چرنوبیل» در تالاب گاو خونی»
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های اجتماعی در شرایطی که ایران دچار کمبود آب است، کاهش کیفیت هوا به دلیل خاک و ریزگردهای شیمیایی و مضری است که از بستر و پهنه‌های خشک شده یا در شرف خشکی به پاخاسته و هوای مناطق اطراف را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ وضعیتی که تالاب‌های خشک شده ایران را به اندازه بمب اتم خطرناک کرده است.
تالاب گاوخونی، آخرین مقصد رودخانه زاینده رود، با شرایط فعلی‌اش یکی از همین «بمب‌های اتمی» و منبع آلاینده‌های خطرناک است.
بستر پر آب گاوخونی، عمری بیش از ۱۰ میلیون سال داشته و این تالاب در طول این عمر، سال‌های بسیاری هم مقصد آلاینده‌های انسانی بوده است. تنها در یک قرن اخیر، پا گرفتن صنایع در مسیر زاینده رود، باعث شده تا مقدار زیادی از پساب‌های تصفیه شده و تصفیه نشده صنعتی، در ایستگاه‌های مختلف به این رود بریزد.
سال‌ها پیش از توسعه فاضلاب‌های صنعتی، بسیاری از صنایع حاشیه زاینده رود، پساب‌های سنگین خود را به طور مستقیم و غیر مستقم به جریان زاینده رود وارد می‌کردند. این اتفاق در حال حاضر هم با قانون گریزی بعضی از صنایع کاغذ سازی، شرکت‌های فولادی، کارگاه‌های سنگ و فلز و… ادامه دارد و در نتیجه همین جریان بوده که فلزات و شبه فلزات آسیب رسان و سمی صنایع هم به تالاب راه پیدا کرده‌اند.
منبع آلاینده دیگر تالاب گاوخونی، زهاب‌های زمین‌های کشاورزی است که در طول مسیر و در ایستگاه‌های مختلف به بستر زاینده رود می‌ریزد. یک مورد از ورود مستقیم زهاب کشاورزی به تالاب گاوخونی، سد (حوضچه‌های کشاورزی) در ۱۰۰ کیلومتر نهایی تا تالاب هستند.
یکی از تدابیر اندیشیده شده برای حفظ منابع آب کشاورزی، ایجاد سد و موانع در مقابل جریان آب زاینده رود بوده است. به این ترتیب، سدهایی همچون سد گلی، سد رودشتین و سدهای محلی دیگر از شهر زیار تا ورزنه ایجاد شده است. این سدهای کوچک محلی، راه زاینده رود به تالاب را بریده‌اند و هرکدام با مقدار کمی از آب زاینده رود و مقدار زیادی زهاب کشاورزی با انواع سموم شیمیایی آب گیری شده‌اند.
پساب تصفیه شده فاضلاب شهر و روستاها، منبع دیگری هستند که به سدها تنظیم آب کشاورزی می‌پیوندند؛ به عنوان مثال پساب تصفیه‌خانه شهری شهر ورزنه، یکی از انواع این پساب است، که در فاصله ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری هدایت شده و به تالاب گاوخونی ریخته می‌شود.
این زهاب‌های کشاورزی و پساب‌های تصفیه شده، به طور متوالی و در شرایطی که خروجی سد زاینده رود به طرف شرق اصفهان مسدود است، در سدهای تنظیمی کشاورزی جاری شده و مجددا بعنوان زهاب به سد محلی بعدی راه پیدا می‌کند و نهایتا درآخرین ایستگاه، کمی قبل از گاوخونی، به طرف تالاب هدایت می‌شود.
در دو دهه اخیر، تالاب گاوخونی، به جز بارندگی و اندکی آب از منابع طبیعی، با همین زهاب و پساب‌های پر املاح و مواد شیمیایی (کود و مواد تصفیه خانه) که در سدهای ساخته شده در فاصله ۱۰۰ کیلومتری تالاب تجمیع می‌شوند آبگیری شده است.
حالا که ۹۹ درصد آب تالاب گاوخونی خشک شده، بستر آن به منبعی مملو از مواد شیمیایی مضر تبدیل شده که در اثر کم شدت‌ترین جریانات جوی هم، وضعیت هوای شهر و روستاهای همجوار تالاب گاوخونی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ورزنه، یکی از شهرهای متاثر از آلودگی گاوخونی
ورزنه یکی از شهرهایی است که در شرق استان اصفهان و در همسایگی تالاب بین‌المللی گاوخونی است. این شهر، متاثر از همین آلاینده‌های شیمیایی در بستر خشک تالاب گاوخونی، چندسالی است با آمار بالای بیماری‌های سرطانی بخصوص در سنین پایین، دست و پنجه نرم می‌کند.
اطلاع رسانی درباره رواج بیماری‌های سرطانی در میان مردم ورزنه اولین بار در سال ۱۳۹۳ و با نامه هشدارآمیز احمد سالم، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای جمهوری اسلامی به وزیر بهداشت وقت آغاز شد؛ او در این نامه خواستار دستورات سریع برای بررسی وضعیت بهداشتی و پیشگیری از شیوع بیماری سرطان در «شرق اصفهان» شد.
هرچند در واکنش به این نامه، فرمانداری و علوم پزشکی اصفهان ادعای سالک را تکذیب کردند، اما او در گفت و گو با خبرگزاری مهر شفت گفت: «تحقیقی در دست انجام است که به محض رسیدن آمار آن، نتایج انواع بیماری‌ها، از جمله سرطان به دلیل خشکسالی در این منطقه را رسانه‌ای خواهم کرد.»
بعد از تمام تکذیبیه‌های منتشر شده در زمستان ۹۳، خبرگزاری تسنیم در ابتدای سال ۹۴ گزارشی از ابتلای دست کم ۷۰ نفر از شهروندان شهر کم جمعیت ورزنه داد و اعلام کرد: «برخی از کارشناسان سلامت و محیط زیست اعلام کرده‌اند که اگر خشکی تالاب گاوخونی به همین صورت ادامه پیدا کند، در ۱۰ سال آینده ۱۰ هزار نفر سرطانی در یزد، ۳۵ هزار سرطانی در اصفهان و ۲ هزار و ۵۰۰ نفر سرطانی در شهرکرد تنها بر اثر ریزگردهای برخاسته از گاوخونی خواهیم داشت.»
حالا تقریبا ده سال گذشته و در حالی که ۹۹ درصد بستر تالاب گاوخونی خشک و بی‌آب شده، بهمن ۱۴۰۰ و در جریان روز جهانی تالاب‌ها، گزارش اداره کل محیط زیست استان اصفهان، افزایش بی‌سابقه آمار سرطان در روستاهای اطراف گاوخونی را تائید کرد.
هرچند همچنان اخبار رسمي و تخصصی از وضعیت شهر و روستاهای اطراف گاوخونی در مقوله بیماری‌های خاص منتشر نشده و آمار شفافی از این ادعا تا این لحظه به دست نیامده است، اما این احتمال (درگیری کودکان به بیماری‌های سرطانی) با وجود آلاینده‌های صنعتی و شیمیایی، غیر منطقی و دور از انتظار نیست.