رشد حاشیه نشینی در استان گلستان
حاشیه‌نشینی به نوعی از شیوه زندگی گفته می‌شود که نسبت به سه شیوه رایج زندگی یعنی شهری، روستایی و ایلاتی متفاوت است. حاشیه‌نشین به شهروندانی اطلاق می‌شود که در شهر سکونت دارند، اما به دلایل مختلف نتوانسته‌اند در نظام اقتصادی شهر جذب و از خدمات شهری بهره‌مند شود.
ازجمله مسائل و مشکلات سکونت‌های غیررسمی می‌توان به مواردی مانند نبود تأسیسات شهری مناسب و کافی، تنش میان ساکنان آن‌ها و ساکنان زیست‌گاه‌های رسمی به علت شکاف عمیق اجتماعی اشاره کرد.
استان گلستان در سال ۱۳۷۶ به‌منظور رسیدگی بهتر به وضعیت شهروندان از مازندران جدا شد. اما با این حال هنوز نیز مناطقی از شهرستان‌ها وجود دارند که تحت عنوان مناطق حاشیه‌نشین شناخته می‌شوند.
در این استان، مهاجرت عظیم به‌سوی شهرها و مهاجرت از استان‌های مجاور به‌ویژه استان‌های جنوب شرقی، رشد جمعیت و در پی آن توزیع نامتوازن جمعیت در فضاهای شهری، باعث به وجود آمدن مناطق شهری تحت عنوان سکونت‌گاه غیررسمی و حاشیه‌ای شده است.
مهاجران به دلایل مختلف ازجمله جاذبه‌های شهر بزرگ مانند درآمد بهتر, یافتن شغل مناسب‌تر و دافعه‌های زادگاه خود مانند بیکاری، نبود امکانات رفاهی و بهداشتی به‌سوی شهرهایی مثل «گنبدکاووس» و «گرگان» مهاجرت کرده‌اند. بسیاری از این افراد به دلیل نداشتن پول کافی و شغل مناسب مجبور به سکونت در مناطق حاشیه‌ای شده‌اند.
مناطق حاشیه‌نشین استان گلستان کجاست؟
در سال ۱۳۸۶ در شورای برنامه‌ریزی استان گلستان ۴ نقطه شامل «قزاق محله نومل»، «قلعه محمود» در شهرستان گرگان، و محله‌های «افغان آباد» و «سیدآباد» در گنبد کاووس، به‌عنوان نقاط اصلی حاشیه‌نشین استان معرفی شدند. در آن زمان این مناطق کمتر از ۱۰ درصد جمعیت کل استان را تشکیل می‌دادند.
اکنون حاشیه‌نشینی از شهرهای بزرگ نیز فراتر رفته و به سمت شهرهای کوچکی مانند خان ببین, دلند و روستاهای بزرگی ازجمله یساقی گسترش یافته است. به گفته یکی از نماینده استان گلستان در مجلس، میانگین حاشیه‌نشینی در کشور ۱۱.۸ درصد است، اما میانگین این نرخ در استان گلستان ۱۷ درصد است.
در حال حاضر از جمعیت ۲ میلیون نفری استان گلستان، ۲۸۰ هزار نفر معادل ۳۰ درصد جمعیت کل استان در سکونت‌گاه غیررسمی زندگی می‌کنند.
آسیب‌های گسترش حاشیه‌نشینی چیست؟
گسترش حاشیه‌نشینی به معنای گسترش فقر، آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است.
شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در گرگان باعث ایجاد بافت‌های چند قومیتی، مسائل جمعیتی، مسکن ناپایدار، مشاغل کاذب شده، و شرکت در اقتصاد غیررسمی و پیدایش هسته‌های قومی با ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌های فرهنگی و اجتماعی را به همراه داشته است.
این مناطق از حیث کالبدی مراکزی هستند که به دور از هرگونه برنامه‌ریزی و فارغ از استقرار نظام قانون‌من و منطقی، به‌صورت خودجوش رشد کرده و هیچ‌گونه ارتباطی بین بدنه شهری و مناطق ذکر شده وجود ندارد.
راهکارهایی برای کمک به حل مشکل حاشیه‌نشینی
حل مسئله حاشیه‌نشینی در گرو ساماندهی اقتصاد ملی است. به این صورت که به شکل منطقی مکانیزم‌ها و ریشه‌های شکل‌دهنده به مسئله حاشیه‌نشینی را مورد بررسی قرار دهیم. از طرفی، شهرداری‌های هر منطقه طبق قانون وظیفه دارند علاوه بر کنترل شهر، بر وضعیت حریم اطراف شهر نیز نظارت داشته باشند. این مشکلات غالباً زمانی به وجود می‌آید که شهرداری عملاً نظارت بر این‌گونه مسائل را کنار می‌گذارد. وقتی نظارت به‌درستی انجام نمی‌شود، ساخت‌وساز غیر مجاز افزایش می‌یابد و این باور را به حاشیه‌نشینان القا می‌کند که مدیریت شهری اعتنای چندانی به این مسائل ندارد.
از طرف دیگر، در محلات حاشیه‌نشین، انجام کار تخریب سازه‌های غیرمجاز بدون ارائه فرصت‌های سرپناه جدید برای ساکنان امکان پذیر نیست. حتی نیازهای فعلی مسکن در شهرها با امکانات فعلی کشور نیز قابل تامین نیست و تخریب محله‌های فقیر نشین به دور از راه حل منطقی است.
همچنین، سیاست های اجرا شده در مورد مشکل محلات حاشیه‌نشین برای پیدا کردن راه حل برای این مشکل موفق نبوده است. اشتباهات در سیاست‌ها را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد. اول اینکه سیاست‌های اجرا شده تداوم نشان نداده و تغییر دولت‌ها و تغییر استراتژی ها نیز تاثیر خود را بر محلات حاشیه‌نشین نشان داده است.
ثانیاً در سیاست‌ها نواقصی وجود دارند و به جای تکمیل نواقص، درخواست‌های معکوس شده است. مثلا در حالی که برای یک دوره تصمیم به تخریب سازه‌های غیرمجاز گرفته شد، و برای یک دوره دیگر برای ساکنان آن‌ها احکام عفو، و تاسیس زیرساخت‌های شهری صادر شد. این نوع رفتار تنها منجر به سردرگمی در اذهان شده است.
به عنوان های گام‌های فوری، برای بهبود وضعیت مناطق حاشیه‌نشین با افزایش روشنایی معابر محله برای افزایش امنیت به هنگام تردد در شب و استفاده از دوربین‌های امنیتی در جهت کنترل امنیت کمک کرد.
بهره مندی ساکنان مناطق حاشیه ای از فرصت‌های برابر با دیگر شهروندان، از ضرورت‌های دیگر مبارزه با پدیده حاشیه نشینی است.
برای این کار می‌توان از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی دعوت کرد، تا با ارائه و اجرای طرح‌های جذاب ازجمله ایجاد کارگاه‌های قالی‌بافی، صنایع دستی، خیاطی و ... برای اشتغال‌زایی ساکنین محلات حاشیه‌نشین اقدام کرد.