تهدید بناهای تاریخی شیراز در طرح بین‌الحرمین
بهمن ۱۴۰۰ کارزاری با عنوان «درخواست ثبت بناهای ارزشمند در معرض تخریب بافت تاریخی شیراز» ایجاد شد. این کارزار امسال، بعد از انتشار خبری مبنی بر ادامه تخریب‌های بافت تاریخی که بصورت موقت متوقف شده بود، بار دیگر مورد توجه مردم و فعالان فرهنگی قرار گرفت.
بنابر آنچه در متن کارزار نوشته شده است «در آخرین دست‌اندازی‌ها به این بافت تاریخی و در طرح توسعه ۵۷ هکتاری حرم شاهچراغ، بسیاری از بناهای ثبتی و غیرثبتی ارزشمند این پهنه در وسعتی ۴ هکتاری در ده سال گذشته به صورت غیر قانونی توسط نهادهای مسئول، تخریب شده‌اند.»
نهادهای مسئول مدعی هستند که بناهای ثبت شده در این محدوده عدد قابل توجهی نیست، اما به گفته نویسنده نامه کارزار، «مسئولان درصدد هستند تنها با حفظ تک بناهای ثبتی و تخریب دیگر بناها، طرح‌های توسعه بزرگ مقیاسی را در این بافت تاریخی، اجرا کنند».
این در حالی است که تعداد بناهای ارزشمند ثبت نشده این محدوده، عدد قابل توجهی است که به واسطه فشار نهادهای قدرت و طرفدار توسعه بدون ضابطه، پرونده ثبتی این بناها سال‌هاست به حالت تعلیق درآمده و متولیان استانی، به صوت تعمدی از ارسال پرونده‌های ثبتی این بناها جلوگیری کرده‌اند تا جواز تخریب در این پهنه راحت‌تر گرفته شود.
حالا بعد از مدتی بی‌خبری از بافت مذکور، از اوایل بهمن ۱۴۰۱، اخباری مبنی بر ادامه تخریب‌ها در بافت تاریخی شیراز منتشر شده است. اخباری که گزارش‌هایی از تخریب منازل مسکونی قدیمی برای توسعه فضای میان دو حرم می‌دهد.
هرچند وزیر میراث فرهنگی جمهوری اسلامی در تاریخ ۲۶بهمن و بعد از انتشار گسترده خبر تخریب بافت تاریخی این خبر را کذب دانست و ادعا کرد که «کار ما اصلاح تخریب‌های گذشته و پاسخگو کردن کسانی است که در گذشته بافت‌های تاریخی را تخریب کردند.» اما هنوز هم ترس ادامه روند تخریب در جهت توسعه حرم شاهچراغ و نیل به «شیرازِ مذهبی» وجود دارد.
تخریب بافت تاریخی شیراز برای پیشبرد چه هدفی است؟
طرح «بین‌الحرمین شیراز» طرحی مشترک میان نهادهای دو حرم شاهچراغ و حرم سید علاالدین حسین، شهرداری و استانداری فارس است که طرح اولیه آن در سال ۱۳۷۶ تدوین شد و به موجب آن قرار بود تا محدوده ۶۰ هکتاری، میان ورودی‌های حرم شاهچراغ و حرم سید علاالدین حسین، ساماندهی شده و امکانات خدماتی و زائرسراهایی را در آن ایجاد شود.
سال ۹۳ و در جریان اجرا، مساحتی بیش از ناحیه مورد تائید در طرح اولیه تخریب شد. این تخریب‌ها که ابنیه شاخص مربوط به دوران زندیه و قاجاریه را هم در بر داشت، حساسیت‌های عمومی را برانگیخت و اجرای طرح بین‌الحرمین شیراز بطور موقت، متوقف شد.
در سال ۱۳۸۴، طراحی و سرمایه‌گذاری مجموعه تجاری-فرهنگی بین‌الحرمین، به یک شرکت ایرانی-اماراتی به نام تواصل واگذار شد و بلاخره سال گذشته ادامه اجرای آن، در دستور کار استانداری فارس قرار گرفت.
