استفاده از آمبولانس برای سرکوب، نقض کنوانسیون ژنو
بیش از بیست روز از اعتراض مردم ایران به قتل «مهسا (ژینا) امینی» در بازداشتگاه «گشت ارشاد» می‌گذرد، و در این مدت کاربران شبکه‌های اجتماعی بارها از استفاده حکومت از آمبولانس به عنوان وسیله حمل‌ونقل برای نیروهای سرکوب‌گر و انتقال بازداشتی‌ها به کلانتری گفته‌اند. در ویدیوهای منتشر شده از بازداشتگاه‌ها و کلانتری یا تجمع‌های عوامل سرکوب، همواره صفی طولانی از آمبولانس‌ها به چشم می‌خورد . این اولین بار نیست که بحث استفاده جمهوری اسلامی از آمبولانس غیر از امور امدادی و پزشکی در جریان سرکوب اعتراضات مطرح می‌شود. پیش از این نیز در اعتراضات آبان ماه سال 98 شاهدان از انتقال مجروحان به بازداشتگاه‌ها به جای بیمارستان به وسیله آمبولانس خبر داده بودند. در اعتراضات جاری حجم ویدیوها و تصاویر منتشر شده نشان از بیشتر شدن استفاده حکومت از تجهیزات پزشکی برای مقاصد امنیتی است. در یکی از ویدیوهای منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی افراد متعرض، جوان بازداشتی را که توسط آمبولانس در حال انتقال به بازداشتگاه است نجات می‌دهند. در تصاویر منتشر شده در جریان اعتراضات از آمبولانس‌ها مشخص است که معمولا پلاک آنها به رنگ سبز و متعلق به نیروهای نظامی و انتظامی است. صفحه توییتر «۱۵۰۰تصویر» ویدیویی منتشر کرده، که در آن میبینیم یک آمبولانس که موتورهای نیروهای امنیتی آن را اسکورت می‌کنند، آژیر کشان وارد یک کلانتری در شهرستان «گنبدکاووس» در استان گلستان می‌شود. ۱۵۰۰ تصویر پیش‌تر نیز ویدیویی از صف کشیدن خودروهای آمبولانس را منتشر کرده بود که در توضیح این ویدیو نوشته شده است: «اگر فکر می‌کنید این‌جا بیمارستان است که صفی از آمبولانس پارک شده، اشتباه می‌کنید. ما زیر سایه جمهوری اسلامی زندگی می‌کنیم و این‌جا پادگان سپاه است و این آمبولانس‌ها ماشین‌های سرکوب مردم معترض است.»
در ویدئوی دیگری که منتشر شده، یک زن با لباس نیروی انتظامی و ماسک و مرد دیگری که او هم سر و شکلی شبیه نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی دارد، نشسته‌اند.
بسیاری نیز در شبکه‌های اجتماعی درباره کارکرد استفاده از آمبولانس به جای ون‌های انتظامی نوشته‌اند و به این موضوع اشاره کرده‌اند که عبور و مرور آمبولانس از خطوط ویژه بدون جلب توجه معترضان هزینه کمتری برای نیروهای امنیتی دارد . همچنین باز کردن راه توسط شهروندان برای عبور این وسیله نقلیه از دیگر مزیت‌های آن یاد شده است.
از دیگر ویدیوهایی که جنجال بسیاری در فضای مجازی ایجاد کرد، ویدیوی آتش گرفتن یک دستگاه آمبولانس بود که توسط سایت‌ها و خبرگزاری‌های نزدیک به حکومت به عنوان «تخریب اموال عمومی» توسط «آشوب‌گران» بازنشر شد.
«بهرام عین‌اللهی»، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز سه‌شنبه پنج مهر ۱۴۰۱، مدعی شد که در جریان ده روز اول اعتراضات، ۷۲ دستگاه آمبولانس تخریب شده و کشور با کمبود آمبولانس رو به رو است. عین‌اللهی گفته بود «آمبولانس وظیفه دارد هر مصدومی را به بیمارستان منتقل کند و حمله به آمبولانس‌ها نشان دهنده این است که اغتشاش‌گران حتی به خودشان هم رحم نمی کنند.»
