تبعات احتمالی برنامه توسعه پالایشگاه نفت اصفهان
شهریور امسال، مدیر عامل شرکت پالایشگاه نفت اصفهان در حالی که «افق این شرکت در سال ۱۴۰۵ را ارتقا به هلدینگ موفق پتروپالایشی» عنوان کرد، از اجرای طرحی خبر داد که طی آن «تمام فراورده‌های نفتی پالایشگاه اصفهان تا سال ۱۴۰۵ مطابق با استاندارد یورو ۵ تولید خواهد شد».
به ادعای محسن قدیری، در حال حاضر روزانه ۱۲ میلیون لیتر بنزین و ۱۰۰ هزار بشکه گازوئیل در این شرک پالایش می‌شود که این محصولات، کاملا مطابق با استاندارد یورو ۵ هستند و با اجرای طرح توسعه این پالایشگاه، فرآورده‌های دیگر هم به این سطح استاندارد خواهد رسید.
هرچند ارتقای سطح کیفی فرآورده‌های نفتی به استاندارد یورو ۵ یکی از گام‌های موثر در جهت حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی هوا به حساب می‌آید، اما نباید فرآیند چند ساله ارتقای این شرکت به هلدینگ پتروپالایشی را فراموش کرد و تا حصول نتیجه از تخریب‌های محیط زیستی منطقه چشموشی کرد. با این توضیحات، سوال اصلی اینجاست که آیا اصفهان، منابع، زیرساخت و فرصتی برای این ارتقای ۴ ساله را دارد؟
به گزارش روزنامه شرق در شهریور ۱۴۰۱، مصرف کنونی آب پالایشگاه اصفهان مقدار ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ متر مکعب در ساعت است که از این مقدار «۴۰۰ متر مکعب آب در هر ساعت، از طریق دستگاه‌های خنک کننده آب و توربین‌های بخار به هدر می‌رود!» و به همین دلیل طراحان توسعه پالایشگاه اصفهان، برنامه‌ای برای تأمین آب پایدار از منابع «آب‌های خاکستری» را در نظر گرفته‌اند.
این شرکت قصد دارد تا برای تامین آب خاکستری مورد نیاز در طرح توسعه تصفیه خانه فاضلاب شاهین شهر و طرح ملی انتقال آب از خلیج فارس مشارکت کند و از این طریق ۴۰۰ مترمکعب در ساعت از پساب تصفیه خانه شاهین شهر و ۵۰۰ لیتر بر ثانیه از آب انتقال یافته خلیج فارس سهم ببرد. این در حالی است که هر کدام از این دو طرح، به خودی خود مشکلات محیط دارند.
به اعتقاد فعالان محیط زیست، در شرایطی که به گفته مدیرکل سازمان پارک‌ها و فضای سبز اصفهان، حقابه این سازمان که در گروه حقابه محیط زیستی استان است تخصیص داده نمی‌شود، انتقال آب خاکستری به صنایعی که موجب آلودگی هوا می‌شود، تعهد مطلوبی در قبال محیط زیست و منابع آبی استان نیست و این کار منجر به کاهش بیشتر فضای سبز و شدت گرفتن بحران آلودگی هوا اصفهان هم می‌شود.
هرچند مدیر عامل شرکت پالایشگاه اصفهان، در چشم انداز سه ساله طرح توسعه این پالایشگاه، وعده خاموش کردن شعله‌های این مجموعه و سوخت گیری با گاز شهری و ال‌پی‌جی به جای مازوت را داده، اما اخبار آلودگی هوای اصفهان در سال‌های اخیر نشان داده که اصفهان، در یک سال به اندازه یک هفته هم هوای پاک را تجربه نکرده و لازم است این روند زودتر از ۳سال کنترل شود.
پالایشگاه اصفهان، افزون بر هدر دادن منابع آبی و ایجاد آلودگی هوا، سابقه آلایندگی محیطی را هم در کارنامه خود دارد چنانکه سال گذشته روزنامه همشهری در مطلبی با عنوان «پالایشگاه‌ها در صف کاهش آلایندگی»، یکی از مهمترین مشکلات محیط زیستی ایجاد شده در صنعتی سازی استان اصفهان را، «انتشار آلاینده‌های ناشی از فعالیت تأسیسات نفتی در شمال غرب شهر اصفهان» عنوان کرد.
بر اساس این گزارش «سالانه مقدار زیادی ضایعات نفتی در پالایشگاه نفت اصفهان تولید می‌شود که این ترکیبات آلی به دلیل سمی بودن، سرطان زایی و ایجاد تغییرات موتا ژنتیکی، قابلیت ایجاد آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی را دارند» و تعداد زیادی از مناطق اصفهان، با رهاسازی «حجم زیادی نفت کوره»، به مناطق آلوده نفتی استان تبدیل شده‌اند.
این مناطق که عمدتا در حوالی حیات وحش استان مثل پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمشلو هستند، در سال‌های اخیر با مشکلات محیط زیستی دیگر نظیر خشکسالی و کمبود علوفه، شکار و بیماری‌های حیات وحشی هم مقابله کرده است اما صدمات آلاینده‌های نفتی، تبعاتی به مراتب جبران ناپذیرتر برای آنها به همراه خواهد داشت.
مدیر عامل این پالایشگاه، در نیمه سال جاری، از راه اندازی شش ماهه «سایت مدیریت پسماند در پالایشگاه اصفهان» خبر داد اما توضیحات جزئی از این هدف تا کنون منتشر نشده و از آنجا که گزارش پایش‌های اداره کل محیط زیست استان هم محرمانه هستند، ترس تخطی در این مورد هنوز با فعالان محیط زیست و حیات وحش اصفهان همراه است.
تمام موارد گفته شده، به انضمام اعتبار ۶۴۲ میلیون یورویی پیش‌بینی شده برای اجرای این طرح ۳تا ۴ساله، دلایل ایجاد نگرانی از تاب آوری استان اصفهان، در این طرح توسعه‌ای هستند. گرچه این طرح «سود سالانه ۳۱۵ میلیون دلاری» را برای شرکت پالایشگاه اصفهان پیش‌بینی کرده است، اما بازه زمانی طولانی تا اجرای تعهدات محیط زیستی، نتیجه مطلوبی برای محیط زیست شهری، حیات وحش و بافت تاریخی-فرهنگی اصفهان در بر نخواهد داشت.
راه حل:
استان اصفهان یکی از بهترین پتانسیل‌های گردشگری کشور است و به راحتی قابلیت جذب سرمایه‌های ارزی از طریق جذب توریست را دارد. با شرایط اضطراری آب و هوا در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد تعدیل و توقف توسعه صنایع و انتقال تدریجی آنها به جغرافیای مساعدتر، اولین گام موثر در جهت حفظ حیات این کلانشهر است.
با این اقدام و کم شدن صنایع آلاینده و آب بر استان، شاید بتوان به کشاورزی کنترل شده و برگشت اصفهان به کارکرد اصلی خود، یعنی باغ شهری تاریخی با حیات وحش مثال زدنی، امیدوار ماند. هرچند این اقدام، برای بخش خصوصی و صاحبین صنایع، ضرر مالی در پی دارد اما از رخداد یک فاجعه ملی و محیط زیستی پیشگیری می‌کند.