غارت معدن طلای اندریان آذربایجان توسط شرکت روسی و سرنوشت تراژیک مردم محروم منطقه
مشکلات
نویسنده: شهرام افشار
معدن اندریان با ذخیره قطعی ۳۰ میلیون تن کانسنگ طلا از بزرگترین معادن طلای ایران محسوب می شود. این معدن در محدوده جنگل های قره داغ (ارسباران) در روستای اندریان، بخش خاروانا شهرستان ورزقان استان آذربایجان شرقی واقع شده است. علیرغم گذشت سه دهه از استحصال این معدن طلا، مردم منطقه نفعی از آن نبرده و با فقر، بیکاری و مهاجرت دست به گریبان هستند. در حالیکه سود اصلی این معدن به جیب شرکت روسی می رود و مردم محروم منطقه که از شدت فقر و بیکاری، به جستجوی طلا در این معدن روی آورده اند با سرکوب نیروهای امنیتی مواجه می شوند. بسیاری از آنان نیز در حین تلاش برای یافتن سنگ طلا، بر اثر ریزش آوار جان خود را از دست می دهند.
اکتشافات در معدن طلای اندریان از سال ۱۳۷۲ آغاز شد و در سال ۱۳۹۰ در دوره دولت احمدی نژاد به شکلی غیرشفاف و مناقشه برانگیز به شرکت روسی «زرین داغ آستاراکان» واگذار شد. متن قرارداد معدن اندریان با شرکت روسی همچنان مخفی نگه داشته شده است. بسیاری از مسئولان دولتی اصرار دارند پیمانکار خارجی معدن اندریان را «گرجستانی» معرفی کنند، اما «اللهوردی دهقانی» نماینده ورزقان و عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در خرداد ۱۴۰۰ در مصاحبه با خبرگزاری مهر گفت رئیس این شرکت «اصالت روسی دارد، ولی تبعه گرجستانی است» و در روسیه «یک ورشکسته» می باشد. دهقانی با بیان اینکه در نحوه واگذاری ۲۰ ساله این معدن به این شرکت روسی ابهاماتی وجود دارد، افزود: «وقتی مردم عادی می‌توانند با ابتدایی‌ترین تکنولوژی‌ها، از خاک معدن این منطقه طلا استحصال کنند، پس عملیات استخراج نیاز سرمایه گذار خارجی ندارد، در حالی که در زمان حاضر سرمایه گذار خارجی سهام دار غالب است.» به گفته این نماینده مجلس ۷۵ درصد سهام معدن طلای اندریان به این شرکت روسی واگذار شده است.
دهقانی همچنین در مصاحبه با ایرنا ضمن انتقاد از اعلام نشدن میزان «درآمدهای معدن طلای اندریان» گفت: «ابهامات و تاریکی های فراوانی در زمینه نوع و نحوه واگذاری این معدن به طرف های ایرانی و خارجی وجود دارد و اصلا" مشخص نیست طرف روسی چه مقدار به لحاظ وزنی و دلاری از این معدن بهره برداری می کند.» در دیماه ۱۴۰۰ نیز «محمدرضا میر تاج الدینی» نماینده تبریز در مصاحبه با پایگاه خبری «اویاقلیق»، ضمن انتقاد از «واگذاری مساله دار» معدن اندریان به روسها و بکارگیری کارشناسان روس در این معدن «با حقوق ۹۰ میلیون تومانی»، گفت علیرغم حکم و اعلام صریح دیوان محاسبات کشور برای استراداد معدن طلای اندریان به دولت، این موضوع مهم، از سوی وزارت صمت و دولت قبلی مورد توجه و اقدام قانونی قرار نگرفت و استاندار وقت آذربایجان شرقی نیز خواستار «خلع ید از پیمانکار خارجی» بود که موفق به این کار نشد.
آلودگی زیست محیطی ناشی از فعالیت مخرب معدن طلای اندریان
مردم آذربایجان نه تنها از مواهب معدن طلای اندریان بی بهره مانده اند، بلکه اعمال سیاست های استعمارگرانه و چپاولگرانه، این پتانسیل عظیم را به تهدیدی جدی برای آذربایجان بدل کرده است. دهقانی نماینده ورزقان می گوید آسیب های زیست محیطی این معدن بسیار فراتر و بیشتر از منافع مالی آن است و تاکنون بر اثر سوء مدیریت در این واحد معدنی ۱۰ نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در منطقه جان خود را از دست داده‌اند. به گفته وی محدوده فعالیت این معدنکاران مشخص نیست و این معدن تاکنون دو بار به علت تخلفات زیست محیطی تعطیل شده ولی برای رفع مشکلات آن کار اساسی نشده است.
