مبارزه جهانی با آلودگی پلاستیک: چالش‌ها و راهکارها
مشکلات
آلودگی پلاستیکی نه تنها در ایران، بلکه در سراسر جهان، برای انسان و طبیعت یک تهدید وحشتناک است. با وجود تلاش‌های فراوان برای تغییر و اصلاح الگوی زندگی جوامع و کاهش استفاده از این ماده خطرناک، مشکل آلودگی پلاستیک همچنان برجسته است. به همین دلیل، شعار روز جهانی محیط زیست سال ۲۰۲۳ با عنوان "مبارزه با آلودگی پلاستیک" انتخاب شده است تا جوامع به چالش‌های بی‌شماری که ناشی از آلودگی پلاستیکی هستند، آگاه شوند. در یک برنامه تلویزیونی با عنوان "مبارزه جهانی با آلودگی پلاستیکی: چرا و چگونه؟" که توسط اتاق "ایران من" در شبکه اجتماعی کلاب هاوس برگزار شد و با همکاری مرکز صلح و محیط زیست، موضوع پلاستیک و آلودگی آن مورد بررسی قرار گرفت. در این برنامه، معصومه ابتکار، شینا انصاری، عباس محمدی، مهتا بذرافکن و متخصصین و دوستداران محیط زیست حضور داشتند.
ابتکار در آغاز بحث با اشاره به تشکیل اولین کنوانسیون جهانی مبارزه با آلودگی پلاستیک در طی دو ماه آینده، اظهار داشت: "امروز به دلیل حجم بسیار بالای پلاستیک‌های غیرقابل تجزیه و تحلیل، جامعه جهانی به اجماعی رسیده است که نیازمند تشکیل این کنوانسیون هستیم." وی بیان کرد که در صورت ادامه روند فعلی، پیش‌بینی می‌شود تعداد قطعات پلاستیک در دریاها تا سال ۲۰۵۰ بیشتر از تعداد موجودات دریایی خواهد بود، که این یک فاجعه است.
استاد ایمونولوژی دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر اهمیت بحث میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها و تأثیرات آن‌ها بر فعالیت سلول‌های انسان و سیستم ایمنی، یادآور شد: "براساس تحقیقات اخیر، هر فرد میانگیناً سالانه معادل ۵۰ کیسه پلاستیکی را می‌خورد. این به این خاطر است که میکروپلاستیک‌ها به آب و مواد غذایی وارد شده‌اند." او با طرح این سوال که ما چه کرده‌ایم، اظهار داشت: "در ایران، در سال ۱۳۸۳ لایحه مدیریت پسماند را تقدیم مجلس ششم کردیم و با تلاش آقای کروبی و همکاران، این قانون تصویب شد و آیین‌نامه اجرایی آن نیز مصوب گردید. این قانون به طور کلی شامل بحث پلاستیک‌ها نیز بود." او افزود: "در شورای سوم شهر تهران نیز آیین‌نامه‌ای تصویب شد که با همت خانم آباد مدتی اجرا شد. همچنین، دولت اخیراً طرحی مرتبط با این موضوع در دستور کار داشته است که قدمی خوب است."
به گزارش روزنامه اعتماد، رییس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: "این مسئله به هر حال بسیار جدی است؛ مسئله سلامت، محیط زیست و اقتصاد." او به موانع موجود در ایران اشاره کرد و با توجه به تجربه خود در عرصه اجرایی، تعارض منافع را برترین مانع عنوان کرد. به عبارت دیگر، تولیدکنندگان پلاستیک و صنایعی مانند پتروشیمی که در کشور قدرتمند و لابی تأثیرگذاری دارند. او اظهار داشت: "زمانی که آیین‌نامه کاهش مصرف پلاستیک و مدیریت پلاستیک‌ها را در دولت، شهرداری یا شورای شهر مطرح می‌کردیم، این صنف به شدت مخالفت می‌کرد." او اضافه کرد: "چالش بعدی در این زمینه مربوط به آب است. یعنی وقتی مشکل استفاده از ظروف یکبار مصرف مطرح می‌شود، دوگانگی و تعارض آن با کشورهای کم‌آب، به ویژه در شرایط کشور ما، به چشم می‌خورد." وی افزود: "آیا راه‌حلی وجود دارد که همزمان با کاهش استفاده از ظروف پلاستیکی گسترش استفاده از منابع آب نشود؟"
ابتکار همچنین به موضوع قیمت ارزان پلاستیک اشاره کرد و گفت: "سهولت استفاده از پلاستیک برای مردم و قیمت ارزان آن، این مسئله را پیچیده می‌کند." به همین دلیل، در لایحه ارزش افزوده، پیشنهاد عوارض سبز برای استفاده از پلاستیک‌ها مطرح شده بود، اما متأسفانه این بخش از لایحه حذف شد.
