رشد ۱۷ درصدی بازماندگی از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰
بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل یکی از اصلی‌ترین چالش‌های نظام آموزش و پرورش ایران است که در سال‌های اخیر به ویژه پس از همه گیری کووید-۱۹ و غیرحضوری شدن آموزش، رشد چشمگیری داشته است. بر اساس جدیدترین آمار ارائه شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، تعداد دانش آموزان بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با رشد ۱۷ درصدی نسبت به سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ به بیش از ۹۱۱هزار نفر رسیده است.
پنج استان سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزستان و آذربایجان غربی در صدر استان‌هایی که دارای بالاترین نرخ ترک تحصیل هستند قرار دارند. در میان این استان‌ها، سیستان و بلوچستان با کسب ۱۴۵ هزار و ۳۴۰ کودک بازمانده از تحصیل رتبه اول از جهت بالا بودن آمار ترک تحصیل در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ را دارد. علاوه بر این، می‌توان گفت استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان به ترتیب دارای بیشترین آمار ترک تحصیل در سال تحصیلی مذکور هستند.
بازماندگی از تحصیل
کودکان بازمانده از تحصیل کودکانی هستند که به دلایل مختلفی، نظیر فقر اقتصادی و فقر فرهنگی، از ادامه تحصیل بازمانده‌اند. این کودکان با وجود آن که در گروه سنی ۶ تا ۱۸ساله قراردارند اما مشغول به تحصیل نیستند.
از جمله دلایلی که در محروم بودن کودکان از تحصیل تاثیرگذار است، زندگی کردن در مناطق عشایری، حاشیه‌ای و دورافتاده و مناطقی است که محیط لازم برای آموزش را ندارند. تبعیض جنسیتی در مناطقی که دچار فقر فرهنگی هستند نیز از دلایل مهمی است که موجب محروم ماندن کودکان دختراز حق تحصیل شده است.
دراین میان اما فقر اقتصادی همچنان از عمده‌ترین دلایلی است که نقش پررنگی در محرومیت از تحصیل دانش‌آموزان ایفا کرده است. ترک تحصیل کودکان و خارج شدن از سیستم آموزشی برای ورود به بازار کار، جهت کسب درآمد است. در حقیقت افزایش خط فقر در کشور به دلایل مختلفی، مانند کاهش درآمد سرانه و همچنین تورم بالا، موجب شده است که سال به سال کودکان بیشتری از ابتداییترین حقوق خود مثل حق تحصیل محروم بمانند.
آمارها درباره بازماندگان تحصیل چه می‌گویند
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تعداد کل افراد بازمانده از تحصیل در سال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ حدود ۷۷۷هزار نفر بود. این در حالی است که تعداد بازماندگان از تحصیل در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ با رشد ۱۷درصدی نسبت به سال مذکور به بیش از ۹۱۱هزار نفر رسید.
کرونا و و بازماندگان تحصیل
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بازماندگان از تحصیل با ۶ سال سن در سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با رشد چشمگیر ۱۲۰درصدی نسبت به سال قبل آن همراه بوده که به نظر می‌رسد علت آن، شیوع ویروس کرونا بوده است.
بسیاری از والدین در دوران شیوع کرونا همزمان با تعطیلی مدارس و برگزاری کلاس‌های آنلاین به علت شرایط بد اقتصادی قادر به تهیه وسایل هوشمند نبودند. از این رو آمار کودکان بازمانده از تحصیل افزایش یافت و حتی پس از بازگشایی حضوری مدارس، از این تعداد دانش آموز بسیاری به آغوش درس و مدرسه بازنگشتند. به طوری که کرونا باعث شد موضوع بازماندگی از تحصیل دوباره در کشور تشدید شود. این واقعیت تلخ در ابعاد مختلفی می‌تواند در جامعه مشکل ساز باشد و در آینده نیز تبعات منفی آن ادامه دار خواهد بود. به طور یقین تعداد بی‌شماری از این کودکان پس از بازماندن از تحصیل به بازار کار و به کودکان کار مبدل می‌شوند. زیرا درصد بسیاری از این کودکان به علت فقر و یا بدسرپرستی از تحصیل باز می‌مانند. بنابراین در قالب کودکان کار از سوی افرادی که تحت امر آنها قرار می‌گیرند دیگر به مدرسه برنمی گردند. از طرفی اغلب آنها به مرور دچار آسیب‌های اجتماعی و جرایمی همچون سرقت، اعتیاد و مشکلات روحی و روانی می‌شوند.
