دوگانه وعده افزایش یک میلیون مسکن در سال و افزایش زندگی در ترمینال و پارک‌ها
در حالی که دولت سیزدهم با وعده ساخت سالانه یک میلیون مسکن روی کار آمد، این پروژه با پیشرفت تنها ۲ درصد نیمه کاره ر‌ها شد و در دو سال روی کار آمدن رئیسی تورم اجاره بها به بالاترین رکورد خود رسید. هفته گذشته روزنامه «هم‌میهن» در گزارشی به نام «اجاره نشین‌ها نسخه ۱۴۰۲» از افزایش زندگی خانواده‌ها در ترمینال‌های مسافربری، حیاط بیمارستان‌ها، چادر و پارک‌ها خبر داده است.
در پی گرانی اجاره بها و به دلیل عدم توانایی پرداخت هزینه‌های مسکن، تعداد زیادی خانوار مجبور به زندگی در اماکن عمومی هستند. خانواده‌هایی که در این گزارش از آن‌ها یاد شده، تا قبل از این هیچ گاه بی‌خانمان نبوده‌اند و شاغل و در حال تلاش برای معاش خود هستند، اما دیگر توان آن‌ها به تأمین اجاره‌های سر‌به فلک کشیده نمی‌رسد.
پیش از این گزارش‌هایی از گورخوابی، کانال‌خوابی و اتوبوس خوابی در کنار کارتن‌خوابی « افراد بی‌شغل و درآمد» منتشر شده بود. اکنون اما با موج خانواده‌هایی روبه‌رو هستیم که با وجود داشتن شغل و کار، از پس تأمین ابتدایی‌ترین نیاز‌های انسانی خود مثل داشتن جای خواب و زندگی برنمی‌آیند.
پلان‌هایی از بی‌خانمانی
در گزارش میدانی هم‌میهن از روایت بی‌خانمان شدن چند خانواده گفته می‌شود.
پرده اول:
خانواده سعید، که برای ساخت یک زندگی جدید و درآمد بیشتر به تهران آمده‌اند. تمام تلاش‌های شبانه‌روزی این خانواده در پایتخت، حتی به‌اندازه اجاره یک اتاق ۱۲ متری هم کفاف نمی‌دهد. آن‌ها اکنون به ناچار کار کردن و خوابیدن در ترمینال را پذیرفته‌اند. در دو سال گذشته این خانواده به دلیل نبودن امکانات زندگی و شغل، از شهرستان به تهران آمدند و در مسافرخانه‌ای در میدان راه‌آهن مشغول به کار شدند. مدیریت مسافرخانه به ازای دستمزد مادر و خواهر سعید، یک اتاق برای زندگی به آن‌ها داد که با تغییر مدیریت، مجبور به تخلیه آن شدند. سعید می‌گوید بعد از دو سال کار کردن تمام اعضای خانواده، پس‌انداز آن‌ها حتی به ۲۰ میلیون تومان هم نمی‌رسد و با این مبلغ نمی‌توانند هیچ خانه‌ای را اجاره کنند. دست‌آخر ان‌ها مجبور به چادرزدن در یکی از پارک‌های اطراف تهران شدند.
پرده دوم:
خانواده آقای «م»، در جنوب تهران ساکن بودند و با بیعانه ۵۰ میلیون تومان سال‌ها در یک اتاق ۱۲ متری قدیمی زندگی می‌کردند. امسال صاحبخانه به دلیل تخریب خانه، حکم تخلیه را گرفته و چون هیچ پس‌انداز بیشتری برای رهن خانه ندارند، به ناچار درماشین زندگی می‌کنند.
پرده‌های دیگر:
خانم «ف» و دو دختر ۱۳ و ۱۸ ساله‌اش، شب‌ها روی صندلی‌های سالن‌انتظار ترمینال آزادی تهران می‌خوابند، چون خانه ندارند. «آقای «ر» و خانواده‌اش شب‌ها در چادری در حیاط یکی از بیمارستان‌های همدان زندگی می‌کنند، چون خانه ندارند». و تمام این افراد دارای شغل و تا چندی پیش دارای خانه و کاشانه بوده‌اند.
بررسی آمار اجاره بهای مسکن
براساس گزارش‌های رسمی مرکز آمار، هزینه اجاره مسکن در ایران ۳۵ تا ۵۰ درصد هزینه‌های یک خانوار ایرانی را به خود اختصاص می‌دهد، اما آنچه نرخ‌های واقعی امروز نشان می‌دهد، ۱۰۰درصد حقوق ماهیانه یک خانواده معمولی را از آن خود کرده است. داده‌های آماری نشان می‌دهد در دو سال نخست دولت سیزدهم تورم اجاره بها رکورد شکسته و حتی از سطح «تورم عمومی» در کشور نیز پیشی گرفته است.
طبق گزارش روزنامه «شرق» از وضعیت تورم بازار مسکن در پاییز ۱۴۰۰ تورم نقطه‌ای اجاره بها به ۵۳. ۶ درصد رسیده است. در سال بعد، یعنی پاییز ۱۴۰۱ هم تورم نقطه‌ای اجاره در نقاط شهری برابر با ۴۶ درصد و تورم فصلی معادل با ۱۶/۸ درصد به ثبت رسیده است.
