کوه 120 متری زباله در جنگل‌های سراوان
۱۰-۱۵ کیلومتر مانده به ورودی شهر رشت، جنگل زیبایی به نام سراوان وجود دارد. جنگلی که از قدیمی ترین عرصه های جنگلی گیلان است و دارای گونه های متنوع گیاهی کم نظیر درسطح کشور و حتی جهان هم هست. در قلب این جنگل اما، فاجعه زیست محیطی دردناکی در جریان است که نبض محیط زیست منطقه را دچار اختلال کرده است.
در جایی لا به لای شکاف‌های میان درختان، ابعاد کوهی با ارتفاع 120 متر حاوی دس تکم یک ملیون تن زباله خود نمایی می‌کند. کوه زباله‌ای که تنها حدود ۲۰ لیتر در ثانیه شیرابه، روانه رودخانه و سفره‌های آب زیر زمینی و رودخانه‌های گیلان، شهرستان رشت و تالاب انزلی و در نهایت به دریای خزر می‌کند.
سایت زباله سراوان رشت که ابعادی به اندازه ۲۰ زمین فوتبال دارد، حاصل ۴۰ سال بی تدبیری، کوتاهی و سهل انگاری در زمینه دفع پسماند است . تنها یکی از عوارض جبران ناپذیر این دپو در بررسی آمار سرطان‌های گوارشی در گیلان قابل مشاهده است. مسمومیت با گاز متان ساطع شده از زباله‌ها، هجوم حشرات موذی از جمله مگس، و ایجاد مشکلات پوستی برای ساکنین گوشه کوچک دیگری از معضلاتی است که این معضل محیط زیستی ایجاد کرده است.
تاثیرات شیرابه های دپو زباله سراوان بر دریای خزر
محمد درویش کنشکر محیط زیست معتقد است مردم کمترین سهم را در میزانآلودگی جنگل‌ها دارند. او می‌گوید «بخش بسیار ناچیزی از این مسئله، فرهنگ مردم این نواحی را درگیر می‌کند. اصل ماجرا به حاکمیت و دولت بازمی‌گردد. وقتی سیستمی وجود ندارد تا کسانی‌که اصول حفاظت از محیط‌زیست را رعایت می‌کنند تشویق شده و تهدیدکننده‌ها مجازات شوند، افراد دیگر انگیزه‌ای پیدا نمی‌کنند که کار درست را انجام دهند.» او می‌گوید «مهم‌ترین مشکل زباله در کشور، خصوصاً در نواحی شمال کشور، از مسافران نیست، بلکه «سیستم جمع‌آوری و مدیریت زباله‌ای» است که با بحران جدی مواجه شده. ما هیچ فرایندی را در این منطقه تعریف نکرده‌ایم که «تفکیک زباله» از مبداء اتفاق بیفتد.» محمد درویش می‌گوید «در ادامۀ این ویرانی‌ها، جنگل‌های بیشتری در حال تخریب شدن است، همین طور که شیرابه‌ها وارد منابع آب سطحی شده و رودخانه‌ها را آلوده کرده است و از این رو، شاخص آلودگی در دریای کاسپین نیز تا ۴۰ برابر حد مجاز بیشتر شده است.»
نکته مورد توجه درباره کوه زباله سراوان و تاثیرات آن بر آلودگی بیش از حد مجاز دریای خزر مسئله ای است که کمتر به چشم رسانه‌ها می‌آید چرا که زباله‌های جنگلی قابل رویتند اما میزان آلودگی آب دریای خزر برای کمتر مسافری قابلیت سنجش دارد.
وزارت نیرو مدام از بستر رودخانه‌ها شن و ماسه استخراج می‌کند، مدیران صنعتی با هدف «ذخیره سازی آب روی رودخانه‌های منتهی به خزر سد احداث می‌کنند و از طرف دیگر شیرابه هزاران تن زباله از جنگل‌ها و رودخانه‌ها در کنار پساب‌های صنعتی کارخانه‌ها وحتی فاضلاب‌های شهری به رودخانه‌های منتهی به دریای خزر ریخته می‌شود، تمام این عوامل موجب از بین رفتن بستر تخم‌ریزی ماهیان این دریا شده و کاسپین، هر روز از حضور ماهیان خالی‌تر می‌شود.
محمدرضا فاطمی، کارشناس محیط زیست دریایی به سایت «فردا» می‌گوید هر بار که کنار صیادان «پره» می‌ایستد، از حجم اندک ماهیان صید شده شگفت‌زده می‌شود؛ آن هم ماهیان کوچک و نابالغ. این در حالی است که «صید پره» یا تورگستر یکی از قدیمی‌ترین روش‌های صید ماهیان استخوانی از جمله ماهی سفید در حاشیه جنوبی دریای خزر است و قدمتی چند صد ساله دارد.
فاطمی می‌گوید: «۹۰ درصد ماهیان مولد استخوانی دریای خزر رود کوچ هستند و باید برای تخم‌گذاری وارد رودخانه‌های منتهی به دریا شوند اما به واسطه از بین رفتن شرایط زیستی در این رودخانه‌ها یعنی آلودگی شدید و برداشت شن و ماسه عملا قدرت زادآوری خود را از دست داده‌اند.»
با بررسی آمار شیلات مازندران متوجه می‌شویم که میزان صید در سال ۹۵ در حالی فقط ۳۵۴۵ تن بوده که این میزان در سال گذشته یعنی سال 1400 به ۴۵۹۶ تن رسیده است.
سابقه تجمع و اعتراضات مردمی سراوان
روند شکل گیری تجمع های مردمی در اعتراض به کوه زباله سراوان و سرکوب امنیتی معترضان سابقه چندین و چند ساله‌ای دارد. اعتراضاتی که هر با دریافت وعده و وعیدهای مسئولان، یا تهدید و بازداشت، خاموش و بی‌ثمر مانده است . مردم سراوان بعد از بیش از ۳۸ سال تحمل انباشت کوهی از زباله در جنگل‌های نزدیک محل سکونت خود، در آخرین تجمع اعتراضی خود در اردیبهشت امسال، باتوم و گازاشک آور را هم تجربه کرده اند. روستاییان و اهالی در هر اعتراض مجبور به حمل تصاویر خانواده‌های خود که در جریان جنگ هشت ساله با عراق کشته شدند یا اهدای گل به پلیس‌ها می‌شوند تا از سیاسی و امنیتی شدن اعتراضات جلوگیری کنند اما مقامات ایران همواره با تصمیم به سرکوب خشونت‌بار اعتراضات مسالت‌آمیز و مدنی اهالی سراوان باعث سیاسی و امنیتی شدن یک معضل محیط زیستی و سلامتی شده‌اند. از سال ۹۵ تاکنون مردم منطقه سراوان در چند نوبت راه ورود کامیون‌های زباله را به این منطقه مسدود کردند در اخرین واکنش‌ها اهالی سراوان طی ۲۰ روز اعتراض، مسیر دفن گاه زباله را بستند و خواهان تعطیلی سایت زباله سراوان شدند. اما دست‌آخر، نیروهای امنیتی با بازداشت چند نفر و شلیک هوایی و پرتاب گاز اشک‌آور، راه ورود زباله به سراوان را بازگشایی کردند. شایان ذکر است که سال گذشته وزير كشور در بازديد از محل دپوي زباله‌ها دستور به توقف و ساماندهي سايت سراوان داده است اما تا امروز كه وارد آخرین ماه از 1401 می‌شویم هيچ تغييري در وضعيت اين منطقه ايجاد نشده است.