مرگ آبخوان‌ها
مشکلات
آن بخش از پوسته کره زمین که خلل و فرج سنگ و خام با آب پر شده را آبخوان یا سفره آب زیرزمینی می‌گویند. سطح سفره آبهای زیر زمینی در فصول پر بارش افزیاش یافته و در فصول خشک کاهش می‌یابد. در زمانی که طح آب از یک حدی بالاتر بیاید، ما شاهد جوشش چشمه خواهیم بود. اما گاهی برای برای بهره‌برداری از این آبهای زیر زمینی، چاه حفر می‌شود. اگرچه این چاه‌ها در فصول پر بارش جبران می‌شود، اما اگر میزان آب برداشتی از آب جایگزین بیشتر باشد، ما با پدیده فرونشست مواجه خواهیم بود. به عبارت دیگر زمانی که آب بین خلل و فرج سنگ و خاک خالی می‌شود، آن منطقه بر اثر وزن لایه‌های بالایی و فشار پر می‌شود و امکان جذب آب را از دست می‌دهد. در نتیجه سطح زمین پایین می‌آید. این موضوع با نام «مرگ آبخوان» شناخته می‌شود.
مرگ آبخوان نتایج دیگری هم به دنبال دارد. در این شرایط اگر باران یا برف داشته باشیم، به دلیل اینکه زمین امکان جذب ندارد، با روان‌آب‌ها بر روی سطح زمین و در مواقعی با سیل رو به رو می‌شویم. به عبارت دیگر کاهش سطح آبهای زیرمینی نه تنها منجر به فرونشست می‌شود، بلکه خطر سیل را هم افزایش می‌دهد. این موضوع می‌تواند باعث نابودی سطح حاصلخیز خاک شود. نقطه پایانی این روند همان بیابان‌زایی است که این روزها کشور ما با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
علی بیت‌اللهی، کارشناس شهرسازی و آمایش سرزمین در گفتگو با ایسنا از فرونشست بخش‌هایی از استان تهران به ویژه جنوب و جنوب‌غرب شهر تهران، استان اصفهان، استان کرمان و استان فارس خبر داد و گفت: آبهای سطحی کشور به دلایلی چون تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و توسعه صنعتی و کشاورزی، پاسخگوی نیازها نبوده؛ کاهش یا کسری مخزن آبهای زیرزمینی از اواسط دهه ۵۰ آغاز شده و ادامه این شیب تا اوایل دهه ۷۰، منجر به تراز و بیلان منفی آبهای زیرزمینی شد و این کاهش آب زیرزمینی با فرونشست زمین همراه شده است.
در حال حاضر مهم‌ترین منطقه در ایران از نظر توسعه پهنه‌های فرونشست زمین، استان خراسان رضوی است. از سوی دیگر در کلان‌شهر اصفهان حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر ساکن هستند و این منطقه به طور کامل در معرض پدیده فرونشست زمین قرار گرفته است.
راه‌حل طرح
نخستین راهی که باید برای جلوگیری از مرگ آبخوان‌ها انجام داد، توقف برداشت از آبهای زیرزمینی است. با این حال باید در نظر داشت تزریق آب مصنوعی به آبخوان‌ها یکی دیگر از روش‌هایی است که جلوی ادامه روند فوق را می‌گیرد. همچنین، انسداد چاه‌های غیرمجاز، جلوگیری از کشت محصولات آب‌بر در زمین‌های کشاورزی و جایگزین کردن سایر مشاغل مانند گردشگری به جای کشاورزی در مناطق خشک، از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند استفاده بی حد و حصر از آب زیرزمینی را کاهش دهد.