توفان نمک دریاچه ارومیه و خطرات سلامتی عمومی
مشکلات
دریاچه ارومیه، که دومین دریاچه بزرگ شور جهان است، در سالهای اخیر با مشکلاتی مانند کاهش سطح آب و خشکسالی مواجه شده است. در نتیجه، در حال حاضر بیش از ۹۵ درصد از آب دریاچه خشک شده است به دلیل عدم تخصیص حق آب از سدهای حوزه آبریز دریاچه ارومیه و ناتکمیل تونل انتقال آب به دریاچه.
با توجه به افزایش خطر خشک شدن کامل دریاچه ارومیه و تهدیدات زیست محیطی، کارشناسان به وجود طوفان و بادهای نمکی با شعاع صدها کیلومتر اشاره کردهاند که احتمالاً شهرهای شمالی، مرکزی و شمال شرقی کشور، از جمله تهران، را تحت تأثیر قرار خواهند داد. بر اساس گزارشهای انجام شده توسط دانشگاههای علوم پزشکی تبریز و ارومیه، ذرات موجود در ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه شامل ترکیباتی مانند کلسیم، آهن، آلومینیوم و منیزیم هستند. کلسیم موجود در این ریزگردها میتواند به بروز بیماریها و مشکلاتی مانند سنگ کلیه، انسداد مجاری کلیه و خونریزی در رگهای خونی منجر شود. آهن هم ممکن است باعث ورم و آسیبهای چشمی شود و جذب آن از طریق تنفس طولانیمدت ممکن است التهاب ریه را به دنبال داشته باشد. همچنین، تنفس منیزیم موجود در ریزگردها میتواند منجر به افسردگی، گیجی و ضعف عمومی شود. اما وضعیت آلومینیوم بسیار بدتر است و حتی تنفس کوتاهمدت ذرات حاوی آلومینیوم ممکن است سرفه، تحریک شش و صدمه به دستگاه تنفسی را به همراه داشته باشد. اختلالات ناشی از خشکی دریاچه ارومیه میتواند گستره وسیعی از بیماریها و اختلالات را در ریه، مری، سیستم عصبی و دستگاههای داخلی به همراه داشته باشد.
مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه میگوید: توفان نمک دریاچه ارومیه علاوه بر تأثیرگذاری بر استانهای همجوار دریاچه، تا هزاران کیلومتر به سمت شمال شرق ایران نیز تأثیر خواهد داشت و گستره آن به استانهای تهران، قم، خراسان شمالی، خراسان رضوی و سمنان هم میرسد. در بهترین حالت، تقریباً ۶ میلیون نفر از جمعیت ساکن در حاشیه این دریاچه مجبور خواهند بود منطقه را ترک کنند.
او با توجه به آسیبهای ناشی از توفان نمک و راهکارهای جلوگیری از آن، میگوید: هر چقدر رطوبت دریاچه ارومیه بیشتر باشد، خطر خیزش گرد و غبار نمک از سطح آن کمتر خواهد بود. اگر خشکی دریاچه ادامه یابد و بافت بستر دریاچه تغییر کند، ذرات نمکی با کمترین باد به هزاران کیلومتر از غرب تا شمال شرق کشور منتقل خواهند شد. همچنین، سرنشینی این گرد و غبار روی برگها و گیاهان باعث نابودی آنها میشود. مواد و املاح موجود در این گرد و غبار از نظر شیمیایی به گونهای هستند که بر جانوران منطقه تأثیرگذار هستند.
دکتر محمدتقی صمدی، استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی همدان، درباره "تأثیرات خشک شدن دریاچه ارومیه بر سلامت و بهداشت" نتایج پروژه تحقیقاتی گستردهای را اینطور خلاصه کرد.
او هشدار میدهد: "برخورد طولانیمدت با ذرات آلودگی هوا در مناطق آلوده اطراف دریاچه ارومیه میتواند منجر به افزایش سطوح بیومارکرهای مرتبط با بیماریهای قلبی و عروقی و افزایش تعداد مبتلایان به فشار خون شود. بنابراین، مسئولان در فعالیتهای احیای دریاچه ارومیه باید این مسئله را در نظر بگیرند. این مطالعه اصلیاً بر مناطق روستایی آلوده در حاشیه دریاچه ارومیه تمرکز دارد، اما باید توجه کنیم که با افزایش خشک شدن دریاچه، غلظت ذرات بیشتر میشود و در صورت ادامه این روند، در شهرهای پرجمعیت شرق دریاچه در استان آذربایجان شرقی و همچنین تبریز، بیماریها به میزان بیشتری گسترش خواهند یافت. بنابراین، اگر خشکی دریاچه مدیریت نشود و آلودگی هوا گسترش یابد، با یک واگیری واگیری مواجه خواهیم شد." در پایان، او به مسئولان و صاحبنظران تأکید میکند: "لطفاً به تأثیرات بهداشتی ناشی از دریاچه توجه جدی کنید. در هوای باز، ما امکان کنترل آلودگی را با دستگاهها و تجهیزات نداریم. زمانی که یک اپیدمی به جمعیت بزرگی گسترش یابد، کنترل آن دیگر امکانپذیر نخواهد بود."
راهحل طرح
با توجه به وضعیت فعلی دریاچه ارومیه و مشکلات آن، چند راه حل برای این موضوع مطرح میشود:
- تخصیص منابع آبی: باید توجه بیشتری به تخصیص منابع آبی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه شود. این شامل تصحیح سیاستهای آبیاری، کشاورزی پایدارتر و استفاده بهینه از آب در صنعت و شهرها است.
- انتقال آب: تکمیل تونلها و سدها برای انتقال آب به دریاچه ارومیه از منابع آبی دیگر میتواند به حفظ سطح آب دریاچه کمک کند.
- مدیریت بهینه آب: استفاده بهینه و کاهش تلفات آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از طریق بهبود زیرساختهای آبی، افزایش کارایی سیستمهای آبیاری و ترویج فرهنگ صرفهجویی در مصرف آب میتواند موثر باشد.
- حفاظت از محیط زیست: حفاظت از مناطق مهم زیست محیطی اطراف دریاچه ارومیه، از جمله مناطق مرطوب و مساحتهای طبیعی، میتواند به حفظ تعادل اکولوژیک دریاچه کمک کند.
- آگاهی عمومی: ارتقای آگاهی عمومی درباره اهمیت حفظ دریاچه ارومیه و تأثیرات منفی خشکسالی و توفان نمک میتواند به تشکیل تفکرات محیطزیستی و اقدامات مشارکتی در جامعه کمک کند.
- همکاری بین المللی: برقراری همکاری با سازمانها و کشورهای بینالمللی برای مدیریت مشترک منابع آب و حفظ دریاچه ارومیه میتواند نقش مهمی در راهحلهای بلندمدت این مشکل داشته باشد.
مقابله با خشکسالی و توفان نمک نیازمند تلاشهای گسترده و هماهنگ برای حفظ و مدیریت بهینه منابع آب است. اجرای راهکارهای مطرح شده و توجه به این موضوع به عنوان یک اولویت ملی میتواند به حفظ دریاچه ارومیه و حفاظت از محیط زیست منطقه کمک کند