به گفته دهقانی مسئولان شرکت روسی، رگه های پرعیار را بدون رعایت اصول معدنی و نظارت نظام مهندسی، شناسایی و برداشت می کند و به دلیل ایجاد پله های خطرناک، جان مردم منطقه و حیوانات با مخاطرات جدی روبرو می شود. انفجارهای مهیب هم که با جاسازی دینامیت برای استخراج خاک طلا صورت می گیرد، صدمات زیادی به محیط زیست و ساکنان منطقه وارد می کند.
در استحصال معدن طلای اندریان از روش خطرناک و آلاینده «لیچینگ سیانوری» استفاده می‌شود. در این روش برای جداسازی طلا از خاک از «سیانید سدیم» که ماده‌ای بسیار خطرناک و سمی و از مشتقات سیانور است، استفاده می شود. نشت و تبخیر این ماده خطرناک، با بارش باران جذب خاک منطقه و آب‌های زیرزمینی شود و صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست منطقه وارد می کند. انتشار ماده سمی سیانور سبب خشک شدن درختان، باغات روستاییان و آلوده شدن آب‌های سطحی و زیرزمینی و اراضی کشاورزی منطقه شده است.
در مهرماه ۱۳۹۹ احمدعلیرضا بیگی، نماینده تبریز در مصاحبه با ایسنا اعلام کرد طبق آزمایش‌های مربوط به آزمایشگاه رسمی حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی، وجود سیانور در آب های منطقه، بیش از ۳۰۰ درصد حد مجاز بوده و این مقدار از سیانور منجر به تلف شدن دام‌های اهالی منطقه شده است. این نماینده تبریز می گوید وقتی این گزارشات را به مسئولان ارائه کردیم، گفتند «این مطالب با انگیزه سیاسی مطرح شده و چنین مشکلاتی وجود ندارد و همه چیز طبیعی است.»
در سالهای گذشته اهالی روستای اندریان با برگزاری تجمعات و نوشتن نامه‌های متعدد به نهادهای مسئول، بارها به تخریبات ویرانگر ناشی از فعالیت این معدن اعتراض کرده اند. آخرین بار در شهریورماه ۱۴۰۱ هزاران تن از اهالی بخش خاروانا در روستای اندریان دست به تظاهرات زدند و با سردادن شعارهایی، خواستار تعطیل شدن این معدن شدند. فعالان محیط زیست منطقه و روزنامه‌نگاران آذربایجان نیز با انتشار اخبار و گزارش‌هایی درباره تخلفات معدن اندریان، خواستار اصلاح روند نگران‌کننده بهره‌برداری از این معدن شده‌اند. پاسخ نهادهای امنیتی و دولتی به این اعتراضات، بازداشت، تهدید و پرونده‌سازی بوده است.
فروردین ۱۳۹۷ در پی برگزاری تجمع اعتراضی از سوی اهالی روستای اندریان تعدادی از روستاییان به همراه دهیار و اعضای شورای اندریان بازداشت شدند. بین سالهای ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ نیز شرکت زرین‌داغ آستارکان از «امیر کریم‌زاده»، مدیرمسئول خبرگزاری نصرنیوز «آیدین تبریزی»، خبرنگار محیط‌زیست این رسانه و «احمد بایبوردی» فعال محیط زیست شناخته شده آذربایجانی، شکایت کرد و این افراد را به دلیل انتشار گزارشاتی درباره تخلفات زیست محیطی این معدن به «نشر اکاذیب» و «تشویش اذهان عمومی» متهم کرد.
این در حالیست که طبق ماده ۵۵ آیین‌نامه اجرایی قانون معادن در صورت «تضییع و تخریب ذخایر معدنی» صلاحیت دارندگان مجوزهای اکتشاف، باید بهره‌برداری و اجازه برداشت لغو شده و از فعالیت آنان ممانعت به عمل آید.