چه باید کرد؟
دکتر «سیمین کاظمی» پزشک و جامعه‌شناس در گفتگو با روزنامه «جهان‌صنعت» درباره بررسی ابعاد رشد ۱۷ درصدی بازماندگان تحصیلی در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ گفته است: تحصیل یکی از عواملی است که در تحرک اجتماعی نقش دارد و افراد می‌توانند با تحصیل موقعیت خود را در سلسله مراتب اجتماعی بهبود ببخشند. با ترک تحصیل این چشم‌انداز تاریک و این امکان سلب می‌شود. بازماندگی از تحصیل عموما در زمینه فقر و محرومیت‌های اقتصادی و اجتماعی رخ می‌دهد. در واقع با افزایش بازماندگی از تحصیل چرخه فقر و محرومیت تداوم پیدا می‌کند. وی با اشاره به آسیب‌های اجتماعی این رویداد کم‌سوادی و ترک تحصیل را موجب تاب آوری کمتر شخص در برابر آسیب‌های اجتماعی دانسته است. زیرا که با ترک تحصیل، فرد از آگاهی و دانش کمتری برخوردار می‌شود و بعضی از مهارت‌های زندگی را کسب نمی‌کند و از آنجا که معمولا در زمینه اقتصادی- اجتماعی پایینی تحصیل را ترک کرده است، احتمال اینکه در یک شبکه اجتماعی آسیب‌زا قرار بگیرد بیشتر است. وی می‌افزاید: موضوع دیگر این است که با ترک تحصیل، پدیده کودکان کار و کودک‌همسری نیز با احتمال بیشتری اتفاق می‌افتد که اینها نقض حقوق کودک هستند و هر کدام تبعات منفی به بار می‌آورند.
دکتر کاظمی با اشاره به رابطه فقر و ترک تحصیل بیان می‌کند: ترک تحصیل علل مختلفی دارد و یک پدیده چندعاملی است که البته تاثیر برخی عوامل ممکن است بیشتر باشد. محرومیت اقتصادی و اجتماعی یکی از مهم‌ترین علل ترک تحصیل است. چنانکه می‌بینیم براساس آمار در استان‌های محروم مثل سیستان‌وبلوچستان شیوع این مشکل بیشتر است. این جامعه‌شناس با اشاره به نقش آموزش و پرورش در افزایش ترک‌تحصیلان گفته است: ساختار آموزشی از جهات متعددی به پدیده ترک تحصیل دامن می‌زند. از طرفی کمبود بودجه آموزشی است که ایران از این حیث در بین سایر کشورها وضعیت قابل قبولی ندارد. این کمبود بودجه موجب شده که وضعیت آموزشی به خصوص در مناطق محروم بهبود نیابد و مشکلاتی مثل فقدان مدرسه و معلم منجر به محرومیت از تحصیل می‌شود. سال‌هاست که آموزش و پرورش به جای پیدا کردن راه‌حل واقعی و موثر برای مشکلاتش، به راه‌حل‌های موقتی و نامطمئن مثل خیرین مدرسه‌ساز یا راه‌حل‌های آسیب‌زا مثل خصوصی‌سازی آموزش متوسل شده است. همین خصوصی‌سازی آموزش، خود سرچشمه طبقاتی شدن آموزش و فقدان دسترسی و ناامیدی دانش‌آموزان تهیدست از تحصیل شده است.
دکتر کاظمی در پاسخ به اینکه چرا در سال جدید تعداد تارکان تحصیل هر سال بیشتر شده است، اظهار کرد: زنگ خطر بازماندگی از تحصیل چندین سال است که به صدا در آمده ولی به آن توجه جدی نمی‌شود و زمینه‌های آن رفع نشده است. در چنین بی‌توجهی دور از انتظار نیست که آمار آن افزایش یابد و لاینحل‌تر از قبل به نظر برسد.
او محرومیت زدایی، دستیابی به رفاه اجتماعی و اصلاح ساختار آموزشی را از راهکارهای جلوگیری از بازماندگی تحصیلی می‌داند.