آب‌های زیرزمینی قربانی چاه‌های غیرمجاز

این روزها محیط زیست به یکی از مهمترین دغدغه‌های مردم در ایران تبدیل شده است. آلودگی هوا، خشکی دریاچه‌ها، نابودی جنگل‌ها، خشکسالی . کمبود آب از جمله مشکلاتی است که امروزه ایران با آن دست به گریبان است. حتی اگر تصور کنیم که مشکلات اقتصادی و انسانی در ایران برطرف شود، باز هم برای یک زندگی خوب نیازمند محیط زیست سالم هستیم. در اکثر کشورهای توسعه یافته توجه به مسائل محیط زیستی به اولویت دولت‌ها بدل شده است و افکار عمومی هم توجه ویژه‌ای به آن دارد. اما شاید مهمترین موضوعی که در ایران نگرانی ایجاد کرده است، مقوله خشکسالی است. درباره این موضوع سالهاست که صحبت شده است. اما امروزه مشخص شده که تصمیماتی که در گذشته با عنوان «توسعه» برای ایران گرفته شده ، حالا به عامل مشکلات محیط زیستی تبدیل شده است. یکی از آنها بحث کشاورزی است.

طبیعی است که کشاورزی نیازمند تامین اب است و در کشور خشکی مثل ایران راهکاری جز استفاده از آب‌های سطحی و همچنین حفر چاه نیست. اما وقتی حفر این چاه‌ها از آستانه تحمل محیط زیست بالاتر رود، مشکلات فراوانی مانند فرونشست را ایجاد می‌کند.

وزارت نیرو از وجود بیش از 800 هزار چاه مجاز و غیر مجاز در کشور خبر می‌دهد. میزان برداشت از این چاه‌ها به طور سالانه چیزی حدود 45 میلیارد مترمکعب است که این معادل 55 درصد از کل مصرف آب کشور در یکسال است.

روزنامه اعتماد با استناد به آمارهای موجود می‌نویسد: بیش از 85 درصد از برداشت آب از منابع زیرزمینی که چیزی بالغ بر 38 میلیارد مترمکعب در سال است، توسط چاه های مجاز و دارای پروانه انجام می شود و این در حالی است که برای تعادل بخشی میان توانمندی های آبی و میزان برداشت ها، دست کم باید 8 درصد از میزان برداشت آب از چاه های مجاز کاسته شود.

شاید اینطور به نظر برسد که در صورت مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز می‌توان روند از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی را گرفت. اما واقعیت این است که با انسداد چاه های غیرمجاز که البته فرآیندی زمان بر و پیچیده دارد، تنها 6.8 درصد از برداشت ها کاهش پیدا می کند. به عبارت دیگر هزینه برای انجام این کار نسبت به نتیجه آن آنقدر موثر نیست. اگرچه باید این مسئله را جدی گرفت.

گفته می‌شود اگر سالانه چیزی حدود 14.7 درصد از میزان برداشت از سفره های آب زیرزمینی کم شود، می‌توان بحران فعلی را کنترل کرد. اما رسیدن به این هدف کاری دشوار و زمان‌بر است. در واقع میزان برداشت و رسیدن به حد تعادل رقمی معادل 7.9 درصد در سال است

نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌های مجاز می‌تواند نسبت به برداشت آب مطابق با الگوی تعریف شده توسط وزارت نیرو کمک کند. موضوع دیگری که مدتهاست در مورد آن پیشنهاد داده می‌شود، کشت جایگزین برای محصولات کشاورزی آب‌بر است. موضوعی که به همکاری متقابل وزارت کشاورزی و وزارت صمت برای هماهنگی در واردات و صادرات محصولات کشاورزی و خرید تضمینی برخی از محصولات معرفی شده از سوی دولت است. اما برای رسیدن به این اهداف، می‌بایست دانشگاه‌ها و سمن‌ها با همکاری رسانه‌ها فشار را بر روی دولت برای اجرای قطعی این کارها انجام دهد. زیرا در بسیاری موارد روابط بر ضوابط چیره می‌شود و تحقق این هدف بی‌نتیجه می‌ماند. همچنین باید محیط زیست و حفظ آن را به یک ارزش اخلاقی و اجتماعی تبدیل کرد که توجه به آن می‌تواند برای فرد شان اجتماعی ایجاد کند. این موضوع نیازمند فرهنگ سازی است که در اینجا الزاما نیازی به همکاری دولت نداریم.