مرگ دریاچه ارومیه نزدیک است
مشکلات
در تاریخ 13 خرداد 1402، دریاچه ارومیه به کمترین تراز ثبت‌شده‌اش از سال 1343 تاکنون رسیده است، نشان‌دهنده‌ی وضعیت بحرانی این دریاچه‌ی بزرگ ایران و یکی از ۲۵ دریاچه بزرگ جهان است. نتایج این پژوهش مبنی بر تغییرات دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر و پیش‌بینی وضعیت آن در پایان سال آبی جاری (شهریور 1402)، از سوی طرح تحقیقاتی دریاچه ارومیه و مرکز سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف ارائه شده است.
پژوهشگران از داده‌های ماهواره‌ای Landsat و کد GEE برای جمع‌آوری مساحت دریاچه ارومیه در دوره‌های زمانی 1392 تا 1402 استفاده کردند. این روش با استفاده از روش خطایابی به روش RMSE برای سه سال گذشته، نتایج قابل‌قبولی داشته است.
از جمله نتایج مهم این پژوهش، کاهش تراز دریاچه ارومیه به پایین‌ترین سطح در ۶۰ سال گذشته است. با اعتبار دادن به داده‌های زمینی تا سال 1401 و مقایسه آنها با داده‌های ماهواره‌ای برای تاریخ 13 خرداد 1402، صحت الگوریتم پیاده‌سازی شده و قابلیت اعتماد به تراز محاسبه‌شده برای این تاریخ تایید شده است.
این نتیجه نشان‌دهنده‌ی بحرانی بودن وضعیت دریاچه ارومیه و تجاوز آن به پایین‌ترین سطح ثبت‌شده در ۶۰ سال گذشته می‌باشد، حتی پایین‌تر از روزهایی که در گذشته اعلام شده بود که این دریاچه در حال مرگ است. این نتیجه نیاز به اقدامات جدی و تدابیر مناسب برای حفظ و بهبود وضعیت دریاچه ارومیه را می‌آورد.»
بخش مهم دیگر نتایج این پژوهش که حاصل همکاری "طرح تحقیقاتی دریاچه ارومیه با همکاری مرکز سنجش از دور دانشگاه صنعتی شریف" است، به موضوع حجم دریاچه می‌پردازد که در این بخش نیز نتایجی از یک بحران بزرگ حکایت می‌کند. گراف مرتبط با این بخش نشان می‌دهد که حجم دریاچه ارومیه به کمترین مقدار خود در یک دهه گذشته رسیده و حتی کمتر از سال ۹۴ هم می‌باشد. گزارش می‌گوید: "تا پیش از سال جاری، کمترین میزان حجم ثبت‌شده آب برای خردادماه در دریاچه ارومیه مربوط به سال 1394 بوده است. ولیکن با توجه به شدت افت تراز دریاچه ارومیه در دو سال اخیر، حجم کنونی آب در دریاچه ارومیه کمتر از میزان آن در تاریخ مشابه سال 1394 شده است."
بخش نگران‌کننده‌ی این گزارش هم هشدار درباره فرارسیدن ابربحرانی است که پیش‌تر کارشناسان فراوانی در شیپور هشدار آن داده بودند؛ خشک‌شدن دریاچه‌ای که ده‌ها کیلومتر اطراف آن باید خالی از سکنه شود و نمک آن به چشم هر جنبنده‌ای در شمال غرب ایران خواهد رفت. گزارش می‌گوید: "ویژگی طبیعی تمامی تالاب‌ها و دریاچه‌ها تغییرات درون‌سالی پیکره آبی آن‌هاست. دریاچه ارومیه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و همه‌ساله تراز این دریاچه بین روزهای مختلف سال متغیر بوده است." با این توضیح، نتایج این بررسی نکات مهمی را دربردارد و می‌گوید:
- بر اساس روند افت تراز دریاچه ارومیه در فصل تابستان، تراز آب دریاچه ارومیه در پایان ماه شهریور سال آبی جاری به عددی بین ۱۲۶۹.۸۰ تا ۱۲۶۹.۹۰ متر از سطح دریاهای آزاد خواهد رسید.
