شتر و جاده، بلای جان یوزپلنگ آسیایی
معضلات کم آبی ایران، به محیط زیست جانوری و حیات وحش هم راه یافته و نگرانی‌هایی را برای این مناطق به وجود آورده است. در این بین «ذخیره گاه زیست کره خار توران» در در جنوب شرقی شهرستان شاهرود هم از این تهدید در امان نمانده و با وجود هشدارهای خشکسالی، این منطقه حفاظت شده بین‌المللی و یوز خیز که نسبت به سایر مناطق تحت حفاظت محیط زیستی خاصیت مطالعاتی هم دارد، در معرض چرای شتر و از دست دادن منابع آبی خود است.
تا سال ۱۳۹۶، آغل‌های گوسفندی یکی از مشکلات بسیار بزرگ این منطقه محیط زیستی بود؛ حضور این استقرارهای دائمی از احشام در منطقه محیط زیستی توران باعث می‌شد تا منابع آبیِ حیات وحش، صرف حیوانات اهلی شود. از طرف دیگر، بیماری‌های واگیرداری همچون «طاعون نشخوارکنندگان کوچک حیات وحش»، حملات سگ‌های نگهبان گله و شکار غیر مجاز اهالی ساکن در آغل‌ها، باعث اتلاف جمعیت زیادی از حیوانات کوچک جثه و خوراک گونه‌های شکارچی از جمله «یوزپلنگ» می‌شد.
بنابراین، کمپین مردمی «یوز تا ابد» شکل گرفت و با اعتبار مالی تجمیع شده توسط این کمپین، تمامی آغل‌های گوسفندی در دل این ذخیره‌گاه، خریداری شد و مالکان آنها، حاضر به ترک منطقه شدند، اما طولی نکشید که بسیاری از دامداران، این بار با گله‌های شتر به منطقه برگشتند و با استقرار موقت در نقاط مختلف توران، به مسئله آفرینی ادامه دادند.
در حال حاضر، همین شترها، یکی از رقبای حیوانات وحشی در مصرف آب آبشخورهای توران هستند؛ شترها که موجوداتی کم تحرک و مساعد زیست در مناطق کویری هستند، معمولا در اطراف آبشخورها مستقر می‌شوند و در مدت استقرار در هر منطقه، امکان تغذیه از انواع رستنی‌ها را دارند و تا اتمام آب منبع یافت شده، نیازی به جابجایی ندارند.
علاوه بر اینکه در طول این استقرارهای پراکنده و طولانی، منابع زیادی با مصرف زیاد آب توسط شترها خشک می‌شود، در مدت استقرارهای بیشمار این گله‌ها در نزدیکی منابع آبی، حیوانات کوچک‌تر حیات وحش که خوراک گونه‌های مهاجم هستند، از نزدیک شدن به این آبشخورها امتناع می‌کنند.
مصرف غیر طبیعی آبشخورها و چشمه‌های منطقه خارتوران و تشنه ماندن حیوانات حیات وحش، منجر به اتلاف گونه‌های مختلف و بهم ریختن توازن حیات وحش می‌شود، این بهم ریختگی، در زندگی یوزپلنگ و انواع گونه‌های شکارچی دیگر هم تاثیر مستقیم می‌گذارد.
یک راه حل این معضل، کنترل گله‌های شتر و خارج کردن آنها از این منطقه حساس محیط زیستی است، مشابه کاری که در مورد آغل‌های گوسفندی انجام شد؛ بسیاری از این گله‌ها بدون نظارت سازمان محیط زیست و جواز چرا به توران راه یافته‌اند و لازم است تا با نظارت محیط بانان، شناسایی شده و مورد پیگرد و خروج از منطقه قرار بگیرند.
جاده
بنابر گزارش ایسنا در شهریور سال گذشته، «علت نیمی از کل تلفات حیات وحش، حوادث جاده‌ای گزارش شده است». خارتوران که از معدود زیست‌گاه‌های یوزپلنگ آسیایی و مورد توجه جامعه جهانی است، حداقل در ۵ دهه اخیر آسیب‌های جبران ناپذیری از جاده کشی در بین دو استان «سمنان» و «خراسان» دیده و بنابر گزارش یاد شده، «تصادفات، علت ۵۲ درصد از تلفات یوزپلنگ‌ها» است.
در همین مورد، آمار سالانه تصادفات جاده‌ای در منطقه حفاظت شده توران، در نقاط مشخصی بیشتر است. یکی از محیط بانان ذخیره گاه زیست کره توران در گفت‌وگو با همه‌مون، علت تعدد تصادفات در نقاط یوزخیز توران را تاریک بودن مسیر تردد یوزها دانست و افزود: «تاریکی این نقاط باعث شده تا یوز در حین جابجایی میان این بخش‌ها، با ورود به جاده و روبرو شدن با نور چراغ اتومبیل‌ها، قدرت بینایی کامل را به طور موقت از دست بدهد، شوکه شود و در میانه جاده توقف کند. همچنین گاهی یوز در حال شکار یا تعقیب و انتقال توله‌هایش، باید از جاده‌ها عبور کند و در همین اثنا اتومبیل‌هایی که در جاده‌های غیر استاندارد این منطقه، با سرعت بالایی در حال تردد هستند، کنترلی بر شرایط ندارند و با حیوان تصادف می‌کنند.»
یکی از راه‌های مقابله با این معضل، نصب سرعت گیر، دوربین‌های کنترل سرعت و ایجاد خاکریزهای بلند و دهانه‌های خروجی مناسب با نورپردازی مطلوب برای عبور یوزپلنگ، «روباه»، «غزال و جبیر» و گونه‌های تیزپای دیگر است.
بنابر آنچه گفته شد، دو معضل چرای شتر و جاده، محور مشکلات خرد و کلان منطقه خارتوران هستند و سازمان حفاظت از محیط زیست ایران می‌تواند با حل کردن هرچه سریعتر این مشکلات، از کشته شدن تعداد زیادی یوزپلنگ و گونه‌های وحشی مورد شکار این گونه شکارچی جلوگیری به عمل آورد. این راه حل‌های موجود در صورتی مثمر خواهد بود که شناسایی گله‌های شتر، مسیرهای پر تردد و مکان یابی اقدامات کنترل سرعت، با مشاوره محیط بانان و فعالان آشنا به منطقه انجام شود تا سریعترین و بیشترین نتایج با صرف وقت و هزینه کمتر حاصل شود.