خطر نابودی چمن ۷۰۰ ساله سلطانیه و تبدیل آن به کانون ریزگرد
چمن معروف سلطانیه که یکی از جاذبه‌های طبیعی تاریخی شهر سلطانیه و استان زنجان محسوب می‌شود که در یک دهه اخیر در معرض نابودی قرار گرفته و این پتانسیل ارزشمند در حال تبدیل شدن به تهدیدی برای منطقه است.
چمن سلطانیه از ۷۰۰ سال پیش به گونهای طبیعی در شهر سلطانیه شکل گرفته است. این چمن در سال ۱۳۹۸ در فهرست میراث طبیعی ثبت شده است. دلیل وجود چمن سلطانیه است که در عمق ۲۰ متری این محدوده خاک سفید وجود دارد که مانع از نفوذ آب به اعماق زمین می‌شود، در نتیجه، عمل آبیاری چمن به گونهای طبیعی و پیوسته انجام می‌شود. علاوه بر این، در گذشته این چمن طبیعی توسط ۴۰ چاه و قنات منطقه به صورت طبیعی آبیاری می‌شد.
وسعت چمن سلطانیه به بیش از ۲ هزار هکتار می‌رسید، اما این میزان در حال حاضر به ۱۳۰۰ هکتار کاهش یافته و یک سوم چمن از بین رفته است. کارشناسان معتقدند با ادامه این روند، تا چند سال آینده، ریشه گیاهان خودرو این چمن نابود خواهد شد و این منطقه سرسبز به بیابانی تبدیل خواهد شد که با کوچکترین باد، سلطانیه و شهرهای اطراف را زیر گرد و غبار فرو خواهد برد.
به گفته کارشناسان، حفر چاه‌های زیاد در منطقه، برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، کاهش بارندگی‌ها، زیر کشت بردن چمنزارها و تبدیل آن به اراضی کشاورزی، عدم رعایت الگوی کشت و سوء مدیریت مسئولین دولتی، دلایل اصلی وضعیت اسفناک چمن سلطانیه هستند.
محمدرضا یافتیان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان در گفتوگو با مهر، زنده بودن چمن سلطانیه را برای اکوسیستم منطقه حیاتی خوانده و می‌گوید: خشک شدن این چمن مخاطرات زیست محیطی به همراه خواهد داشت و این منطقه را به یکی از کانون‌های ریزگرد تبدیل می‌کند. چمن سلطانیه استراحتگاه پرندگان مهاجری است که در فصول مختلف سال از این منطقه عبور می‌کنند و اگر این طبیعت از بین برود دیگر شاهد حضور این پرندگان نخواهیم بود و چرخه زیست‌محیطی تغییر می‌کند و تأثیرگذاری منفی در یک اکوسیستم را به دنبال خواهد داشت.
او می‌گوید: «علاوه بر این، جوندگانی در این منطقه هستند که ارتزاق آن‌ها از مسیر گیاهان چمن سلطانیه است و اگر خشک شود به سمت مزارع مردم هجوم می‌آورند و تبدیل به آفت می‌شوند و مبارزه با آفت ضربه دیگری به محیط زیست وارد می‌کند. در واقع چنانچه زیستگاه، محل تغذیه و جمعیت یک گونه جانوری را تغییر دهیم، ممکن است باعث کاهش یا افزایش گونهای در جای دیگر شود و چرخه طبیعت برهم می‌خورد.»
تبدیل شدن این چمن به کانون ریزگرد نیز پیامدهای زیادی خواهد داشت. ریزگردها علاوه ایجاد بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های قلبی و تنفسی، با آسیب رساندن به تأسیسات صنعتی و ماشین‌آلات مورد استفاده انسان، تأثیرات منفی اقتصادی خود را نیز روی زندگی انسان می‌گذارند. ریزگردها علاوه بر اینکه به‌طور مستقیم باعث کاهش کیفیت هوا می‌شوند، روی کاهش کیفیت نور و قابلیت جذب آن روی برگ گیاهان نیز تاثیرگذارند و با ایجاد اختلال در گرده افشانی، باروری گیاهان را کاهش می‌دهند.
در مردادماه ۱۴۰۱ ترحم بهزاد، مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان زنجان از وجود ۱۴۰۰ حلقه چاه در منطقه سلطانیه خبر داد و گفت ۴۰۰ حلقه از این چاه‌ها غیرمجاز هستند. او به ایسنا گفت: «در گذشته فشارهای سیاسی منجر به این شد که در راستای ایجاد اشتغال، عرصه چمنزار را تبدیل به کشت محصولات زراعی کنند و با رعایت نکردن الگوی کشت مناسب، مشکلاتی به وجود آمد که یکی از این مشکلات وضعیت نامناسب چمنزار سلطانیه است.»
در همان زمان محمدرضا براتی‌فرد، فرماندار شهرستان سلطانیه در گفتوگو با تسنیم، از اختصاص ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار برای مطالعات احیای چمن سلطانیه خبر داد و گفت: «حتماً باید چمن سلطانیه احیا شود و اگر بخواهیم چمن را به حال خود رها کنیم پیامدهای خشکی آن بیشتر خواهد بود.»
هشت ماه پس از این اظهارات، در ۲۲ اسفندماه ۱۴۰۱ فرشته وطن دوست، عضو زنجانی شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی کشور از فرماندار سلطانیه خواست به افکار عمومی توضیح دهد با ۳۰۰ میلیون تومان پولی که برای انجام مطالعات مربوط به احیای چمن سلطانیه اخذ شده، دقیقا چه کار کرده‌اند؟ خانم وطن‌دوست ضمن انتقاد از کم کاری مسئولین دولتی، مخصوصا اداره منابع طبیعی استان، به پایگاه خبری «صدای زنجان» گفت: «مسئولان این اداره باید توضیح دهند که چرا کاری برای انتقال آب به این منطقه نمی‌کنند؟ چرا کاری با تصرف بی‌رویه در منطقه ندارند؟ چرا برای حفاظت از منطقه، چمن را قرق نمی‌کنند؟»
حسن حسینی، مدیرکل منابع طبیعی استان زنجان در پاسخ به این انتقادات، «قرق ۱۰۰ درصدی» را موجب اعتراض و مقاومت اجتماعی می‌داند و «قرق تناوبی» را راهکار این مشکل معرفی می‌کند. او می‌گوید: «مهم‌ترین مشکل چمن سلطانیه، آب است از این رو پیگیر حق‌آبه‌های آن هستیم، برای استفاده از آب چشمه شاه بلاغی نیز باید نزدیک به ۴ کیلومتر لوله‌گذاری صورت گیرد، فرمانداری سلطانیه در این حوزه پیشگام بوده و برای همکاری اعلام آمادگی کرده است اما تحقق آن مستلزم رفع مسائل اجتماعی و برخی نگرانی‌ها بابت صدمه زدن به لوله با هدف برداشت‌های غیرمجاز است. از طرفی نیازمند حرکت انقلابی برای انسداد چاه‌های غیرمجاز هستیم.»
حسن شجاعی، نماینده شهرستان سلطانیه نیز «تامین اعتبار ملی و اراده استانی مسئولین» را راه احیا و نجات چمن سلطانیه می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اینکه در دوره خشکسالی قرار داریم و زمین تشنه، امکان انتقال آب از دور دست‌ها به چمن سلطانیه را سخت کرده است، نیاز به لوله‌کشی از منابع تامین آب می‌باشد که با ورود جدی مسئولین استانی به ویژه سازمان مدیریت و برنامه ریزی می توان این امر را محقق ساخت.»