فولاد مبارکه؛ اختلاس‌گر فراموش شده آب
صنعت فولاد و صنایع مرتبط به آن سالهای زیادی است که ظاهرا قرار است با عنوان «صنعت سبز » منافع ملی ایران را تامین و تضمین کند. با این وجود این صنعت کهنسال ایران با زیرساخت‌هایی که از استانداردهای جهانی بسیار دور است، نه تنها گره‌ای از مشکلات مالی ایران باز نکرده که با موضوعاتی از جمله فساد مالی و مصرف بیش از حد استاندارد منابع، بلای جان فعلی ایران هم هست و البته همچنان از انظار پنهان.
بنابر برخی گزارش‍های علمی موجود، ایران در حال حاضر برای تولید هر تن فولاد با زیرساخت‌های فرسوده موجود، نزدیک به 230 لیتر آب مصرف می‌کند که این مقدار تقریبا 3 برابر استاندارد جهانی یعنی 80 لیتر برای تولید هر تن فولد خام است.
با توجه به آمار ارائه شده در سال 1399، ایران با تولید بیش از 30 میلیون تن فولاد در سال، نزدیک به 700 میلیون متر مکعب آب مصرف کرده که این حجم تقریبا برابر با نصف حجم کل سد زاینده رود، یا گنجایش سد کرج(امیرکبیر) است.
با وجود شرایط بحرانی آب در ایران، هنوز تصمیم قاطعی برای کاهش میزان تولید فولاد اتخاذ نشده و حتی در مواردی با اصرار بر تولید بیشتر و ابقای صنایع وابسته به فولاد، ایران قصد رقابت جهانی در این عرصه را هم دارد.
شرکت فولاد مبارکه اصفهان در آغاز دهه 60 علیرغم آب بر بودن این صنعت، در مرکز کشور و در حاشیه مسیر رودخانه زاینده‌رود، تنها شریان آب‌دار کویرهای مرکزی ایران، بنا شد؛ شاید تصمیم ایجاد این صنعت در مرکز ایران در شرایط ناامن و جنگی در نواحی آبخیز کشور و مرزهای ایران، در زمان خود استراتژی موفق و قابل تقدیری به نظر برسد اما امروزه که ایران و خاورمیانه با خشکسالی مواجه است، حفظ این صنعت نه تنها استراتژی خوبی در این جنگ طبیعی آب نیست، بلکه ضربه سهمگینی به منطقه و جهان تلقی می‌شود.
در دهه‌های اخیر رودخانه زاینده رود، به سبب مدیریت نادرست منابع آبی کشور، به صورت موقت و صرفا جهت حفظ حیات و ابقای کشاورزی و صنایع در برخی مناطق مرکزی ایران مسیر اصلی خود تا تالاب بین‌المللی گاوخونی را می‌پیماید و این مسئله زمینه‌ساز مشکلات اجتماعی، بهداشتی، محیط زیستی و حتی سیاسی در این منطقه شده است.
بعد از تجمعات اعتراضی کشاورزان اصفهان در سال 1400، برگشت جریان زاینده‌رود به اصفهان به یک مطالبه و اعتراض عمومی و چندجانبه تبدیل شد. اما بسیاری از رسانه‌های داخلی و خارجی، کشاورزان را قشری زیاده‌خواه عنوان کردند و با محاسبه میزان آب مصارف کشاورزی، کشاورزان را به مدارا و صرفه جویی در مصرف آب دعوت کردند. این در حالی بود که هیچ اتهامی گریبان صنایع آب‌بری چون فولاد و صنایع وابسته به آن را نگرفت و تنها در موارد اندک اعتراض به این صنایع، توجیه استفاده از آب دست دوم یا پساب و برگشت آب صنعتی، قائله به نفع فولاد و صنایع دیگر در دو استان یزد و اصفهان ختم شد.
این در حالی است که بیشتر از 1000سال است که اصفهان و حومه آن، باغ شهرهایی بودند که در جریان طبیعی رودخانه، همواره به سبزی زیست داشتند و با توجه به لزوم امنیت غذایی در شرایط تحریم‌های سخت ایران، حفظ منابع حداقلی غذا و استقلال غذایی اهمیت بیشتری از صنعتی با راندمان ملی پایین دارد.
فولاد مبارکه اصفهان از سالهای ابتدایی تاسیس، بخشی از سود خود را صرف مشارکت در نهادهای دولتی و خصوصی کرده است و همواره در رسانه‌ها، خیریه‌ها، مدارس، آسایشگاه‌ها و اماکن مختلف سرمایه‌گذاری بلند مدت کرده است. از این رو، در لیستی که از تخلفات مالی این مجموعه شرکت در تابستان 1401 منتشر شد، نام بسیاری از ارگان‌های مرتبط و بی‌ربط به فولاد وجود دارد.
حذف مصارف با اولویت پایین
اما با همین قدرت شبکه‌ای ایجاد شده در زیرساخت‌های اجتماعی-فرهنگی، ظاهرا دستگاه قضایی ایران توان مقابله با این مافیا را ندارد. در این میان مسئله مهم اختلاس و سرقت آب ایران در شرایط فوق بحرانی خشکسالی است.
یکی از پیشنهادات اورژانسی برای برون رفت ایران از خشکسالی چند صد سالهای که فعلا ادامه دارد، حذف مصارف آب با اولویت پایین است و از آنجا که سود مالی فولاد مبارکه و شرکت‌های متصل به آن بیشتر خصوصی است و ثروت کمی به طور مستقیم و غیر مستقیم سهم کشور و مردم است، به نظر می‌رسد یک تصمیم عاقلانه، تعطیلی موقت این مجموعه پیر با زیرساخت‌های کهنه و پرمصرف است. در این صورت حداقل دستاوردهای این اقدام عبارتند از: حذف حقابه صنعت و ذخیره آب بیشتر در سد، برگشت پساب‌های تصفیه شده به بخش‌های مردمی همچون کشاورزی، احیای منابع طبیعی و آب‌های زیرزمینی.
تا امروز مشخص شد که ایران قصد هیچگونه برخوردی با صنعت مافیایی فولاد و تدوین برنامه‌ای برای کاهش مصارف آبی این صنعت ندارد. به نظر شما آیا توجه و مطالبه تعطیلی مجموعه شرکت‌های فولاد در مرکز ایران یا جابجایی آن به مناطق آبخیز در شرایط کنونی ضروری است؟ تا چه حد و چگونه امکان تعطیلی یا انتقال این صنعت که ایران را بیشتر متحمل ضرر می‌کند وجود دارد؟