- پیش‌بینی‌های انجام‌شده برای محدوده قرارگیری تراز دریاچه ارومیه در پایان ماه شهریور ۱۴۰۲، بیانگر ثبت کمترین میزان تراز این دریاچه در ۶۰ سال گذشته خواهد بود.
با احتمال یک بحران بزرگ، آمار، اطلاعات و نتایج یک پژوهش علمی قابل‌اعتنا حاکی از خشک شدن دریاچه ارومیه است. اما فعال حوزه اجتماعی، محمدحسین حسن‌زاده، رییس کمیته مردم‌نهاد ستاد احیای دریاچه ارومیه، از بحرانی دیگر سخن می‌گوید که به بین رفتن حساسیت مردم نسبت به این دریاچه در یک‌دهه گذشته اشاره دارد. حسن‌زاده می‌گوید: "واقعیت این است که دریاچه اصلاً شرایط خوبی ندارد و این موضوع افزایش فاجعه دریاچه را تشدید می‌کند. قبلاً یک حساسیت مردمی و مسئولانی وجود داشته که اکنون تدریجاً آن عادی شده و بی‌خروجی است. در حال حاضر شرایط دریاچه از قبل هم بدتر شده و در مشکلات بزرگ‌تر جامعه کم‌توجه و بی‌اهمیت شده است."
او به تغییر در حساسیت مردم اشاره می‌کند و می‌افزاید: "هرگونه مشکلی که ستاد احیا و دریاچه داشته باشد، منجر به اعلام عمومی تراز دریاچه می‌شود، اما اکنون با تغییر در دیدگاه و خروج ستاد از حالت قبلی، اعداد و ارقام شفاف به مردم اعلام نمی‌شود یا به‌موقع اعلام نمی‌شود. یک نکته دیگر این است که برخی دستگاه‌ها، به خصوص حقوقی، به دنبال پاک‌سازی بحران هستند و کوچک‌شدن این بحران را به عنوان یک اصل برای خودشان پذیرفته و به دنبال شعارهای خودشان هستند.
راه‌حل طرح
- مدیریت مستمر منابع آب: اجرای طرح‌های مدیریت منابع آب به منظور حفظ و ترمیم منابع آبی منطقه، از جمله رودخانه‌ها و چشمه‌ها که به دریاچه ارومیه آب تزریق می‌کنند. این اقدامات باعث بهبود وضعیت دریاچه و کاهش افت تراز آب می‌شوند.
- اجرای پروژه‌های آبیاری مطمئن و کارآمد: تحریک کشاورزان و کشاورزی به شیوه‌های آبیاری کارآمد و پرزود با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن، کمک به صرفه‌جویی در مصرف آب و به حفظ منابع آب می‌شود.
- اجرای طرح‌های ذخیره‌سازی آب: ایجاد سدها و ذخیره‌سازی آب جهت مصارف کشاورزی و آب‌های آشامیدنی، به حفظ و بهبود حجم دریاچه ارومیه کمک می‌کند.
- اطلاع‌رسانی مناسب: اطلاع‌رسانی به‌موقع و شفاف به مردم و مسئولان در خصوص وضعیت اقتصادی و اجتماعی دریاچه ارومیه، مشکلات و تغییرات آن، می‌تواند حساسیت و توجه مردم به این مسئله را افزایش دهد.
- ترویج فرهنگ محیط‌زیستی: ارتقاء آگاهی و آموزش مردم درباره اهمیت حفظ محیط زیست و ارتقاء فرهنگ محیط‌زیستی در میان افراد و جوامع می‌تواند به بهبود وضعیت دریاچه ارومیه کمک کند.
- همکاری بین‌المللی: همکاری با سازمان‌ها و کشورهای بین‌المللی جهت اجرای طرح‌های مشترک برای حفاظت از منابع آبی منطقه و حل مشکلات دریاچه ارومیه، اهمیت بسیاری دارد.
ترکیب این راه‌حل‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت دریاچه ارومیه و حفظ منابع آبی منطقه کمک کند. همچنین اجرای این راه‌حل‌ها به همراه همکاری و تعاون مردم، مسئولین و سازمان‌های مختلف می‌تواند نتایج موفق‌تری داشته باشد