زندگی صدها هزار نفر از مردم آذربایجان غربی در سکونتگاه‌های غیر رسمی
محسن حمزه لو، مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان غربی از سکونت ۴۳۷ هزار و ۷۵۶ نفر از جمعیت این استان در سکونتگاه‌های غیررسمی خبر داد.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان غربی در مصاحبه با خبرگزاری ایلنا گفت: ۸ سکونتگاه غیر رسمی با یک هزار و ۷۶۱ هکتار در شهرهای ارومیه، سلماس، پیرانشهر، بوکان، مهاباد، نقده، خوی و میاندو آب شناسایی شده است.
آقای حمزه لو با بیان اینکه ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی مرتبط با فعالیت‌های بازآفرینی شهری است، افزود: «در همین زمینه برای اجرایی شدن سیاست‌های محرومیت‌زدایی از چهره محلات حاشیه شهرهای استان، علاوه بر تخصیص قیر رایگان به شهرداری‌ها، ۳۰ پروژه مختلف بازآفرینی شهری در حاشیه شهرهای استان اجرا شده است.»
به گفته وی، همچنین در شهرهای مورد هدف طرح‌های باز آفرینی و در سکونتگاه‌های غیررسمی، اقداماتی همچون «زیرسازی، بهسازی و آسفالت معابر، ساخت و تکمیل فضا‌های آموزشی، بهسازی مسیل‌های مناطق هدف و ساخت خانه محله» در اولویت کاری این اداره کل قرار گرفته است.
مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان غربی در حالی جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی آذربایجان غربی را مجموعاً ۴۳۷ هزار نفر اعلام کرده که در مردادماه سال ۱۳۹۷ علیرضا رادفر، معاون سیاسی امنیتی استاندار آذربایجان غربی در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم، از حاشیه‌نشینی بیش از ۶۰۰ هزار نفر در این استان خبر داد و گف، تنها در شهر ارومیه بالغ بر ۳۰۰ هزار نفر حاشیه نشین هستند. در اسفند ۱۳۹۷ نیز رئیس دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی آذربایجان غربی گفت، این استان افزون بر ۶۰۰ هزار نفر حاشیه نشین دارد که برای ارتقای سطح بهداشت و سلامت این شهروندان نیاز به همکاری همه ادارات دولتی و نهادها است.
در حالی مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان غربی به شکلی سوال‌برانگیز، شمار حاشیه نشینان این استان را نسبت به سال ۱۳۹۷ حدود ۱۶۳ هزار نفر کمتر عنوان کرده که میزان بیکاری، مهاجرت و حاشیه نشینی در کشور نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته است. طوری که در بهمن ماه ۱۴۰۰ مجتبی یوسفی، عضو کمیسیون عمران مجلس گفت: به دلیل «اتخاذ سیاست‌های غلط اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های نادرست در حوزه مسکن» میزان حاشیه نشینی افزایش یافت و امروز ۲۰ میلیون نفر در کشور حاشیه‌نشین شدند.
سکونتگاه‌های غیررسمی یا مناطق حاشیه‌نشین، بافت‌هایی هستند که عمدتا مهاجرین روستایی و تهیدستان شهری را در خود جای داده و بدون مجوز و خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری (طرح‌های جامع و تفصیلی) در درون یا خارج از محدوده قانونی شهرها به وجود آمده‌اند، ساختمان‌های ساخته شده در این مناطق عمدتا فاقد سند مالکیت بوده و از نظر ویژگی‌های کالبدی و برخورداری از خدمات رفاهی، بهداشتی، اجتماعی و فرهنگی و زیرساخت‌های شهری شدیدا دچار کمبود هستند.
سکونتگاه‌های غیررسمی به دلیل نبود نظارت‌های اجتماعی و بهداشتی لازم و به دلیل تراکم جمعیت ناهمگون و با اختلاف فرهنگی زیاد، مناطق مناسبی برای رشد انواع بیماری‌ها و نیز آسیب‌ها و بزه‌های اجتماعی هستند. حاشیه نشینان به دلیل عدم حضور در برنامه‌های شهری و رفاهی، دچار انزوای اجتماعی می‌شوند; انزوایی که در کنار فقر اقتصادی در نهایت می‌تواند به بروز و ظهور انواع بزه‌ها و آسیب‌ها در این مناطق منجر شود. اعتیاد، پرخاشگری، خشونت، قتل، طلاق، کودکان کار و تکدی گری از جمله آسیب‌های اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی هستند.
پیشتر خبرگزاری ایلنا طی گزارشی، کوچه‌های تنگ و باریک، خانه‌های بی‌دوام و کوچک، آسفالت نبودن کوچه ها و معابر، کمبود آب، نبود فاضلاب و کانال‌های انتقال آب، جاری شدن آب‌های ناسالم در کوچه‌ها و بوی متعفن، نداشتن امکانات ورزشی و بهداشتی، کمبود فضای سبز، ورزشگاه، فرهنگسرا و تاکسی را از مهمترین مشکلات مناطق حاشیه‌نشین شهر ارومیه عنوان کرده بود. بر اساس این گزارش، میزان فقر، تکدی‌گری و اعتیاد در این مناطق بسیار بالا است.
افشار کبیری، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آذربایجان غربی «نبود درآمد پایدار در روستاها و مهاجرت» را اصلی‌ترین عامل گسترش حاشیه‌نشینی در این استان می‌داند و می‌گوید: «ما نتوانستیم جاذبه‌ها و زیرساخت‌های لازم را به موقع در روستاها ایجاد کرده و بستر اشتغال را فراهم کنیم و همین امر یعنی نبود جاذبه‌های لازم و اشتغال باعث شد تا ساکنین روستاها، از درآمدهای پایدار بی‌نصیب باشند و مجبور به مهاجرت از روستا شوند.»
رسول مقابلی، فرماندار سابق ارومیه هم می‌گوید توسعه زیرساخت‌ها و امکانات در مناطق روستایی و بهره‌مندی آسان روستاییان از خدمات دولتی مانند آب لوله‌کشی، برق، گاز و خدمات مخابراتی، همچنین ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ظرفیت‌های منطقه‌ای، می‌تواند مانع مهاجرت روستاییان به شهر و گسترش پدیده حاشیه نشینی شود.
به باور کارشناسان، عناوین كلی پروژه‌های توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی شامل «بهبود و ارتقاء زیرساخت‌ها و خدمات شهری، حمایت از گروه های آسیب پذیر اجتماعی (مانند كودكان، زنان سرپرست خانوار، معلولین) و توانمندسازی اقتصادی حاشیه‌نشینان شامل ارتقاء وضعیت معیشت، اشتغال‌زایی و بهبود وضعیت مسكن حاشیه نشینان» است.