در حالی که معاون عمرانی استاندار فارس در گفتوگو با روزنامه ایران گفته بود: «در طرح بین‌الحرمین شیراز، تأکید بر حفظ بناهای تاریخی واجد ارزش است و بهینه‌سازی مورد توجه کارشناسان قرار خواهد گرفت»، اخبار غیر رسمی از تخریب مجدد بافت تاریخی شیراز در یک سال اخیر باعث شد تا ۲۰۰ تن از فعالان حوزه‌های معماری، شهرسازی و میراث‌فرهنگی، ضمن صدور بیانیه‌ای، خواستار ثبت ملی هرچه سریع‌تر بناهای ارزشمند تاریخی شهر شیراز و پیشگیری از تخریب آنها شوند.
بسیاری از فعالان معتقدند اجرای این طرح، منجر به ایجاد هتل، مجتمع‌های خرید و سایر امکانات خدمات به زائرین، بر روی بافت تاریخی تخریب شده خواهد شد. این گمانه‌زنی، بر اساس ساخت و سازهای عظیمی که در شهر تاریخی مشهد به سبب حضور حرم امام رضا انجام شد، تحلیل غیر منطقی و نادرستی به نظر نمی‌رسد.
بنابر گزارشی که اخیرا روزنامه شرق منتشر کرده است «شواهد بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد هدف طراحان و مجریان پروژه توسعه حرم، برخلاف آنچه عنوان می‌شود، تنها بخشی از بافت ارزشمند تاریخی این شهر، یعنی ۵۷ هکتار مصوب نیست، بلکه به نظر می‌رسد تمام آن منطقه، به مساحت ۳۶۰ هکتار باشد.»
مشکلات طرح بین‌الحرمین شیراز
طرح بین‌الحرمین شیراز، در وهله اول، موجب از بین رفتن بافت تاریخی مرکز شهر شیراز شده و این در حالی است که این شهر، یکی از پایگاه‌های اصلی گردشگری تاریخی-فرهنگی در کشور است و شهرت جهانی آن، سالانه منجر به ورود گرشگران بین‌المللی به ایران می‌شود.
یکی از شهرهای «خواهر خوانده» شیراز، شهر قونیه در کشور ترکیه است و در حالی که این خواهر خوانده، هر ساله در فصل پاییز، تنها در یادبود مولانا، عارف و شاعر ایرانی، میزبان گردشگران بسیاری از سرتاسر جهان است، متولیان شیراز بر اجرای طرح بین‌الحرمین و تغییر ماهیت تاریخی این شهر توریستی به شهری مذهبی و زیارتی اصرار دارند.
از طرفی به گفته کارشناس «پژوهشکده هنر، معماری شهرسازیِ نظر»: علاوه بر اینکه «فضای بین الحرمین شیراز، نه تنها نتوانسته نقش خود را در پیوند دو فضای مذهبی ایفا کند، بلکه باعث جدایی فضایی در بافت مرکزی شهر شیراز هم شده و می‌تواند اثرات اجتماعی جبران ناپذیری به همراه داشته باشد»، فاصله میان این دو حرم، برای خلق «بین الحرمین» هم زیاد است، چنانچه در کربلا هم فاصله میان دو حرم «امام حسین» و «حضرت ابوالفضل» کمتر ۴۰۰ متر است.
شیراز در حال حاضر با بافت تاریخی فرهنگی خود، امکان جذب توریست و کسب سرمایه گردشگری را دارد، اما با وجود اشکالاتی در طرح بین‌الحرمین، متولیان شهری با اصرار بر تغییر ماهیت این شهر تاریخی-فرهنگی به شهری مذهبی، قصد ایجاد منبع درآمدی ماندگار و مذهبی برای این شهر دارند. به نظر شما اجرای این طرح در جهت منافع شهر شیراز خواهد بود؟