورای تامین استان و استانداری، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت نیرو با جدیت در دست پیگیری است در این امر مسیر آب به طور مداوم کنترل و پایش می شود، برداشت غیرمجاز منع قانونی دارد و با متخلفان برخورد می‌شود.»
در همین ارتباط در مردادماه ۱۴۰۱ عابدین خرم، استاندار آذربایجان شرقی از وجود شناسایی ۸۵ هزار چاه غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه خبر داد و گفت از این تعداد ۷۰ هزار چاه غیرمجاز در آذربایجان غربی و ۱۵ هزار چاه غیر مجاز نیز در آذربایجان شرقی حفر شده‌اند.
این آمارهای نگران‌کننده در حالی است که چندی پیش خبرگزاری تسنیم نوشت: «حق آبه محیط زیستی دریاچه ارومیه ۳.۴ میلیارد مترمکعب در سال است و اگر این مقدار آب هر سال فراهم شود، باز هم ۵ سال طول می‌کشد که دریاچه به تراز اکولوژیکی خود که مقدار ۱۵ میلیارد مترمکعب است برسد. لذا نباید تنها به انتقال آب از کانی سیب و تصفیه‌خانه‌ها دل بست و باید موضوع مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی، اصلاح الگوی کشت و سدسازی‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه را نیز مدیریت کرد تا بتوان بار دیگر دریاچه ارومیه را در شرایط ایده‌آل دید.»
با توجه به شرایط بحرانی دریاچه ارومیه اگر از هم اکنون با رویه آب دزدی در حوزه دریاچه ارومیه برخورد قانونی صورت نگیرد، در روزهای پیش رو و در روزهای پیک آبیاری، این قضیه به معضلی اساسی و مانعی جدی در برابر احیا دریاچه ارومیه تبدیل خواهد شد. دریاچه‌ای که بنا به گفته مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان غربی در سال گذشته ۹۵ درصد از آب آن خشک شد و تا یک قدمی مرگ کامل پیش رفت.