بررسی ابعاد خطرات محیط زیستی آبگیری سد چم‌شیر
در روزهای اخیر، فعالان حوزه محیط زیست با راه‌اندازی هشتگ «نه به آبگیری سد چم‌شیر» درتوییتر، به مخالفت با آبگیری این سد پرداخته‌اند. سد «چم‌شیر» در ۲۵کیلومتری جنوب شرقی شهر « گچساران» در مرکز استان کهگیلویه و بویر احمد قرار دارد و احداث آن در سال ۷۶ با وعده‌‌های بسیار برای رونق کشاورزی و گردشگری در منطقه صورت گرفت، اما فعالان محیط زیستی هیچ‌گاه به احداث این سد خوشبین نبوده‌اند.
پروژه سد چم‌شیردر حال حاضر نزدیک به 90 درصد پیشترفت فیزیکی داشته است. این سد برای محیط زیستی‌ها یادآور تجربه سد گتوند در استان خوزستان است؛ سدی که با وجود تلاش‌های فراوان برای آگاهی رسانی و هشدار از تاثیرات مخرب آن بر محیط زیست منطقه، آبگیری و راه‌اندازی شد. از بین رفتن بخشی از زمین‌های کشاورزی و افزایش شوری رودخانه کارون از نتایج تلخ بی‌توجهی به این هشدار‌ها بود.
اما درباره سد چم‌شیر، شايد كمترين خطر قابل پيش‌بيني، انحلال نمك در آب درياچه این سد است و روند فجايعي كه با آبگيري این سد رخ مي‌دهد، فراتر از معضلات راه‌اندازی سد گتوند است.
از جمله خطرات زیست محیطی آبگیری سد چم‌شیر، علاوه بر انحلال نمك در آب، احتمال اختلاط آب با هيدروكربن‌هاي نفتي چاه‌هاي منطقه است. توسعه كانون‌هاي ريزگرد در خوزستان و افزایش شوری آبي كه از مخزن سد خارج مي‌شود، از دیگر مخاطرات پیشترفت این پروژه است. تا آنجا که آبی که از سد خارج می‌شود، بر اثر شوری نمک نه به درد كشاورزي مي‌خورد، نه آب شرب، و اين اصل فاجعه درباره سد چم‌شیر است.
آب سد چم‌شیر شورتر از آب دریاست
روزنامه شرق در گفتگویی با حمیدرضا یاقوتی کارشناس ژئوتکنیک که سابقه طولانی در انجام مطالعات روی این سد را دارد نوشته است: «از سال 90 روی این سد مطالعاتی را آغاز کردیم و از آن زمان با مسئولان استانی و کشوری صحبت و مدارک را ارائه کرده‌ایم و گفته‌ایم که سازند گچساران، تبخیری است و با ساخت این سد، نه‌تنها افزایش کیفیت آب به وجود نمی‌آید، بلکه کاهش هم پیدا می‌کند.»
شرق به نقل از این متخصص ژئوتکنیک نوشته است: «در پایین‌دست سد، چهار چشمه نمکی وجود دارد که حتی اگر سد هم کیفیت آب را بهبود بدهد، بعد از برخورد آب رهاشده از سد با این چشمه‌ها امکان رسیدن شوری آب به رقمی معادل 208 هزار میکروزیمنس وجود دارد. این در حالی است که شوری آب دریا معادل 35 هزار میکروزیمنس است.»
به گفته کارشناسان، آبی که میزان شوری آن بیش از چهار هزار میکروزیمنس باشد، در عمل فاقد ارزش آبیاری است و شورابه‌ای بیش نیست و بنابراین آب رودخانه زهره که سد چم‌شیر بر روی آن احداث شده است، بعد از آبگیری سد، قابل استفاده برای کشاورزی نخواهد بود و این شوری آسیب‌های زیادی را برای جنوب این منطقه یعنی خوزستان و پوشش گیاهی آن به دنبال دارد.