آمار‌های تغییرات اجاره مسکن که از سوی بانک مرکزی منتشر می‌شود، نشان می‌دهد اگرچه در سال ۱۴۰۰ رشد اجاره‌بهای مسکن به طور میانگین حدود ۴۷ درصد بوده، اما به طور خاص در بهمن ماه این سال عدد تورم به بیش از ۵۰ درصد هم رسیده و موفق شده رکورد ۳۲ ساله تورم اجاره‌ب‌ها در مناطق شهری کشور را بشکند.
بررسی آمار‌های رسمی گزارش شده درباره قیمت مسکن
گرانی منزل دیگر تنها مختص پایتخت نیست و با سیاست‌های غلط اقتصادی، اکنون تمام کشور را فرا گرفته است. این به معنی از دست رفتن گزینه‌هایی است که همیشه بهترین راه برای پیدا کردن منزل با قیمت کمتر برای مردم بوده است.
براساس گزارش بانک مرکزی از شاخص بهای اجاره مسکن در مناطق شهری ایران، متوسط قیمت مسکن شهر تهران از ابتدای سال ۱۴۰۱، روندی صعودی داشته است. در تیر ماه سال گذشته میانگین هر مترمربع واحد مسکونی، وارد کانال ۴۰ میلیون تومان شده و این روند تا آذر ماه به ۴۸ میلیون تومان رسیده است. اما پس از تیرماه، گزارش تازه‌ای ازسوی بانک مرکزی منتشر نشده است و آخرین آمار موجود مربوط به مرکز آمار ایران است.
بر اساس این آمار، در دی ماه میانگین قیمت هر متر خانه ۵۳ میلیون تومان بوده و حدود ۱۲۰ درصد افزایش داشته است. با وجود منتشر نشدن گزارش تحولات قیمت مسکن شهر تهران از دی ماه تا کنون، با بررسی نظرات کارشناسان این حوزه درباره بازار، تخمین‌های موجود از قیمت‌ها همچنان صعودی است.
سودجویی بانک‌ها در اشفته بازار مسکن
در حقیقت بازار آشفته و قیمت‌های همواره صعودی مسکن، سرمایه‌گذاری بانک‌ها در این بخش را به یکی از پرسودترین سرمایه‌گذاری‌ها تبدیل کرده است. بانک‌ها برای پرداخت سود به تسهیلات خود واحد‌های مسکونی را از انبوه‌سازان خریداری کرده اما به بازار عرضه نمی‌کنند. در واقع با احتکار واحد‌های مسکونی و فروش آن در روز‌های گران‌تر بازار، سود مورد نظر خود را تأمین می‌کنند. همین عدم عرضه از سمت بانک‌ها یکی از دلایل مهم گران‌تر شدن قیمت مسکن است. با اینکه قوانینی برای کنترل این وضعیت صادر شده است اما سرمایه‌گذاری در بازار مسکن و خودرو همواره بهترین راه برای تأمین منابع بانک‌ها و راه‌حلی تضمینی جهت دریافت سود برای بانک‌ها بوده است.
با تشدید نقش بانک‌ها به عنوان سرمایه‌گذار در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، تمام بانک‌ها شروع به سرمایه‌گذاری با پول مردم کردند. پول‌ها در توقیف بانک‌ها ماندند و از چرخه جیب مردم و فعالان اقتصادی خارج شدند و نقش تولید درآمد خود را ازدست دادند و همین امر ضربه‌های مهلکی بر بدنه اقتصاد و بازار مسکن فرود آورد.
کاهش تورم کلید اصلی کاهش اجاره بها
بعد از تجربه تورم بالای پنجاه درصد، بازار مسکن و اجاره‌ب‌ها نیز از آن تأثیر پذیرفت. قیمت مسکن جدا از افزایش قیمت دیگر اقلام خوراکی و غیرخوراکی نیست و ارتباط مستقیمی با نرخ تورم دارد. بخش مسکن نقش محرک در ایجاد رکود یا رونق در اقتصاد ندارد، بلکه خود از تحولات اقتصاد کلان کشور تأثیر می‌پذیرد و از منظر تحولات قیمتی به ویژه طی سالیان اخیر که با نوسانات بسیار قیمت ارز و رکود اقتصادی همراه بوده‌ایم قابل مشاهده است. هرگاه با شوک‌های مختلف اقتصادی یا غیراقتصادی مانند نوسانات قیمت نفت یا دلار، مذاکرات برجام روبه‌رو شدیم تأثیرات خود را روی بازار مسکن در بخش خرید و فروش و اجاره بر جای گذاشت بنابراین نمی‌توان چندان‌امید داشت که بدون اقدام جدی برای درمان حال بیمار اقتصاد، شاهد بهبود جدی در وضعیت بازار اجاره باشیم. مهم‌ترین اقدام اصلاح اساسی ساختار‌های اقتصادی کشور است که تأثیرمستقیم و غیرمستقیم خود را بر بخش‌های مختلف مسکن برجای گذاشته است. بدون برآورده شدن پیش‌شرط‌های کنترل تورم و رشد اقتصادی پایدار، حتی نمی‌توان از قابلیت‌های مثبت نهاد‌های زیرمجموعه مسکن در اقتصاد به‌طور کامل بهره برد.