زهرا جواهریان، یکی از مدیران با سابقه در زمینه محیط زیست، در این برنامه به این نکته اشاره کرد که طی سال‌های سابقه کار در فرهنگ‌سازی محیط زیست بسیار پیشرفت کرده‌ایم. اما باید تاکید کنم که آگاهی درباره این موضوع موجود است، اما آیا این آگاهی به روش و رفتار تبدیل شده است؟ به عنوان مثال، در این اتاق کلاب هاوس که قاعدتاً همه دوستداران محیط زیست هستند، چند نفر از کیسه‌های پارچه‌ای استفاده می‌کنند؟ به نظرم راهکارهایی که ارائه می‌شوند باید سه جنبه را با هم ترکیب کنند.
اولین جنبه، منافع اقتصادی است. وقتی به نانوایی می‌رویم، اگر هزینه‌ای برای کیسه پلاستیکی دریافت کنیم، به استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای یا سفره فکر خواهیم کرد، حتی اگر از آن جهت نباید کیسه‌های پلاستیکی در برابر نان داغ "توکسین" آزاد می‌کنند. در کشورهایی که به این موضوع صحیح پرداخته‌اند، دریافت کیسه پلاستیکی رایگان نیست و هزینه‌ای قابل توجه دارد. اما در اینجا، شهروندان کیسه‌های پلاستیکی رایگان دریافت می‌کنند.
جنبه دوم، اعمال قوانین محکم است. اگر بتوانیم قوانین سختگیرانه‌ای را تصویب کنیم و به اجرای موثر آن‌ها بپردازیم، این بسیار مهم است.
جنبه سوم، ارتقای پرستیژ است. از طریق فیلم‌ها، سینما و هر رسانه دیگر، می‌توانیم استفاده کننده‌های پلاستیک را به عنوان شخصیت‌های منفی و غیرپویا نشان دهیم و استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را به عنوان چیزی منفی و غیرمورد تأیید نشان بدهیم. این می‌تواند به این موضوع کمک کند.
راه‌حل طرح
۱. آموزش و افزایش آگاهی: باید برنامه‌های آموزشی مناسب در مدارس، دانشگاه‌ها و جوامع برگزار شود تا افراد را درباره مزایا و ضرورت استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای و جایگزین‌های دیگر پلاستیکی آگاه سازیم.
۲. تشویق و پاداش: می‌توان با ایجاد سیستمی از تشویقات و پاداش‌ها، افراد را به استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای و جلوگیری از استفاده از کیسه‌های پلاستیکی تشویق کرد.
۳. حمایت از تولیدکنندگان محلی: با حمایت از تولیدکنندگان محلی کیسه‌های پارچه‌ای و جایگزین‌های پلاستیکی قابل بازیافت، می‌توان ارائه آن‌ها را در بازار تشویق کرد و استفاده از آن‌ها را افزایش داد.
۴. طراحی محیطی مستدام: باید در طراحی محیط‌ها و فضاهای عمومی از راهکارهایی استفاده کرد که استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را کاهش دهند، مانند ایجاد جایگاه‌های قابل دسترس برای جمع‌آوری و بازیافت کیسه‌های پلاستیکی.
۵. تحقیقات و نوآوری: برای پیدا کردن راهکارهای جدید و نوآورانه در جایگزینی کیسه‌های پلاستیکی با جایگزین‌های قابل بازیافت و دوستدار محیط زیست، باید به تحقیقات و توسعه در این زمینه توجه ویژه‌ای شود.
با اجرای همزمان این راهکارها، می‌توانیم به کاهش تولید کیسه‌های پلاستیکی و حفاظت از محیط زیست بپردازیم و در جهت بهبود وضعیت فعلی پیش برویم