تالاب گاوخونی بی‌بهره از جریانات موقت زاینده رود
«تالاب گاوخونی» اصفهان که بیشتر از یک دهه است در جریان خشکی کامل قرار گرفته، در هر بار جریان یافتن «زاینده‌رود» به سمت شرق اصفهان، آبگیری نشده و این در حالی است که بسیاری از فعالان محیط زیستی اصفهان، با گلایه از مافیای آب و قدرت تبلیغاتی آنها، نگران مرگ کامل این تالاب ۴۷۶ کیلومتر مربعی، در سکوت کامل خبری هستند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۱ بهمن سال ۱۴۰۱، از افزایش «خروجی سد زاینده رود با هدف بازگشایی این رودخانه حد فاصل سد چم آسمان تا شهرستان اصفهان و تخصیص آب برای آبیاری کشت کشاورزان این خطه قبل از نیمه شب پنجشنبه (۱۹ بهمن)» خبر داد و این اتفاق، هرچند شهروندان اصفهان را در ۲۲ بهمن، برای استقبال از آب، به سطح شهر و حواشی رودخانه کشاند، منفعتی به تالاب گاوخونی نرساند.
چرا آب به تالاب گاو خونی نمی‌رسد؟
سدی که به آن «سد رود شتین» یا «سد تنظیمی» می‌گویند، در آخرین ایستگاه زاینده رود، ۱۰۰ کیلومتر قبل از تالاب بین‌المللی گاو خونی، جلوی ورود جریان آب رودخانه به تالاب را گرفته و با هدایت زاینده رود به کانال‌های کشاورزی، آب را در دو جهت شرقی (زمین‌های کشاورزی ورزنه) و غربی (اسلام آباد و هرند) تقسیم می‌کند.
این اتفاق که از چشم عموم پنهان است، باعث شده تا مردم استان اصفهان و فعالان محیط زیست کشور، از مرگ تدریجی تالاب گاو خونی غافل بمانند و با انتشار خبر جریان زاینده رود به سمت شرق، به آبگیری تالاب گاو خونی با زاینده رود، امید داشته باشند.
بهمن امسال هم همزمان با جریان یافتن آب به هدف رضایت شهروندان اصفهان و کشاورزان ورزنه، محمد درویش که یکی از فعالان محیط زیست ایران و کارمند سابق اداره محیط زیست ایران است، در صفحه اینستاگرام خود، آبگیری تالاب گاوخونی را پیش بینی کرد.
این در حالی است که همانطور که پیشتر ذکر شد، مسیر پیش روی آب برای رسیدن به تالاب گاوخونی، توسط سد تنظیمی ورزنه یا رودشتین مسدود شده و با توجه به اخبار منتشر شده در این مورد، آخرین بار در نیمه نخست سال ۱۳۹۹ دریچه سد رودشتین به روی تالاب گاوخونی باز شد و مقدار کمی از حقابه سالانه تالاب، به آن رسید.
امسال هم در زمان رسیدن آب رودخانه به ورزنه، سد رودشتین به سمت تالاب گاوخونی بسته بوده است و با اینکه خبری از گشایش این سد برای احیای تالاب گاوخونی نبود، محمد درویش به اشاره به بارش‌های شدید برف و باران در هفته سوم بهمن ماه، احتمال «سرریز سد رودشتین در شرق اصفهان» را مطرح کرد.
تالاب گاو خونی چقدر آب دارد و این آب از کجا تامین می‌شود؟
بخشی از تامین کنندگان آب تالاب گاوخونی، سیلاب‌ها و زیرحوضه‌های فصلی و موقتی هستند که از جهات مختلف به بستر ۴۷۰کیلومتر مربعی این تالاب می‌ریزند و سهمی کمتر از ۱۰ درصد در حفظ حیات گاوخونی دارند. زهاب و روان‌آب‌های کشاورزی هم جریان آبی هستند که به سمت تالاب گاوخونی حرکت می‌کنند و در این سالها توانسته‌اند بین ۱تا ۴ درصد از بستر گاوخونی را به گفته مدیرکل محیط زیست سابق اصفهان، «مرطوب» نگه‌دارند.
براساس مصوبه «توزیع عادلانه آب» که با محوریت طومار شیخ بهایی تنظم شده و مجلس شورای اسلامی در سال ۶۱ برای اجرا به وزارت نیرو ابلاغ کرده است، سهم سالانه محیط زیست از زاینده رود، مقدار ۱۷۶میلیون متر مکعب است.
برای درک بهتر می‌توان گفت این سهمیه ۱۷۶ میلیون متر مکعب سهم تالاب و باقی ارکان محیط زیست استان، باید از منبع ۱۰۹۰میلیون مترمکعب حجم مفید سد زاینده رود در سال تامین شود! اما روند کاهش رطوبت تالاب گاوخونی از ۴درصد به ۱درصد مساحت کل در طول یک سال (از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰) بیانگر این است که حتی یک چهارم این مقدار هم تخصیص داده نشده است.
هرچند رسانه‌های رسمی ایران بعد از جریان آب زاینده رود در بهمن ۱۴۰۰، خبری از باز شدن دریچه‌های سد رودشتین به سمت تالاب گاوخونی منتشر نکرده‌اند اما محمد درویش فعال محیط زيست با انتشار عکسی که به نظر می‌رسد از فضایی بعد از سد رودشتین به سمت تالاب گاوخونی گرفته شده است، در استوری اینستاگرام خود نوشت «زاینده رود همچنان پرامید به سمت گاوخونی در حرکت است و موانع را یک به یک از سر راه بر می‌دارد».
نباید فراموش کرد که بعد از هر بار جریان یافتن زاینده رود به طرف سد رودشتین، مدت زمان کوتاهی (چند ساعت) دریچه سد به سمت تالاب گاوخونی باز می‌شود. این گشایش دریچه نه به جهت تخصیص حقابه تالاب گاوخونی که به جهت لایروبی دریچه سد از گل و لای انباشته است و نمی‌توان با دیدن حجم کمی از آب در مقابل سد رودشتین، آبگیری تالاب گاوخونی را استنباط کرد و باید منتظر اخبار رسمی و موثق از طرف کارشناسان و ناظران حاضر در اطراف تالاب ماند.