زنگ خطر فرونشست زمین در دشت تبریز به صدا درآمد
سعید پورحیدری رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تبریز گفته است: با توجه به بیلان منفی آبخوان‌ها، احتمال تخریب آبخوان‌ها و وقوع پدیده فرونشست و تحمیل خسارات غیر قابل جبران در دشت تبریز دور از انتظار نیست.
سعید پورحیدری در گفتگو با ایسنا اعلام کرد از آن‌جایی که در دشت تبریز فعالیت‌های گسترده‌ای در بخش کشاورزی و صنعت صورت می‌گیرد و برداشت آب از مخازن آبخوان‌های آن بیشتر از میزان آب ورودی دشت است و باتوجه به بیلان منفی سفره‌های زیرزمینی، احتمال تخریب آبخوان‌ها و وقوع پدیده فرونشست و تحمیل خسارات غیر قابل جبران در این دشت بزرگ دور از انتظار نیست.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تبریز در ادامه طرح تغذیه مصنوعی ابخوان‌ها در دشت تبریز را با توجه به وسعت و موقعیت استراتژیک دشت و فعالیت‌های بخش کشاورزی و قرار گرفتن کارخانه‌ها و مراکز صنعتی در بستر این دشت و واقع شدن دریاچه ارومیه در امتداد آن، امری حیاتی و ضروری دانست که به عنوان راهکاری مؤثر در جهت تعادل آبخوان‌ها و احیای این منابع ارزشمند به شمار می‌رود.
عوامل ایجاد بحران فرونشست در دشت تبریز
دشت تبریز یکی از مهم‌ترین دشت‌های ایران است که به دلیل وسعت و باروری خاک، تولید محصولات زراعی و باغی دارای اهمیت بالایی است. این دشت در شمال غربی ایران و در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و به عنوان یکی از مراکز تولید گندم، جو، ذرت، سیب زمینی، پیاز، خرما، انگور، سیب، گلابی و… شناخته شده است. این دشت به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز صنعتی مهم در شمال غربی ایران و یکی از مناطق استراتژیک در زمینه‌های کشاورزی، صنعتی و بازاریابی است.
در پی استفاده بی‌رویه از منابع آبی و کاهش سطح آب زیرزمینی، این دشت با بحران جدی فرونشست زمین روبرو است. از دیگر عوامل اصلی مؤثر در ایجاد این مشکل، استخراج غیرمجاز آب‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی و صنعتی است که موجب کاهش سطح آب زیر زمینی در این منطقه و فشار بیشتر روی خاک دشت شده است. تغییر کاربری اراضی دشت تبریز به علت گسترش شهرسازی و تبدیل زمین‌های کشاورزی به زمین‌های ساخت و ساز نیز خود بستر را برای آسیب پذیرتر شدن خاک این منطقه در برابر فرونشست فراهم کرده است. همچنین مجموعه فعالیت‌های صنعتی صورت گرفته در منطقه مثل استخراج مواد معدنی، حفاری نفت و گاز، سدسازی و ساخت بنادر، خود موجب برهم خوردن زیست بوم این خطه و تشدید بحران فرونشست خاک، به علت برداشت بی رویه کشاورزان و صنعتگران از سفره‌های اب‌های زیرزمینی شده است.
به طور میانگین، سالانه حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از سفره‌های زیر زمینی در دشت تبریز برداشت می‌شود. این مسأله موجب کاهش ظرفیت آبخوان‌ها شده است و سطح آب را در بسیاری از آبخوان‌ها بسیار پایین آورده، به صورتی هم‌اکنون نیز برخی آبخوان‌ها دستخوش فرونشست شده‌اند.
بنابر گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان شرقی در سال گذشته میزان فرونشست در دشت تبریز ۳ تا ۴ سانتیمتر بوده، اما هم‌اکنون میزان فرونشست در برخی نقاط دشت به ده سانتیمتر هم می‌رسد. طبق گفته علیرضاایمانلو، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب آذربایجان شرقی پس از سال ۹۳ مشکل کمبود آب در تبریز تشدید شد و جبران بحران کم‌آبی با حفر چاه و برداشت آب‌های زیرزمینی مدیریت شده است. اما بعد از تشدید کرونا، مصرف آب در تبریز ۴۰ درصد افزایش یافت و این مسأله خود دلیل دیگری برای افزایش بهره‌بهره‌برداری از آب‌های زیر زمینی بوده است.
تبعات فرو نشست زمین در دشت تبریز
به دلیل واقع شدن دریاچه ارومیه در امتداد این دشت، فرو نشست دشت تبریز می‌تواند تأثیرات منفی بر روی دریاچه ارومیه نیز داشته باشد. زیرا این فرو نشست می‌تواند باعث کاهش جریان آب در رودخانه‌های ورودی به دریاچه و به صورت کلی کاهش سطح آب در دریاچه ارومیه و بروز عواقب جدی برای محیط زیست و اقتصاد منطقه شود.
آن هم در شرایطی که بیش از ۹۵درصد از دریاچه ارومیه خشک شده و سایه مرگ بر سر این اکوسیستم ارزشمند آبی افتاده است. بنابراین، لازم است که اقدامات مدیریتی مناسب برای کنترل فرونشست و حفاظت از منابع آبی در دشت تبریز انجام شود تا این تأثیرات منفی بر روی دریاچه ارومیه کاهش یابد. مدیریت صحیح و حفاظت از سفره‌های زیر زمینی در این منطقه بسیار مهم است تا این منابع آبی حفظ شده و بهره‌برداری پایدار از آن‌ها صورت گیرد. فرونشست دشت تبریز می‌تواند همچنین می‌تواند تأثیرات منفی بر روی کارخانه‌ها و مراکز صنعتی این دشت داشته باشد و باعث کاهش حجم آب مورد نیاز برای تولید در این مراکز شود و خطراتی چون تخریب ساختمان‌ها، شکستن لوله‌های آب و فاضلاب در منطقه و ایجاد زمین‌لرزه‌های را در پی دارد. برای حل این مشکل، باید برنامه‌ریزی‌های جدی برای مدیریت منابع آب و کاهش مصرف آب در منطقه صورت گیرد.
یکی از راه‌حل‌های مؤثر در دشت تبریز، طرح‌های تغذیه مصنوعی ابخوان‌ها به منظور کنترل فرونشست و حفاظت از منابع آبی است. طرح‌های تغذیه مصنوعی آبخوان با استفاده از سدها، بنادر، چاه‌های عمیق و سایر سازه‌های آب زیرزمینی و سطحی را جمع‌آوری کرده و به سمت رودخانه‌ها و دریاچه‌ها هدایت می‌کند و با افزایش دبی جریان آب در رودخانه‌ها، موجب کاهش فرونشست و حفاظت از منابع آبی در منطقه می‌شود.