او گفته بود: « حتی در میدان جنگ هم وقتی فردی لباس سفید به تن دارد، کسی به سمت او حمله ور نمی‌شود.»
اما با توجه به شواهد منتشر شده توسط شهروندان این گفته‌ها خود نیز یک سناریو سازی دیگر برای تخریب چهره معترضان به نظر می‌رسد. زیرا سو استفاده از جایگاه امداد رسانی امبولانس‌ها برای مقاصد امنیتی در ابتدا توسط حکومت صورت گرفته است. سخنان وزیر بهداشت واکنش های بسیاری را در شبکه‌های اجتماعی دربرداشت.
یکی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در پاسخ به وزیر بهداشت نوشته: « ما آمبولانس آتیش نمیزنیم؛ ماشین‌های حمل اسیری که سفیدن و خط قرمز دارن و چراغ گرد ونشون آبی هست رو آتیش میزنیم که نتونن خواهر و برادرمون رو توش بریزن ببرن پاسگاه.»
همزمان با این حوادث، هشتصد نفر از پزشکان ایرانی با انتشار یک بیانیه همبستگی خود را با اعتراضات جاری در ایران ابراز کرده‌اند و از سازمان نظام پزشکی خواسته‌اند که مانع از به کارگیری تجهیزات و خودروهای پزشکی با اهدافی غیر از سلامت و درمان شود. امضاکنندگان این نامه ضمن محکومیت به کارگیری خشونت علیه شهروندان، خواسته‌اند تا امنیت پزشکان در درمان مجروحان و آسیب دیدگان تضمین شود.
برخی از کاربران توییتر نیز خواستار گزارش‌دهی به صلیب سرخ جهانی شده‌اند و در توییت‌هایی خطاب به حساب توییتر صلیب سرخ، پیامی به زبان انگلیسی با مضمون «جمهوری اسلامی ایران از آمبولانس‌ها برای بازداشت و سرکوب مردم معترض استفاده می‌کند. صلیب سرخ جهانی کجا است؟» به این سازمان جهانی فرستاده‌اند.
البته سازمان صلیب سرخ جهانی هنوز به این ادعاهای شهروندان معترض ایران نداده پاسخی نداده است، اما با مستند کردن این موضوع و رساندن آن به دست سازمان‌های حقوق‌بشری، احتمال ایجاد عواقب بعدی برای نقض این قانون بین‌المللی توسط جمهوری اسلامی در جهت سرکوب معترضان بیشتر خواهد شد.
اما براستی به‌کارگیری نقلیه‌های پزشکی و امدادی برای اهداف انتظامی و امنیتی از منظر حقوق بشر، قانونی است؟
بی طرفی پزشکی یکی از اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه و اخلاق پزشکی است و نقض آن می‌تواند جزو تخلف‌های مندرج در کنوانسیون ژنو محسوب شود. این اصل به معنی عدم مداخله طرف‌های درگیر منازعه مسلحانه یا ناآرامی مدنی در ارائه خدمات درمانی است. و در کنوانسیون‌های ژنو، استفاده نظامی از تاسیسات درمانی و ساختارهای ثابت و سیار بیمارستانی مثل آمبولانس مردود دانسته شده و به عنوان مصداقی از تخلف نیروهای نظامی است.
از سوی دیگر طبق ماده دو «آئین‌نامه راهنمایی رانندگی « استفاده حکومت از آمبولانس بدون پلاک ممنوع است.
با توجه به حجم بالای این آمبولانس‌ها، احتمال مجوز دار بودن آنها زیاد نیست. بر فرض داشتن مجاوز برای تمامی این آمبولانس‌ها، این سوال همچنان مطرح است که دلیل حکومت برای استفاده کثیر از این حجم آمبولانس بدون پلاک رسمی چه می‌تواند باشد؟
»