خاطرات بر باد رفته بید و چنار اصفهان
یکی از دوران مهم تاریخی ایران اسلامی، دوران صفوی است. در این دوران برای نخستین بار بعد از ۹۰۰ سال نابسامانی از دوران ساسانیان، حکومت مرکزی در ایران دایر و مهمترین تصمیمات ماندگار کشور اتخاذ شد.
تا پیش از آغاز رسمی سلطنت اسماعیل صفوی و در دورانی که پدر بزرگ مادری او، «اوزون حسن آق‌قویونلو»، حکم ران بخش وسیعی از ایران بود، تبریز به عنوان پایتخت، شهر ویژه و مقر حکم رانی به حساب می‌آمد.
به مرور زمان و به علت موقعیت جغرافیایی ویژه اصفهان، این شهر مورد نظر حکام قرار گرفت و حتی در سفرنامه‌ها، سفرهای طولانی شاهانی که هنوز اصفهان را پایتخت عنوان نکرده بودند، گزارش شده است.
اصفهان شهری در مرکز ایران، در مسیر جاده مهم و استراتژیک ابریشم بود که به سبب عبور زاینده رود از میان آن، به باغ شهری مطبوع، مطلوب و البته اقتصادی با درختانی ویژه از جمله بید مجنون تبدیل شده بود.
در بعضی از سفرنامه‌های سیاحان اروپایی حتی در دوران اوزون حسن، قید شده که سفرنامه نویس، برای دیدار با شاه به اصفهان رفته است. در این سفرنامه‌ها توصیف فضای سرسبز این شهر و باغات میوه از قلم نویسندگان نیفتاده و حتی در مواردی قلم سفرنامه نویسان در وصف اصفهان به خصوص زیبایی‌های چهارباغ عاجز و قاصر می‌ماند و سیاح لاجرم دست به کار نقاشی این زیبایی میشد.
بالاخره در زمان شاه عباس اول، بعد از یک دوره تغییر پایتخت از تبریز به قزوین، در زمان شاه طهماسب اول، پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان تغییر کرد. تقریبا در این بازه زمانی بود که زیباسازی شهر اصفهان، برای پذیرایی از مهمانان خارجی (اروپایی) آغاز شد که سرآمد این زیباسازی‌ها میدان نقش جهان و خیابان چهارباغ است؛ چهارباغ گذرگاه عمومی برای رسیدن به نقش جهان بود، خیابانی پر از درختان چنار و نارون و تونل سرسبز و اعجاب انگیز، در شهری کویری!
درختان آب دوستِ بید مجنون، زیبایی اصیل باغ شهر اصفهان را رقم می‌زند. در جای جای اصفهان و در مسیرهایی که سی و سه پل، شهر را می‌پیماید، درختان بید مجنون که نماد باغ داری اصفهان هم هستند، رخ نمایی می‌کنند.
این درختان علاوه بر زیبایی، نقش اکولوژیک دارند و زیستگاه جانوارانی نظیر میکرو ارگانیسم‌های خوراک پرندگان هستند، یا در بهداشت شهر نقش ضروری دارند.
بحران کم آبی اصفهان
در شرایط کنونی، اصفهان به بحران کم آبی دچار است. بعضی منابع مدعی هستند، شروع این خشکسالی‌ها، از دوران قاجار بوده و مدیریت ناصحیح در تمام این سال‌ها باعث شده تا امروز، خشکسالی جهانی در اصفهان، نمودی واضح پیدا کند.
اما منابع دیگری هم هستند که معتقدند کشاورزی، انتقال آب و استفاده‌های بی‌رویه صنایع و مردم از آب در سال‌های اخیر، موجب پیش‌آمد این بحران در اصفهان شده است. به هر روی، قربانی نخست خشکی و بی‌آبی اصفهان، درختان این شهر و مخصوصا درختان بید مجنون بوده‌اند.
بنا بر مصاحبه‌ای که از مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان در تابستان امسال در ایمنا منتشر شده، در حال حاضر: «اصفهان ۵۶۰۰ هکتار فضای سبز دارد، که بخش عمده آن زیر نظر شهرداری و حدود ۱۵۰۰ هکتار آن تحت نظر نهادهای نظامی و دانشگاه‌ها است. بر اساس تحقیقات علمی، حدود ۶۰ میلیون متر مکعب آب در سال برای آبیاری این مساحت و حفظ فضای سبزی با نشاط و اکولوژیک نیاز است. اما در چند سال گذشته این سازمان کمتر از ۲۵ میلیون مترمکعب آب در سال، در اختیار داشته و هشت میلیون مترمکعب از این آب‌ها نیز پساب فاضلاب بوده است.»
چند سال اخیر مسیر اصلی زاینده رود و انشعابات آن در شهر (مادی‌ها) خشک شده و درختان این مسیرها هم در معرض آسیب جدی بوده‌اند. بنابراین، یکی از راهکارهایی که به فکر سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهری رسیده بود، جابه جایی درختان پرقدمت و پرمصرف، به اماکنی که امکان آبیاری بیشتر دارند بوده است.
با همین راه حل، سال ۱۳۹۷ گزارشی در ایسنا منتشر شد که از جابجایی موفق ۹۰ درصد درختان خبر می‌داد. این در حالی است که در همین گزارش مدیرعامل وقت سازمان پارک‌ها و فضای سبز به مرگ ۳۰۰ درخت به دلیل «اتمام عمر درختان» اشاره کرده و مدعی شده است که به جای این درختان، درختانی سخت جان و همیشه سبز نظیر انواع کاج و بلوط در مناطق مختلف شهر کاشته شده است.
چیزی که محرز است، این است که کشت بعضی از این درختان، ثمره‌ای در بهبود کیفیت هوای اصفهان نداشته، اما این که این ناتوانی، به دلیل نوع درختان، تعداد کم آنها، یا آلودگی بیش از حد و توان مقابله عناصر دفاع طبیعی بوده، قابل درک نیست.
در هرحال، بسیاری از فعالان محیط زیست و میراث فرهنگی اعتقاد دارند، درختانی که در مناطق مختلف اصفهان کشت شده‌اند، تاثیر چندانی در آلودگی هوای اصفهان ندارند و از طرفی، ارتباطی میان این انواع درخت و بافت و عقبه تاریخی این شهر توریستی هم مراعات نشده است.
همچنین با وجود ادعاهایی که برای جایگزینی فضای سبز قدیمی اصفهان شده، نقشه‌های هوایی و حتی گزارش‌های رسمی، از کاهش چشمگیر فضای سبز شهر اصفهان خبر می‌دهد.
به نظر می‌رسد با کم آبی و خشکسالی اصفهان، چاره‌ای جز خداحافظی با نسل محدود باقی مانده از بیدهای مجنون، چنار و نارون‌های تاریخی اصفهان نیست. اما آیا گونه گیاهی جایگزین برای حفظ زیبایی، بهداشت، هوای پاک و اکولوژی متکی به بید مجنون، چنار و نارون وجود دارد؟ نظر شما در این باره چیست؟ شما چه تجربه‌ای از فضای سبز قدیمی اصفهان دارید؟ آیا به نظر شما هم مساحت سرسبز باغ شهر اصفهان کم شده است؟