نابودی گیاهان داخل مخزن سد چم‌شیر
خطر بزرگ دیگر احداث سد، نابودی حدود ۵۰۰هکتار جنگل‌های انبوه رودخانه‌ای و حدود چهار هزار هکتار جنگل و درختچه زار، کنار و دیگر گیاهان گچ‌دوست در داخل مخزن است. با آب گیری این سد، نه تنها میلیون‌ها درخت گز، پده و کنار در مخزن سد نابود می‌شود که جذب هزاران تن دیاکسیدکربن را مختل می‌کند.
خطر ریزگردها از دیگر آسیب‌های مطرح شده است که با آبگیری سد احتمال افزایش آن وجود دارد . آبگیری سد باعث می‌شود، جلوی سیلاب‌های رودخانه زهره گرفته شود و با این کار مانداب‌هایی که در اطراف هندیجان وجود دارد، آبی دریافت نمی‌کنند و به کانون‌های بزرگ ریزگرد تبدیل می‌شوند.
آنچه باعث حجم زيادي از انتقادات در خصوص آبگيري و بهره‌برداري از اين سد شده، املاح موجود در بافت منطقه گچساران است. تشكيلات گچ منطقه گچساران كه 70 درصد مخزن را دربردارد و سنگ نمك‌‌هايي كه در منطقه وجود دارند، از بديهي‌ترين مسائل سد چم شير خواهد بود.
مخزن سد چم‌شير۲.۳ ميليارد مترمكعب گنجايش دارد كه پر از فروچاله‌هاي نمكي است. بر اساس گفتگوی منتشر شده با حسين آخاني استاد گياه‌‌شناسي دانشگاه تهران، سجاد فتاحي جامعه‌شناس و محمد درويش فعال محيط زيست در روزنامه «اعتماد» نمك‌ها در عمق‌هاي كمتر از ۱۰۰ متر و لايه‌هاي تا ۶ متر این سد وجود دارند و این مساله مي‌تواند بسيار خطرناك باشد.
رودخانه زهره خودش که از مسیر این سد می گذرد، لب شور است و 2 برابر آب‌هاي آزاد شوري دارد. اگر مخزن سد با اين حجم از نمك شور شود، احتمال اينكه شوري را به سمت شرق خوزستان و دشت هنديجان ببرد، زياد است.
اگر نقشي كه سازمان محيط زيست در ممانعت از پروژه ميانكاله داشت را در چم شير هم بازي كند، مي‌توان به سازمان به عنوان متولي امر، اعتماد، و بي‌اعتمادي موجود در فضاي جامعه را كمي جبران كرد. بايد ديد وزارت نيرو و سازمان محيط زيست و در نهايت دولت، اراده‌اي براي حل مشكلات حداقل در حوزه محيط زيست دارند يا اصرار بر پيش بردن اهداف و مقاصد خود را همچنان در اولويت مي‌بينند.
اختلاط آب با هيدروكربن‌هاي نفتي چاه‌هاي مخزن سد چم‌شیر
وقتی سد آبیاری شود، به دلیل تجمع مواد آلی که درمخزن با انتشار متان مواجه خواهیم شد. متان یک گاز گلخانه‌ای است، که کشور در حال حاضر به حد زیادی درگیر این گاز هست. متان80 برابر بیشتر از دیاکسیدکربن اثر گلخانه‌ای دارد و خود این موضوع مشکل اساسی دیگری است. با وجود همه این دلایل و خواسته منتقدان، به نظر می‌رسد لازم است وزارت نیرو درباره آبگیری و بهره برداری از سد چم‌شیر مطالعات بیشتری انجام بدهد. چراکه در صورت صحت نظرات این کارشناسان و تکرار تجربه گتوند، آسیب‌های محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی زیادی به بخش‌های بزرگی از دو استان کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان وارد خواهد آمد که قابل جبران نیست.
با این حال و با وجود هشدارهای کارشناسان معلوم نیست چرا برای آبگیری سد پیش از انجام مطالعات کافی اصرار می‌شود. آیا این اصرار، به دلیل وجود طرف چینی در پروژه و صرف سرمایه او در این سد است؟