سرنوشت تراژیک مردم محروم ورزقان در جوار معدن عظیم طلای اندریان
معدن طلای اندریان در حالی با مشارکت مسئولان جمهوری اسلامی و شرکت روسی غارت می شود که نیروهای امنیتی مردم منطقه را به دلیل برداشت سنگ طلا از این معدن به شدت سرکوب می کنند و طی سالهای گذشته چندین نفر از جوانان منطقه که از شدت فقر و بیکاری به جستجوی طلا در این منطقه روی آورده اند، زیر آوار گرفتار شده و جانشان را از دست داده اند. آخرین بار در آذرماه ۱۴۰۱ یک جوان ۳۳ ساله حین تلاش برای یافتن سنگ طلا، بر اثر ریزش کوه جان خود را از دست داد.
تیرماه ۱۴۰۱ «عابدین خرم» استاندار سپاهی آذربایجان شرقی به همراه «حجت الاسلام سمیعی» رئیس دادگاه بخش خاروانا و مسئولان امنیتی از معدن طلای اندریان بازدید و مردم منطقه را تهدید کردند که با برداشت کنندگان از این معدن برخورد خواهند کرد. همزمان «موسی سایخانوف» مدیر عامل روسی شرکت زرین داغ آستارکان برداشت کنندگان بومی از این معدن را «حفاران غیرمجاز» خواند و گفت تنها راه نجات معدن از دست این افراد استقرار نیروهای انتظامی در محل این معدن است. به دنبال آن «صابر پرنیان» رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی از استقرار یگان ویژه در معدن اندریان جهات سرکوب شهروندان برداشت کننده از این معدن خبر داد. «حسین عبدی» فرمانده انتظامی آذربایجان شرقی هم از تشکیل بیش از یک هزار پرونده قضایی و دستگیری دهها شهروندان آذربایجانی به دلیل برداشت از معدن طلای اندریان خبر داد.
مردم آذربایجان در حالی از مزایای معدن طلای اندریان محروم مانده که طبق تبصره ۶ ماده ۱۴ قانون معادن، دولت مکلف است ۱۵ درصد از حق دولتی معادن را به همان منطقه اختصاص دهد تا صرف ایجاد زیرساخت ها و رفاه و توسعه منطقه شود. همچنین طبق بند ۵ ماده ۴۳ قانون برنامه ششم توسعه، یک درصد درآمد معادن در قبال جبران آلایندگی و خسارت وارده، باید برای توسعه زیرساخت های شهرستان ورزقان اختصاص یابد اما ورزقان از این حق نیز محروم مانده و این شهرستان با وجود پتانسیل های عظیم معدنی، از محرومیت، فقر، بیکاری و مهاجرت رنج می برد.
به گفته «حسین دشتی» مدیرکل کمیته امداد آذربایجان شرقی ۱۱ درصد جمعیت ورزقان تحت پوشش کمیته امداد هستند که این میزان دو برابر میانگین کشوری است. ۵۹ درصد راه‌های روستایی این شهرستان خاکی است. نزدیکترین راه مواصلاتی بخش خاروانا به مرکز استان، یک جاده فرعی است و به دلیل نبود راهدارخانه، نیمی از سال مسدود است و اهالی مجبورند برای تردد به تبریز و مرند، به جای ۷۰ کیلومتر، مسیر ۱۵۰ کیلومتری را طی کنند. همچنین این شهرستان با بیش از ۵۲ هزار نفر جمعیت هنوز هم فاقد یک ترمینال مسافربری است.
تنها بیمارستان شهرستان ورزقان فاقد امکانات درمانی است و بیش از ۵۷ درصد روستاهای این شهرستان، خانه بهداشت ندارند. ۱۱ درصد مدارس این شهرستان فرسوده هستند و دانش آموزان ۳۴ مدرسه در کانکس درس می خوانند. به گفته احمد مظفری؛ مدیر مسئول پایگاه خبری تحلیلی «آوای ورزقان» مهاجرت شدید و کاهش جمعیت روستاهای ورزقان، تعداد دانش‌آموزان را به حدی پایین آورده که هم اکنون در بیشتر روستاها، کلاس‌های درس به صورت چند پایه‌ای برگزار می‌شود و این امر کیفیت آموزشی در شهرستان را به شدت کاهش داده است.